Tác giả: Julia PG Jones, giáo sư khoa học về bảo tồn thiên nhiên, Đại học Bangor
Hơn 100 nhà lãnh đạo thế giới họp tại COP26 – Hội nghị thượng đỉnh về khí hậu của Liên Hợp Quốc ở Glasgow (Anh) từ ngày 31/10 đến 13/11 năm 2021 – đã cam kết ngăn chặn và đẩy lùi nạn phá rừng vào năm 2030.
Các quốc gia đã ký thỏa thuận – chiếm 85% diện tích rừng trên thế giới. Thông báo này bao gồm 14 tỷ bảng Anh (19,2 tỷ USD) từ quỹ công và tư nhân cho các nỗ lực bảo tồn rừng.
Ngoài ra, 28 quốc gia đã cam kết đảm bảo thương mại các mặt hàng quan trọng toàn cầu như dầu cọ, ca cao và đậu nành, không góp phần vào nạn phá rừng.
Cứu những khu rừng đang bị suy giảm trên thế giới là điều cần thiết, nếu chúng ta muốn tránh biến đổi khí hậu nguy hiểm.
Rừng hấp thụ Carbon (CO₂) từ khí quyển. Nhìn chung, rừng đã loại bỏ tương đương 7,6 tỷ tấn CO₂ mỗi năm trong 2 thập kỷ qua. Đây là khoảng 20% lượng khí thải toàn cầu.
Nhưng các khu rừng trên khắp thế giới, đang chuyển từ các bể chứa Carbon (CO₂) ròng, hấp thụ nhiều hơn thải ra.
Trong khi toàn bộ rừng nhiệt đới Amazon, hiện tại vẫn là một bể chứa Carbon, việc giải phóng mặt bằng (chặt cây) đang diễn ra ở một số khu vực của Amazon thuộc Brazil, có nghĩa là các khu rừng ở đó đã thải ra nhiều Carbon (CO₂) hơn mức chúng hấp thụ.
Nhiệt độ toàn cầu tăng cũng gây ra nhiều vụ cháy rừng hơn, làm tăng thêm lượng khí thải CO₂ từ rừng và do đó khiến nhiệt độ toàn cầu tăng cao hơn.
Duy trì thay đổi nhiệt độ toàn cầu dưới 1,5°C, hoặc thậm chí 2°C, thật sự khó khăn. Nhân loại rất cần những khu rừng còn lại, để tiếp tục đứng vững trước tình trạng biến đối khí hậu. Vậy tuyên bố của các nhà lãnh đạo thế giới tại Glasgow (COP26) về bảo vệ rừng và việc sử dụng đất, có đáp ứng được nhiệm vụ không?
Thất bại trong quá khứ về phá rừng – chống biến đổi khí hậu
Đây chỉ là cam kết gần đây nhất nhằm ngăn chặn tình trạng mất rừng trong một loạt các sáng kiến tương tự. Trở lại năm 2005, Diễn đàn Rừng của Liên Hợp Quốc đã cam kết “đảo ngược tình trạng mất độ che phủ rừng trên toàn thế giới” vào năm 2015.
Năm 2008, 67 quốc gia đã cam kết cố gắng đạt mục tiêu đạt ‘mức phá rừng ròng’ bằng 0 vào năm 2020.
Tiếp theo đó là Tuyên bố New York về rừng năm 2014, 200 quốc gia, các nhóm xã hội dân sự và tổ chức của người dân bản địa ‘cam kết’ giảm một nửa nạn phá rừng vào năm 2020 và chấm dứt nạn phá rừng vào năm 2030.
Những nỗ lực trước đó rõ ràng đã không đạt được mục tiêu. Tính trung bình, tỷ lệ mất rừng cao hơn 41% trong những năm kể từ khi Thỏa thuận New York được ký kết.
Hầu như không thể biết được tỷ lệ phá rừng sẽ như thế nào nếu không có những cam kết này.
Điều quan trọng là không phỉ báng những người phá rừng nhiệt đới. Trong hầu hết các trường hợp, cho dù đó là công nhân trồng cọ dầu ở Đông Nam Á hay chủ trang trại ca cao do gia đình quản lý ở Ghana, đây chỉ là những người bình thường đang cố gắng kiếm sống.
Ở những khu vực, những người phá rừng là những nông dân nghèo có ít lựa chọn thay thế, chẳng hạn như nhiều nơi ở Madagascar, việc ngăn chặn việc phá rừng có nghĩa là một số người nghèo nhất hành tinh đang phải gánh chịu cái giá phải trả để giải quyết vấn đề biến đổi khí hậu.
Cho rằng, những người như vậy, ‘đóng góp’ tương đối ít khí thải, điều này không công bằng cho lắm.
Tin tốt là Brazil, Nga và Trung Quốc, những nước không ký tuyên bố New York năm 2014, đã cố gắng ngăn chặn phá rừng. Tuy nhiên, lời nói thường không có nhiều giá trị, thực ra việc làm chậm quá trình phá rừng là điều khó đạt được.
Xem thêm: 7 Lý Do Khiến Giao Thông Toàn Cầu Khó Khử Phát Thải Carbon
Tại sao việc làm chậm nạn phá rừng lại khó đến vậy?
Nguyên nhân mất rừng khác nhau tùy theo từng khu vực, nhưng vấn đề cốt lõi là xung đột giữa những người được hưởng lợi từ việc phá rừng và những người được hưởng lợi từ việc giữ rừng nguyên vẹn, và khả năng tác động đến những gì xảy ra trên thực địa của họ sẽ thắng thế.
Bảo tồn rừng mang lại lợi ích cho mọi người bằng cách ổn định khí hậu – chống biến đổi khí hậu. Nhưng việc khai thác gỗ hoặc phát quang một mảng rừng để làm nông nghiệp sẽ mang lại lợi ích cho những người liên quan, theo cách trực tiếp và hữu hình.
Cuối cùng, để giữ cho rừng được nguyên vẹn, những người được hưởng lợi từ rừng (đó là tất cả chúng ta) cần phải tài trợ cho những nỗ lực bảo tồn chúng.
Bất chấp những lời chỉ trích và các vấn đề trong việc thực hiện, đây là cơ sở lý luận cơ bản của REDD+ (Giảm phát thải từ mất rừng và suy thoái rừng) – cơ chế của Liên Hợp Quốc theo đó, các quốc gia nhiệt đới được trả tiền cho những nỗ lực bảo tồn rừng.
Ngay trước khi bay tới Glasgow, Bộ trưởng môi trường và phát triển bền vững của Madagascar, tiến sĩ Baomiavotse Vahinala Raharinirina, đã đến thăm một ngôi làng để hỏi quan điểm của người dân về điều gì sẽ giúp bảo tồn rừng hiệu quả hơn.
Họ nói về việc thiếu sinh kế thay thế, nhu cầu hỗ trợ nhiều hơn để giúp họ quản lý rừng bền vững và thực tế là cộng đồng địa phương thường thiếu khả năng loại trừ những người muốn khai thác rừng.
Raharinirina nói:
Madagascar đóng góp tương đối ít vào biến đổi khí hậu, nhưng người dân chúng tôi đang phải gánh chịu hậu quả.
Ví dụ, một triệu người ở miền Nam đang cần viện trợ lương thực do ảnh hưởng của hạn hán do biến đổi khí hậu.
Chúng tôi đang cố gắng nỗ lực giảm lượng khí thải, bằng cách bảo tồn và khôi phục các khu rừng của mình và đã ký Tuyên bố Glasgow (COP26), tuy nhiên, điều này sẽ không đạt được nếu không có thêm nguồn lực. Chúng tôi sẽ cần sự hỗ trợ từ cộng đồng quốc tế để giúp chúng tôi đạt được điều này.
Dolores de Jesus Cabnal Coc, một lãnh đạo bản địa đến từ Guatemala, đã chia sẻ sự lạc quan thận trọng và nói:
Đó là một quá trình chậm chạp và sẽ tiếp tục như vậy, nhưng kể từ COP21 ở Paris năm 2015 (Thỏa thuận Paris), đã có sự khác biệt lớn ở chỗ, giờ đây đã có một nền tảng giúp đảm bảo các hành động toàn diện hơn.
Có lẽ tôi ngây thơ, nhưng tôi cảm nhận được sự thay đổi hữu ích trong giọng điệu của các nhà lãnh đạo thế giới, từ giả định rằng, bảo tồn rừng chắc chắn mang lại chiến thắng có lợi cho khí hậu, đa dạng sinh học và sinh kế địa phương, đến sự thừa nhận trung thực hơn rằng, thường có người thắng và người thua.
Chỉ bằng cách bảo tồn để mang lại lợi ích cho những người sống dọc theo rừng, thế giới mới có thể hy vọng giữ cho những khu rừng đó hấp thụ khí thải, trong nhiều năm tới.
Vì vậy, liệu cam kết này cuối cùng có ngăn chặn và đẩy lùi nạn phá rừng? Không thể.
Nhưng do tầm quan trọng của vấn đề, việc tập trung đổi mới vào nạn phá rừng tại COP26 chắc chắn là tích cực.
