Chủ tịch Tập Cận Bình không tham dự Hội nghị thượng đỉnh G20 – diễn ra vào ngày 9 tháng 9 năm 2023 tại Ấn Độ.
Trước đây, chủ tịch Tập, người đã tham dự mọi cuộc họp của hội nghị thượng đỉnh này kể từ năm 2013, nhưng lần này, Tập Cận Bình cùng với Putin sẽ ở nhà?
Ông Tập đang bận rộn giải quyết các vấn đề kinh tế quan trọng ở trong nước, đồng thời điều chỉnh lại cách tiếp cận, chính sách đối ngoại của mình khỏi đường lối ngoại giao “chiến lang hay chiến binh sói hung hăng” – một chiến lược mà ông đã theo đuổi từ năm 2017.
Tập Cận Bình hiện đang cố gắng định vị Trung Quốc là một ‘nhà kiến tạo hòa bình toàn cầu’ và đang thử nghiệm những cách thức mới, để tạo dựng liên minh với phương tây và Châu Á.
Việc từ bỏ chính sách ‘ngoại giao chiến lang’ trước đây của Tập Cận Bình, vốn thường bao gồm việc la mắng các nhà lãnh đạo nước ngoài và xông ra khỏi các cuộc họp, có thể được coi là một động thái – thoát khỏi giọng điệu hiếu chiến đặc trưng cho quan hệ Trung-Mỹ và mối quan hệ rộng rãi hơn của Trung Quốc với phương tây.
Ban đầu, có vẻ như việc từ bỏ cách tiếp cận này, lấy ‘tên’ từ loạt phim hành động Trung Quốc với sự tham gia của Ngô Kinh trong vai một người lính Trung Quốc chiến đấu với kẻ thù phương tây ở Châu Á và Châu Phi, có thể là do những thay đổi trong Bộ ngoại giao Trung Quốc vào mùa hè năm 2023.
Một số “chiến lang” nổi bật nhất, đã được ‘chuyển khỏi’ công tác đối ngoại. Những trường hợp này bao gồm cựu phát ngôn viên Bộ ngoại giao, Triệu Lập Kiên, chuyển sang Bộ biên giới và đại dương, hoặc bị cách chức hoàn toàn; đáng chú ý nhất là trường hợp của Tần Cương, người đã bị cách chức Bộ trưởng ngoại giao, chưa rõ lý do.
Cả Kiên và Cương đều nổi tiếng với lối hùng biện nảy lửa từ thời chiến tranh thương mại Trung-Mỹ (từ 2018 thời tổng thống Trump), còn đại diện cho phía Mỹ cũng theo đường lối ‘chiến lang’ là Donald Trump.
Giai đoạn này chứng kiến cuộc đối thoại giữa Mỹ và Trung Quốc mang giọng điệu thô lỗ và cứng rắn.
Tuy nhiên, sự thay đổi trong chiến lược ‘ngoại giao chiến lang’, không chỉ đơn giản là thay đổi nhân sự ngoại giao.
Một lý do khác dẫn đến sự thay đổi trong chính sách ngoại giao của Trung Quốc là nỗ lực của Bắc Kinh, nhằm đối phó với khó khăn kinh tế trong nước, nơi tỷ lệ thất nghiệp ở thanh niên đang ở mức cao kỷ lục.
Nó cũng có thể được coi là một nỗ lực nhằm thiết lập nhiều mối quan hệ đối tác quốc tế, hơn là gây thù địch với toàn bộ thế giới phương tây.
Chuyến thăm của Ngoại trưởng Anh James Cleverly tới Bắc Kinh ngày 30/8/2023 có thể là dấu hiệu cho thấy, cách tiếp cận nhẹ nhàng, mềm mỏng mới của Trung Quốc.
Một ví dụ khác về điều này có thể thấy trong chuyến thăm Trung Quốc của Emmanuel Macron trước đó vào năm 2023, với việc tổng thống Pháp nhận được sự đón tiếp nồng nhiệt – khác xa so với thời kỳ trước.
Cách tiếp cận như vậy cho thấy Trung Quốc muốn ‘đối phó’ với từng quốc gia riêng lẻ hơn là các khối quốc tế, cũng như cố gắng đảm bảo rằng, các nền kinh tế lớn của Châu Âu không đi theo sự dẫn dắt của Washington đối với Trung Quốc. Một phong cách ngoại giao hung hăng có thể phản tác dụng đối với những mục tiêu này.
Trung Quốc, nhà kiến tạo hòa bình toàn cầu?
Việc rời xa chính sách ngoại giao ‘chiến binh sói’ (ngoại giao chiến lang) cũng là một phần trong quá trình thay đổi hình ảnh, mà Trung Quốc tìm cách quảng bá trong những năm gần đây.
Điều này cho thấy Bắc Kinh thể hiện mình là một ‘nhà kiến tạo hòa bình quốc tế’, được minh họa bằng việc làm trung gian hòa giải căng thẳng giữa Iran và Saudi Arabia, cũng như kế hoạch hòa bình do Bắc Kinh đề xuất cho cuộc chiến ở Ukraine.
Cách tiếp cận như vậy dường như đã mang lại cho Bắc Kinh một số thành công ngoại giao, được minh họa bằng Hội nghị thượng đỉnh BRICS lần thứ 15 tại Nam Phi (từ ngày 22-24/8/2023), nơi khối BRICS trải qua sự mở rộng lớn nhất, kể từ khi thành lập. Giống như cách Trung Quốc đối xử với Châu Âu, chính sách ngoại giao chiến binh sói (chiến lang) một lần nữa, sẽ đi ngược lại mục tiêu của Bắc Kinh, về một hình ảnh quốc tế mới.
Động thái của Trung Quốc hướng tới một phong cách chính sách đối ngoại mới, cũng phản ánh một số thay đổi ở Washington.
Lời lẽ của Hoa Kỳ đối với Trung Quốc dưới thời chính quyền Trump cũng hiếu chiến như những chiến binh sói, điều này góp phần tạo nên bản chất thô thiển trong tương tác Trung-Mỹ.
Kể từ năm 2021 và sự xuất hiện của một tổng thống mới của Hoa Kỳ, ‘ngôn ngữ’ này phần lớn đã bị thay đổi. Giọng điệu hiếu chiến trước đây phần lớn chỉ giới hạn trong chính trị nội bộ Hoa Kỳ, nơi các ứng cử viên tổng thống đầy tham vọng đã cạnh tranh xem ai được coi là người cứng rắn nhất.
Điều này cũng được phản ánh ở Trung Quốc, nơi những luận điệu chủ nghĩa dân tộc chủ yếu được các nhà bình luận trên mạng xã hội Trung Quốc bảo vệ, hơn là Đảng cộng sản Trung Quốc.
Trong khi lối hùng biện của ‘chiến binh sói’ (chiến lang) đã được giảm bớt ở cả 2 bên, liệu điều này có làm thay đổi, điều mà cả phương tây và Trung Quốc mong muốn đạt được?
Chẳng hạn, chính quyền Biden đã tiếp tục nhiều chính sách của chính quyền Trump đối với Trung Quốc. Có thể lập luận rằng cho đến nay, việc từ bỏ chính sách ngoại giao ‘chiến binh sói’, chỉ đơn giản là một sự thay đổi mang tính ‘thẩm mỹ’.
Đây có phải là một sự thay đổi đáng kể trong đường lối ngoại giao
Ngoại giao chiến binh sói (chiến lang) đã lỗi thời. Tuy nhiên, một số mục tiêu cốt lõi của Trung Quốc vẫn được giữ lại, nhưng dưới một hình thức khác. Điều này có thể thấy rõ qua lệnh cấm nhập khẩu thủy sản Nhật Bản mới đây.
Không giống như các hoạt động ngoại giao trước đây của Trung Quốc, Bắc Kinh đã lợi dụng những lo ngại về môi trường và an toàn đối với việc xả nước phóng xạ đã qua xử lý từ nhà máy điện hạt nhân Fukushima Daiichi, thay vì dựa vào chủ nghĩa dân tộc như thời gian trước.
Thông điệp như vậy có thể gây được tiếng vang với nhiều nước Châu Á, khi một số quốc gia trong khu vực áp đặt lệnh cấm tương tự đối với sản phẩm của Nhật Bản.
Bằng cách này, nó có thêm các đồng minh Châu Á và tăng cường tinh thần chống Nhật Bản, cũng như mở rộng ảnh hưởng ngoại giao của Trung Quốc hơn nữa.
Mặc dù các chiến binh sói không còn mạnh mẽ như trước, nhưng mục tiêu mà họ tìm cách đạt được, có thể vẫn như cũ.
Tác giả: Tom Harper, giảng viên quan hệ quốc tế, Đại học East London
