Có vẻ như đối với tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdogan, việc mở rộng Sáng kiến ngũ cốc Biển Đen hay còn gọi là Thỏa thuận ngũ cốc, là một trong những ưu tiên trong quan hệ với Moscow.
Nhưng đối với người đồng cấp Nga Vladimir Putin, việc biến Thổ Nhĩ Kỳ thành một trung tâm khí đốt trong khu vực, có thể có ý nghĩa hơn nhiều so với một thỏa thuận cho phép Ukraine tự do xuất khẩu các sản phẩm nông nghiệp của mình, thông qua các cảng Biển Đen.
Kể từ khi Moscow đình chỉ tham gia Thỏa thuận ngũ cốc vào ngày 17/7/2023, ông Erdogan đã cố gắng thuyết phục Putin gia hạn thỏa thuận.
Không có gì ngạc nhiên khi sáng kiến này – ban đầu nhằm mục đích đưa sản phẩm từ Ukraine đến các thị trường quốc tế thông qua Biển Đen và giảm thiểu cuộc khủng hoảng lương thực toàn cầu – trên thực tế đã biến Thổ Nhĩ Kỳ thành một “trung tâm ngũ cốc”.
Nhờ đó, Ankara trở thành một trong những nước được hưởng lợi chính từ Thỏa thuận ngũ cốc được ký kết tại Istanbul vào ngày 22/7/2022 giữa Nga, Ukraine, Thổ Nhĩ Kỳ và Liên Hợp Quốc.
Do đó, quyết định tiềm năng của Moscow trong việc gia hạn thỏa thuận hoặc ký một Thỏa thuận ngũ cốc riêng với Ankara, chắc chắn sẽ có tác động tích cực đến nền kinh tế Thổ Nhĩ Kỳ đang gặp khủng hoảng.
Nhưng Putin có vẻ quyết tâm không làm như vậy, ít nhất là vào lúc này. Theo nhà lãnh đạo Nga, chính phương tây đã thực sự buộc Moscow phải đóng băng việc tham gia vào sáng kiến, mà không dỡ bỏ lệnh trừng phạt đối với xuất khẩu nông sản của Nga.
Putin và Thỏa thuận ngũ cốc
“Phương tây đã lừa dối chúng tôi về Thỏa thuận ngũ cốc. Nhưng chúng tôi sẵn sàng quay lại với nó, ngay lập tức, ngay sau khi những lời hứa với chúng tôi được thực hiện”, ông Putin nói vào ngày 4/9/2023, ngay sau cuộc gặp với ông Erdogan tại thành phố nghỉ mát Sochi ở Biển Đen.
Sau khi các lệnh trừng phạt của Mỹ và Châu Âu ngăn chặn hầu hết các tổ chức tài chính của Nga tiếp cận hệ thống thanh toán quốc tế SWIFT, Moscow liên tục yêu cầu Rosselkhozbank được kết nối lại với hệ thống này.
Nhưng phương tây không sẵn lòng nhượng bộ Điện Kremlin vì họ coi đây là dấu hiệu của sự yếu đuối. Tuy nhiên, điều này không có nghĩa là Moscow và Ankara cuối cùng sẽ không ký Thỏa thuận song phương về ngũ cốc.
Trong khi đó, Ukraine có thể đơn phương cố gắng tiếp tục Sáng kiến ngũ cốc Biển Đen, phớt lờ tuyên bố của Nga rằng, bất kỳ tàu nào tiếp cận các cảng địa phương sẽ được coi là tàu chiến tiềm năng.
Thổ Nhĩ Kỳ chắc chắn cũng sẽ tiếp tục gây áp lực lên Nga để tìm cách đưa Thỏa thuận ngũ cốc trở lại bàn đàm phán.
Theo các phương tiện truyền thông đưa tin, Erdogan nói rằng, sẽ chia sẻ “các khuyến nghị mới” của Điện Kremlin với Liên Hợp Quốc. Điều này cho thấy rằng, Erdogan không có ý định đơn giản từ bỏ việc khôi phục Sáng kiến Biển Đen.
Tuy nhiên, chính các cường quốc phương tây chứ không phải Liên Hợp Quốc đã áp đặt lệnh trừng phạt đối với các ngân hàng Nga.
Vì thế Liên Hiệp Quốc không thể giúp gì nhiều trong vấn đề này. Trong khi đó, Erdogan tin rằng Moscow và Ankara sẽ có thể “trong một thời gian ngắn đi đến quyết định đáp ứng mong đợi”.
Tuy nhiên, mặc dù một Thỏa thuận ngũ cốc mới, rất có thể là mục tiêu chính của Erdogan, vẫn chưa xuất hiện trong thời gian tới, nhưng nhà lãnh đạo Thổ Nhĩ Kỳ khó có thể trở về nhà tay trắng.
Việc ông thảo luận với Putin về việc xây dựng một nhà máy điện hạt nhân mới ở Sinop – ở cực bắc của bờ Biển Đen phía Thổ Nhĩ Kỳ – là một dấu hiệu rõ ràng cho thấy hai nước đang tìm cách mở rộng hợp tác năng lượng.
Tập đoàn Rosatom của Nga đã tham gia xây dựng nhà máy điện hạt nhân Akkuyu ở tỉnh Mersin.
Nếu công ty này, bất chấp xung đột ở Ukraine và các lệnh trừng phạt của phương tây chống lại Moscow, bắt đầu xây dựng một cơ sở hạt nhân khác ở Thổ Nhĩ Kỳ, thành viên NATO, thì Điện Kremlin gần như chắc chắn sẽ coi đây là một chiến thắng địa chính trị quan trọng trước phương tây.
Đồng thời, sau khi Gazprom của Nga trình bày dự thảo lộ trình thành lập một trung tâm khí đốt ở Thổ Nhĩ Kỳ, rõ ràng là Moscow không còn trông chờ vào khả năng khôi phục các đường ống Nord Stream đã bị nổ tung vào tháng 9 năm 2022.
Nói cách khác, giờ đây họ coi Ankara chứ không phải Berlin là đối tác năng lượng chính của mình ở Châu Âu.
Nhưng đối với Nga, vấn đề chính là Thổ Nhĩ Kỳ, bất chấp cách tiếp cận thực dụng của Erdogan đối với Moscow, vẫn là đồng minh quan trọng nhất của Mỹ.
Vì vậy, không có gì đảm bảo rằng hợp tác năng lượng giữa hai nước sẽ suôn sẻ như Điện Kremlin kỳ vọng.
Có một điều chắc chắn: Mặc dù Nga và Thổ Nhĩ Kỳ là đối thủ truyền thống và có quan điểm trái ngược nhau về nhiều vấn đề địa chính trị, nhưng chừng nào Putin và Erdogan còn nắm quyền, Moscow và Ankara sẽ vẫn là những người bạn tuyên thệ trong hoàn cảnh và sẽ tiếp tục thực hiện đường lối chủ nghĩa duy lý chiến lược của mình.
Tác giả: Nikola Mikovic là người phụ trách chuyên mục thời sự đặc biệt của CGTN và là nhà báo tự do có trụ sở tại Serbia. Chủ yếu đưa tin về các vấn đề chính sách đối ngoại của Nga, Ukraine và Belarus
