Burkina Faso, Mali và Niger tuyên bố thành lập Liên minh các quốc gia Sahel trong hội nghị thượng đỉnh đầu tiên của tổ chức này vào tháng 7/2024, đánh dấu một bước quan trọng hướng tới việc thành lập một khối kinh tế-quân sự và rời xa các nước trong khu vực và các nước phương Tây, sau một loạt cuộc đảo chính với sự ủng hộ mạnh mẽ của quần chúng.
Trong một tuyên bố chung, các nhà lãnh đạo – Ibrahim Traore của Burkina Faso, Assimi Goita của Mali và Abdourahamane Tchiani của Niger – ca ngợi sức mạnh tổng hợp thành công giữa 3 quốc gia trong việc chống khủng bố trong liên minh và nhấn mạnh cam kết của họ đối với sự hội nhập sâu rộng hơn giữa các quốc gia thành viên.
Tuyên bố được China Daily đưa tin: “Xét đến mục tiêu chung của chúng ta là chống khủng bố một cách hiệu quả ở khu vực Sahel, đặc biệt là ở khu vực Liptako-Gourma, chúng tôi đã quyết định thực hiện một bước quan trọng hướng tới sự đoàn kết lớn hơn”.
Nằm ở biên giới với Burkina Faso, Mali và Niger, khu vực Liptako-Gourma là tâm điểm của cuộc khủng hoảng an ninh ở khu vực Sahel, bắt đầu vào năm 2012.
Vào ngày 16 tháng 9 năm 2023, ba nước đã ký Hiến chương Liptako-Gourma, thành lập Liên minh các bang Sahel (AES).
Ba nhà lãnh đạo đã ca ngợi việc thành lập một lực lượng thống nhất của các nước khu vực Sahel trong cuộc họp với các tham mưu trưởng ở Niamey, thủ đô của Niger vào tháng 3/2024.
Nhiệm vụ của lực lượng này là thực hiện kế hoạch 3 bên để chống lại các nhóm khủng bố có vũ trang, tội phạm có tổ chức xuyên quốc gia và các mối đe dọa khác mà các quốc gia này phải đối mặt.
Hơn nữa, các nhà lãnh đạo đã đồng ý cung cấp cho liên minh “các công cụ độc lập để tài trợ cho các chính sách kinh tế và xã hội” và tạo ra một cơ chế tạo điều kiện thuận lợi cho sự di chuyển tự do của người dân, hàng hóa và dịch vụ trong không gian AES.
Họ tuyên bố thành lập một ngân hàng đầu tư trong AES và quyết định thành lập quỹ bình ổn.
Xem thêm: Mali, Niger và Burkina Faso Thành Lập NATO Châu Phi
Burkina Faso, Mali và Niger trước đó đã tuyên bố rút khỏi Cộng đồng kinh tế các quốc gia Tây Phi (ECOWAS) sau khi thành lập AES.
Lãnh đạo ba nước tái khẳng định “cam kết đối với các nguyên tắc và mục tiêu được ghi trong Hiến chương Liên hợp quốc” và tái khẳng định sự cống hiến của họ đối với các lý tưởng, nguyên tắc và mục tiêu của Liên minh Châu Phi và Chủ nghĩa liên châu Phi.
Phát biểu tại hội nghị thượng đỉnh hôm thứ 7, Tchiani, chủ tịch Hội đồng quốc gia bảo vệ tổ quốc Niger, cho biết việc phê chuẩn chính thức hiệp ước thành lập liên minh AES “sẽ hiện thực hóa nguyện vọng của người dân chúng tôi là thành lập một liên minh các quốc gia trong không gian Sahel”, chia sẻ những thách thức giống nhau, những khát vọng giống nhau và cuối cùng là cùng một số phận”.
Ông nói: “Trong bối cảnh địa chính trị hiện nay, AES đại diện cho nhóm tiểu khu vực hiệu quả nhất trong cuộc chiến chống khủng bố, đặc biệt là khi ECOWAS thiếu sự tham gia vào cuộc chiến này”.
ECOWAS, một trong những khối khu vực trụ cột của Châu Phi, đã đình chỉ hoạt động của 3 quốc gia sau các cuộc đảo chính quân sự tương ứng của họ, xảy ra vào tháng 7 năm 2023 tại Niger, vào tháng 9 năm 2022 tại Burkina Faso và vào tháng 8 năm 2021 tại Mali.
Tchiani giải thích: “Kết quả là, chỉ riêng AES đã cho phép chúng tôi giải quyết các mối đe dọa khủng bố theo cách mà trước đây chưa có tổ chức khu vực hoặc quốc tế nào làm được”.
Tình trạng bất ổn trong thập kỷ qua ở Sahel, một khu vực bán khô cằn rộng lớn ở Châu Phi trải dài từ Senegal về phía đông đến Sudan, đã làm suy yếu an ninh ở Burkina Faso, Mali, Niger và các quốc gia khác trong khu vực.
Xem thêm: Tại Sao Pháp, Nga, Trung Quốc Và Hoa Kỳ Tranh Giành Các Nước Sahel Châu Phi
Kể từ khi NATO dẫn đầu can thiệp quân sự vào Libya năm 2011, lật đổ tổng thống Muammar Gaddafi, khu vực này đã trải qua tình trạng bất ổn dẫn đến buôn bán vũ khí tràn lan, với sự gia tăng đáng kể các nhóm vũ trang có liên hệ với Al-Qaeda và Nhà nước Hồi giáo (ISIS).
Theo báo cáo của Mark A Green, chủ tịch Trung tâm Wilson, một tổ chức tư vấn có trụ sở tại Washington DC, Sahel chịu trách nhiệm về 43% số ca tử vong do khủng bố trên thế giới, nhiều hơn cả Nam Á, Trung Đông và khu vực Bắc Phi cộng lại, tờ China Daily đưa tin.
Bella Kamano, một nhà phân tích chính trị ở Conakry, Guinea, cho biết: “Sau sự sụp đổ của Gaddafi, chủ nghĩa khủng bố bắt đầu ở vùng Sahel”.
Kamano nhận xét: “Người dân Niger phàn nàn về tình trạng bất ổn ở đất nước của họ. Không một tuần hay một tháng nào trôi qua mà không có những kẻ khủng bố bắt giữ con tin và thực hiện các cuộc tấn công nhằm vào người dân trong các ngôi làng”.
Tình hình an ninh ngày càng tồi tệ đã góp phần làm gia tăng tinh thần bài phương Tây ở Tây Phi trong những năm gần đây.
Quân đội Pháp đã dần được rút khỏi Mali, Niger và Burkina Faso theo yêu cầu của chính phủ quân sự các nước này.
Tương tự như vậy, Hoa Kỳ đã rút phần lớn quân khỏi Niger sau quyết định của Niamey chấm dứt thỏa thuận quân sự với Washington.
Xem thêm: Pháp Ở Châu Phi: Khi Con Sói Chăm Sóc Đàn Cừu
Căng thẳng với ECOWAS vẫn tiếp diễn
Như chúng ta đã thấy, hội nghị thượng đỉnh đánh dấu sự rời bỏ Cộng đồng kinh tế các quốc gia Tây Phi (ECOWAS).
Căng thẳng giữa các nước Sahel và ECOWAS tăng cao khi tướng Abdourahamane Tiani lên nắm quyền sau khi lật đổ tổng thống Mohamed Bazoum trong một cuộc đảo chính ở Niger vào tháng 7 năm 2023.
Đáp lại, ECOWAS áp đặt các biện pháp trừng phạt đối với Niger và đe dọa can thiệp quân sự, làm mối quan hệ trở nên tồi tệ hơn.
Traore nói: “AES (Liên minh các quốc gia Sahel) có tiềm năng tự nhiên to lớn, nếu được khai thác đúng cách sẽ đảm bảo một tương lai tốt đẹp hơn cho người dân Niger, Mali và Burkina Faso”.
Tiani nói với các lãnh đạo Sahel đồng nghiệp của mình: “Người dân của chúng tôi đã quay lưng lại với ECOWAS một cách không thể thay đổi được”.
Ba nước AES cáo buộc ECOWAS bị thao túng bởi Pháp, một cựu thực dân, và Tiani kêu gọi AES trở thành một “cộng đồng thoát khỏi sự kìm kẹp của các thế lực nước ngoài”.
Các nhà lãnh đạo quân sự của Niger, Mali và Burkina Faso đều từ chối ảnh hưởng của Pháp, trục xuất quân đội Pháp khỏi đất nước của họ và thiết lập quan hệ với các “đối tác chân thành”: Nga, Thổ Nhĩ Kỳ và Iran.
Họ nhấn mạnh chủ quyền là nguyên tắc không thể thương lượng và hướng tới việc thiết lập một đồng tiền chung.
