Tác giả: Olayinka Ajala
Sahel, một khu vực rộng 3.860 km nằm ở phía nam sa mạc Sahara và trải dài theo hướng đông-tây trên khắp lục địa Châu Phi, gần đây đã trở thành tâm điểm chú ý trên toàn thế giới.
Trong thập kỷ qua, các vấn đề như khủng bố, mất an ninh và mua bán hàng hóa trái phép (súng, khí đốt và vàng) là đặc điểm chính của khu vực Sahel này.
Việc tiếp quản quân sự là nguồn gây lo ngại lớn trong và ngoài khu vực trong vài năm qua. Kể từ năm 2020, khu vực Sahel đã có 4 cuộc đảo chính thành công và 3 cuộc đảo chính thất bại.
Cuộc đảo chính ở Niger đặc biệt thu hút sự chú ý của thế giới. Điều này là do Niger được coi là “con cưng của phương Tây”, và là hình mẫu cho quản trị dân chủ trong khu vực Sahel.
Bất chấp những thách thức mà khu vực này phải đối mặt, cuộc tranh giành khu vực Sahel vẫn rất căng thẳng.
Các tác nhân chính trong cuộc tranh giành này là Liên minh Châu Âu (EU), Pháp, Nga, Trung Quốc và Hoa Kỳ.
EU dựa vào các nước thuộc khu vực Sahel, đặc biệt là Niger, để ngăn chặn tình trạng nhập cư bất hợp pháp ồ ạt vào EU. Niger là một quốc gia trung chuyển lớn trong khu vực. Niger có quan hệ đối tác an ninh và quốc phòng với EU cho đến gần đây, khi nước này đơn phương hủy bỏ các thỏa thuận. Đây là điều khiến EU lo ngại.
Đừng bỏ lỡ: Tương Lai Của Châu Phi Sau Hàng Loạt Cuộc Đảo Chính?
Tại sao các cường quốc nước ngoài này lại quan tâm đến Sahel?
Là một học giả về quan hệ quốc tế và đã nghiên cứu khu vực sahel này nhiều năm qua, tôi thấy những lý do chính như sau:
– Khu vực sahel rất giàu tài nguyên thiên nhiên
– Vị trí chiến lược của Sahel ở Châu Phi
– Lợi ích kinh tế của các nước tham gia vào cuộc tranh giành ảnh hưởng
– Hợp tác quốc phòng, an ninh dưới hình thức mua bán vũ khí
Các thế lực nước ngoài đều có lý do để tham gia vào cuộc tranh giành Sahel.
Đừng bỏ lỡ: Pháp Ở Châu Phi: Khi Con Sói Chăm Sóc Đàn Cừu
Pháp
Hầu hết các quốc gia ở vùng Sahel đều là thuộc địa cũ của Pháp. Không giống như Anh, Pháp đã duy trì mối liên kết chặt chẽ với các thuộc địa cũ – các nước thuộc Sahel. Họ hợp tác trong các lĩnh vực kinh tế, quốc phòng và khai thác tài nguyên, và nhiều lĩnh vực khác.
Pháp có quyền đầu tiên mua bất kỳ tài nguyên thiên nhiên nào được phát hiện ở tất cả các thuộc địa cũ của mình.
Mặc dù mối quan hệ giữa Pháp và các thuộc địa cũ có vẻ thân mật, nhưng những cuộc đảo chính gần đây tại nhiều nước vùng Sahel (chủ yếu nói tiếng Pháp) và tình cảm chống Pháp trên khắp Châu Phi đã bộc lộ điều ngược lại.
Sau các cuộc đảo chính là các cuộc biểu tình lớn chống Pháp và ủng hộ những người làm đảo chánh.
Bất chấp những rạn nứt này, Pháp vẫn muốn duy trì sự kiểm soát của mình đối với các quốc gia Sahel, đặc biệt là liên quan đến hợp tác quân sự và khai thác tài nguyên.
Pháp miễn cưỡng rút quân đội ra khỏi Mali, Burkina Faso và Niger, mặc dù các nước này đã cắt đứt quan hệ đối tác quân sự. Pháp vẫn đang tiếp tục khai thác tài nguyên thiên nhiên ở các nước này.
Đừng bỏ lỡ: Nga Đang Thay Thế Pháp Ở Châu Phi – Chủ Nghĩa Thực Dân Đang Kết Thúc
Nga
Mối quan hệ giữa Nga và nhiều nước vùng Sahel được thiết lập trong thời kỳ Chiến tranh Lạnh và thời kỳ thuộc địa. Gần đây hơn, sự chú trọng của các nước phương Tây về nhân quyền, đặc biệt là trong các hoạt động chống khủng bố, đã đẩy các nước Sahel đến gần Nga hơn.
Trong khi các đồng minh phương Tây yêu cầu pháp quyền, dân chủ và nhân quyền để đổi lấy sự hỗ trợ về an ninh và kinh tế, thì Nga lại thể hiện mình một cách khác. Việc Nga tấn công Ukraine vào năm 2022, cũng đã làm tăng sự quan tâm của Nga đối với các nước vùng Sahel, vì họ mong muốn duy trì các đồng minh ở Châu Phi.
Nga đã công khai ủng hộ các chế độ quân sự ở Mali và Burkina Faso, đồng thời cảnh báo chống lại bất kỳ sự can thiệp quân sự nào vào Niger, khi quân đội lên nắm quyền. Hơn nữa, tập đoàn Wagner, công ty quân sự tư nhân gây tranh cãi do Nga kiểm soát, hợp tác với một số quốc gia ở Sahel.
Niger đã hủy thỏa thuận quốc phòng với EU và chuyển sang Nga. Tất cả những yếu tố này giải thích sự quan tâm của Nga đối với Sahel.
Đừng bỏ lỡ: Vì Sao Người Dân Châu Phi Yêu Mến Putin?
Trung Quốc
Giống như Nga, Trung Quốc thể hiện mình là một lựa chọn thay thế cho đồng minh truyền thống (Pháp) của các nước Sahel. Với khẩu hiệu “không can thiệp” và “tôn trọng chủ quyền”, Trung Quốc đã khẳng định mình là “đối tác” của các nước ở Sahel.
Vùng Sahel giàu tài nguyên thiên nhiên như dầu mỏ, uranium, khí đốt tự nhiên và lithium. Các doanh nghiệp nhà nước Trung Quốc hoạt động ở Niger, Chad, Mali và Burkina Faso.
Ví dụ, Mali có trữ lượng lithium lớn nhất thế giới và công ty Ganfeng Lithium của Trung Quốc đã đầu tư rất nhiều vào nước này. Ngoài ra, bất chấp sự phát triển của Trung Quốc về phần cứng quân sự, hầu hết các loại vũ khí này đều chưa được thử nghiệm. Trung Quốc muốn lợi dụng xung đột ở Sahel để thử nghiệm các sản phẩm vũ khí của mình.
Hoa Kỳ
Năm 2019, Mỹ đã mở căn cứ máy bay không người lái lớn nhất ở Châu Phi tại Agadez thuộc Niger. Một năm trước đó, tôi đã viết về ý nghĩa an ninh của căn cứ này đối với khu vực.
Không giống như Pháp và Trung Quốc, cả 2 đều có lợi ích kinh tế sâu rộng ở Sahel, Mỹ có lợi ích quân sự mạnh mẽ. Đặc biệt, Niger có vị trí chiến lược và Mỹ có thể dễ dàng điều động các máy bay không người lái giám sát và trinh sát từ Niger để bao trùm khu vực Sahel, phía Tây và Trung Phi.
Khi Pháp đang bị các thuộc địa cũ của mình trong khu vực đánh bật về mặt quân sự, Mỹ đã cố gắng lấp đầy khoảng trống để ngăn chặn Nga và Trung Quốc thiết lập sự hiện diện quân sự hơn nữa.
Mỹ mất vài tháng khi xem việc tiếp quản quân sự ở Niger là một cuộc đảo chính, để không đánh mất sự thống trị và hợp tác quân sự chiến lược với Niger.
Năm 2023 đặc biệt khó khăn đối với các quốc gia ở khu vực Sahel. Với các vấn đề từ bất ổn kinh tế đến mất an ninh, khu vực này vẫn còn rất mong manh.
Bất chấp sự bất ổn và mong manh của nó, cuộc tranh giành khu vực sahel vẫn diễn ra căng thẳng, khi các đồng minh truyền thống như Pháp mất đi sự kiểm soát và các cường quốc khác phải tăng cường hợp tác với các nước Sahel.
Sahel là nơi cần chú ý vào năm 2024 và hơn thế nữa.
Olayinka Ajala, giảng viên cao cấp về chính trị và quan hệ quốc tế, Đại học Leeds Beckett
