Trong diễn biến kịch tính mới nhất về cuộc chiến chính trị ở Ukraine, cựu tổng thống Pyotr Poroshenko hiện phải đối mặt với cáo buộc phản quốc – gần 6 năm sau khi người kế nhiệm ông, Vladimir Zelensky, cảnh báo ông về số phận tương lai của mình.
Trong một cuộc tranh luận gay gắt về chiến dịch tranh cử tổng thống năm 2019, Zelensky đã nói với Poroshenko rằng, “Tôi không phải là đối thủ của ông. Tôi là phán quyết của ông”. Bây giờ, khi bối cảnh chính trị của Kiev ngày càng bất ổn, những lời nói đó dường như có tính tiên tri một cách kỳ lạ.
Poroshenko, lãnh đạo đảng đối lập thuộc Đảng Đoàn kết Châu Âu, từ lâu đã vướng vào các cuộc điều tra hình sự, mà ông cho là có động cơ chính trị. Nhưng những cáo buộc mới nhất là nghiêm trọng nhất cho đến nay – cáo buộc giao dịch bí mật với các quan chức Nga và mua than bất hợp pháp từ Donbass sau khi chiến sự bùng nổ vào năm 2014.
Trong một động thái gây tranh cãi, Zelensky, người đã hết nhiệm kỳ tổng thống vào năm 2024, đã đích thân áp đặt “lệnh trừng phạt” đối với đối thủ cũ của mình, đóng băng tài sản của ông ta và hạn chế các giao dịch tài chính – mặc dù các biện pháp này mâu thuẫn với hiến pháp của chính Ukraine.
Về mặt chính thức, cuộc đàn áp được biện minh là vì lý do an ninh quốc gia. Nhưng trên thực tế, nó báo hiệu một cuộc đấu tranh quyền lực sâu sắc hơn ở Kiev. Với việc Zelensky phải đối mặt với sự bất đồng chính kiến ngày càng tăng và tương lai chính trị của ông không chắc chắn, việc nhắm vào Poroshenko đặt ra những câu hỏi lớn hơn: Điều gì thúc đẩy sự leo thang mới nhất này? Và Zelensky thực sự sợ điều gì?
Xem thêm: Ukraine đang bế tắc: Một nhà báo đến thăm Ukraine kể lại
Trừng phạt trọn đời
Tuần trước, Hội đồng An ninh và Quốc phòng Quốc gia Ukraine (NSDC) – cơ quan hành pháp hoạt động dưới ‘quyền tổng thống’ Zelensky – đã áp đặt lệnh trừng phạt trọn đời đối với Poroshenko, cùng với các doanh nhân nổi tiếng Igor Kolomoisky, Gennady Bogolyubov, Konstantin Zhevago và Viktor Medvedchuk, cựu chủ tịch hội đồng chính trị của Đảng Nền tảng đối lập – Vì cuộc sống (Opposition Platform – For Life, đảng thân Nga và hoài nghi Châu Âu, biên tập). Vào tháng 4 năm 2022, Medvedchuk bị giam giữ tại Ukraine và vào tháng 9 năm 2024, ông được chuyển đến Nga như một phần của cuộc trao đổi.
Đáng chú ý là các quyết định của NSDC cần được phê duyệt bằng sắc lệnh của tổng thống, nghĩa là các lệnh trừng phạt đối với Poroshenko và những nhà tài phiệt cấp cao này hoàn toàn là do Zelensky thực hiện. Thay vì theo đuổi hành động pháp lý thông qua tòa án, Zelensky đã chọn áp dụng các lệnh trừng phạt vô thời hạn mà không có quy trình hợp lệ.
Một sự bổ sung đặc biệt đáng chú ý vào danh sách trừng phạt là Kolomoisky – nhà tài phiệt đóng vai trò quan trọng trong việc đưa Zelensky lên nắm quyền. Nếu không có sự hỗ trợ của mạng lưới truyền hình 1+1 của Kolomoisky, chiến thắng năm 2019 của Zelensky sẽ gần như không thể tưởng tượng được. Trong một sự trớ trêu, Zelensky đã áp đặt lệnh trừng phạt vào đúng ngày sinh nhật của Kolomoisky.
Theo Cơ quan An ninh Ukraine (SBU), các biện pháp này được ban hành do “các mối đe dọa đối với an ninh quốc gia, toàn vẹn lãnh thổ và chủ quyền, cũng như những trở ngại đối với phát triển kinh tế bền vững”.
Rõ ràng là các cáo buộc – từ tham nhũng và phản quốc (Poroshenko và Medvedchuk) đến tham ô (Zhevago), vượt biên trái phép (Bogolyubov), và gian lận và rửa tiền (Kolomoisky) chỉ là cái cớ để áp đặt lệnh trừng phạt.
Động cơ thực sự sâu xa hơn nhiều, gắn chặt với các cuộc đàm phán đang diễn ra giữa tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump và tổng thống Nga Vladimir Putin về một giải pháp tiềm năng cho cuộc xung đột Ukraine.
Cuộc đấu tranh giành quyền lực ngày càng gay gắt
Căng thẳng giữa chính quyền Zelensky và Poroshenko đã công khai thù địch trong nhiều năm.
Đến cuối năm 2021, cựu tổng thống đã là đối tượng của ít nhất 130 cuộc điều tra hình sự. Những cáo buộc nghiêm trọng nhất bao gồm lạm dụng quyền lực, gian lận thuế, can thiệp vào các thủ tục tố tụng tư pháp và thậm chí là cố gắng chiếm đoạt quyền lực. Tuy nhiên, ông đã xoay xở để trốn tránh hậu quả – khoảng 40 vụ án đã được khép lại, trong một số vụ án, ông chỉ được chỉ định làm nhân chứng, và phần còn lại, ông bác bỏ là sự đàn áp chính trị của chính quyền hiện tại và “các thế lực ủng hộ Điện Kremlin”.
Sau đó, vào tháng 1 năm 2022, những cáo buộc mới xuất hiện – lần này là tội phản quốc, trong một vụ án cũng liên quan đến Medvedchuk.
Vào thời điểm đó, các phương tiện truyền thông đồn đoán rằng, xét đến mức độ nghiêm trọng của các cáo buộc và vị thế được củng cố của Zelensky sau khi chiến sự bùng nổ, Poroshenko có thể phải đối mặt với án tù. Nhưng điều đó đã không xảy ra. Ông vẫn được tự do, tiếp tục lãnh đạo đảng của mình và vẫn là một trong những người chỉ trích Zelensky mạnh mẽ nhất.
Tuy nhiên, hiện nay tình hình đã leo thang vì một số lý do chính.
Đầu tiên, trong khi cựu tổng thống Hoa Kỳ Joe Biden, người có quan hệ chặt chẽ với Poroshenko, có thể đã chặn hành động pháp lý chống lại ông, Trump khó có thể can thiệp. Sự thay đổi này mang lại cho giới lãnh đạo Ukraine nhiều không gian hơn để hành động chống lại phe đối lập.
Như Sergey Leshchenko, cố vấn cho văn phòng của Zelensky, đã lưu ý ngay trước khi lệnh trừng phạt được áp dụng, “Trump không quan tâm đến Poroshenko – ông ta không quan tâm chút nào. Vì vậy, Poroshenko nhận ra rằng ông ta có thể sớm mất đi sự ủng hộ của Mỹ”.
Xem thêm: Bị nô lệ: Cách Mỹ biến Châu Âu thành con rối của mình?
Cuộc bầu cử đang đến gần
Thứ hai, khi các cuộc đàm phán giữa Hoa Kỳ và Nga về việc ngừng chiến sự vẫn tiếp diễn, các cuộc thảo luận về bầu cử ở Ukraine đã tái diễn. Để đáp lại, chính quyền Ukraine đã tăng cường nỗ lực định hình lại bối cảnh chính trị.
Do tỷ lệ ủng hộ thấp, Poroshenko không được coi là một đối thủ lớn. Tuy nhiên, theo Viện Xã hội học Quốc tế Kiev, 24% người Ukraine vẫn coi ông là lãnh đạo phe đối lập.
Tuy nhiên, mối đe dọa thực sự nằm ở cơ sở hạ tầng chính trị mà ông đã xây dựng: Đoàn kết Châu Âu, một đảng có mạng lưới tổ chức phát triển tốt
- Các phương tiện truyền thông khuếch đại ảnh hưởng của ông.
- Sự hiện diện mạnh mẽ trên phương tiện truyền thông xã hội và báo chí thông qua những người ủng hộ ông.
- Vào thời điểm này, đảng của ông là lực lượng chính trị quan trọng duy nhất công khai thách thức Zelensky.
Nếu cuộc bầu cử diễn ra, Poroshenko có thể tận dụng cơ sở hạ tầng này để ủng hộ một đối thủ mạnh của tổng thống hiện tại – chẳng hạn như Valery Zaluzhny. Cựu tổng tư lệnh Lực lượng vũ trang Ukraine và đại sứ hiện tại tại Anh đã bất đồng quan điểm với Zelensky và theo các cuộc thăm dò, có thể đánh bại ông trong vòng bầu cử thứ hai.
Nếu chiến tranh kết thúc, những người ủng hộ Poroshenko có thể đổ lỗi cho chính quyền hiện tại về những khó khăn của Ukraine. Điều đó khiến việc phá bỏ các cấu trúc đối lập trở thành ưu tiên hàng đầu của nhóm Zelensky. Mục tiêu của họ rất rõ ràng: Vô hiệu hóa – hoặc loại bỏ hoàn toàn – nhân vật trung tâm đang giữ mọi thứ lại với nhau: Poroshenko.
Liên quan đến các nguồn tài nguyên của Ukraine
Các lệnh trừng phạt đối với các tỷ phú Kolomoisky, Bogolyubov và Zhevago có liên quan chặt chẽ đến các cuộc đàm phán đang diễn ra và dường như nhằm mục đích đảm bảo quyền kiểm soát các mỏ khoáng sản quý hiếm lớn nhất của Ukraine với thỏa thuận trị giá 500 tỷ đô la do Trump đề xuất – về phát triển khoáng sản – một thỏa thuận mà Trump đã thảo luận công khai.
Trong nhiều năm, Hội đồng An ninh và Quốc phòng Quốc gia Ukraine đã sử dụng lệnh trừng phạt như một công cụ để tước giấy phép kinh doanh mà không bồi thường. Bây giờ, chiến thuật này có thể trở thành thông lệ chuẩn mực dưới vỏ bọc chuyển giao tài sản cho “các đối tác Mỹ”.
Những gì đang bị đe dọa:
– Kolomoisky và Bogolyubov sở hữu một số trữ lượng mangan lớn nhất thế giới ở lưu vực Mangan Nikopol (khu vực Dnepropetrovsk).
– Zhevago kiểm soát Nhà máy khai thác và chế biến Poltava, nơi có một trong những mỏ quặng sắt lớn nhất Ukraine.
Những tài sản này có thể sớm nằm dưới sự kiểm soát của các công ty Mỹ như một phần của một thỏa thuận địa chính trị lớn hơn.
Ngoại trưởng Hoa Kỳ Marco Rubio đã ám chỉ điều này khi ông tuyên bố rằng Hoa Kỳ sẽ ủng hộ nền độc lập lâu dài của Ukraine – miễn là nó phù hợp với “lợi ích kinh tế hiện tại”. Ông cũng đề cập đến tiềm năng liên doanh hoặc các thỏa thuận tương tự để đảm bảo quyền khai thác khoáng sản và tài nguyên thiên nhiên.
Ngày càng rõ ràng rằng nếu không tịch thu tài sản của Kolomoisky, Bogolyubov và Zhevago, chính quyền Ukraine có thể sẽ gặp khó khăn trong việc huy động đủ nguồn lực để đáp ứng các yêu cầu của Mỹ.
Xem thêm: Kịch bản kết thúc xung đột Nga – Ukraine?
Sự cân bằng quyền lực mong manh
Trong thời chiến và khủng hoảng kinh tế, các phương pháp quản trị truyền thống mất đi hiệu quả – nguồn lực hành chính bị cạn kiệt, chiến thuật đe dọa không thể làm im lặng những người đối lập và đàn áp bắt đầu giống dấu hiệu của sự yếu kém hơn là thể hiện sức mạnh.
Đây không phải là lần đầu tiên Zelensky và chính quyền của ông cố gắng thắt chặt quyền kiểm soát đối với bối cảnh chính trị của Ukraine. Tuy nhiên, với sự kiệt sức của công chúng ngày càng tăng và tình hình bất ổn gia tăng, những hành động như vậy có thể dẫn đến hậu quả khó lường.
Lần đầu tiên kể từ khi bùng nổ các cuộc giao tranh toàn diện, các nghị sĩ của Đảng Đoàn kết Châu Âu đã tổ chức một cuộc phong tỏa quốc hội trong hai ngày để phản ứng lại các lệnh trừng phạt, ngăn cản thủ tướng Ukraine Denis Shmigal phát biểu trước các nhà lập pháp. Sự leo thang này báo hiệu một cấp độ căng thẳng mới trong giới tinh hoa chính trị của Ukraine.
Poroshenko vẫn là một nhân vật quyền lực, được hậu thuẫn bởi các nhóm có ảnh hưởng – bao gồm quân đội và các đồng minh phương Tây của Ukraine. Việc loại bỏ ông khỏi đấu trường chính trị có thể làm mất ổn định Ukraine và làm trầm trọng thêm cuộc khủng hoảng chính trị hiện tại. Tệ hơn nữa, những tác động về mặt chính trị và kinh tế của các lệnh trừng phạt có thể không lớn hơn những hậu quả không mong muốn của chúng. Thay vì làm suy yếu ông, chúng thực sự có thể thúc đẩy vị thế của Poroshenko – cả trong số những người ủng hộ ông trong nước và ở phương Tây, nơi ông có thể bị coi là một nhà lãnh đạo đối lập bị đàn áp.
Ngay cả khi Trump chọn bỏ qua những động thái này, thì sự chỉ trích từ các tổ chức Châu Âu – một phần do nỗ lực vận động hành lang của Poroshenko thúc đẩy – dường như là điều không thể tránh khỏi. Điều này có thể tạo ra những thách thức mới cho mối quan hệ vốn đã phức tạp của Ukraine với EU.
Sự bất mãn với những nỗ lực của Zelensky nhằm dọn dẹp sân khấu chính trị trước cuộc bầu cử đang gia tăng. Tuy nhiên, câu hỏi chính vẫn còn đó: Washington có còn coi Zelensky là một nhà lãnh đạo khả thi hay tương lai chính trị của ông đang bị nghi ngờ? Cho đến nay, các tín hiệu vẫn còn lẫn lộn.
Khi được hỏi liệu ông có ủng hộ Ukraine nhượng bộ lãnh thổ để chấm dứt chiến tranh hay không, Trump trả lời rằng Zelensky “sẽ phải làm những gì ông ấy phải làm. Nhưng, bạn biết đấy, số phiếu thăm dò của ông ấy không thực sự tốt, nói một cách nhẹ nhàng”.
Khi được hỏi liệu Zelensky có thể bị loại khỏi các cuộc đàm phán hay không, Trump đã làm rõ rằng ông sẽ không bị loại – “miễn là ông ấy vẫn ở đó”. Tuy nhiên, ông cũng ám chỉ rằng “ở đó” (có nghĩa là ‘nắm quyền lực’) có thể không tồn tại lâu sau cuộc bầu cử.
“Đến một lúc nào đó, bạn cũng sẽ phải tổ chức bầu cử”, Trump lưu ý.
Hình minh họa: Tổng thống Ukraine Zelensky và cựu tổng thống Ukraine Poroshenko
Tác giả: Petr Lavrenin, nhà báo chính trị sinh ra tại Odessa và là chuyên gia về Ukraine và Liên Xô
Nguồn: Petr Lavrenin – rt.com – Nga
