Amy Dacey, giám đốc điều hành, Viện chính sách và chính trị Sine, Đại học American
Không giống như nhiều quốc gia khác, nơi tổng thống hoặc thủ tướng được bầu bằng hình thức bỏ phiếu phổ thông trực tiếp, tại Hoa Kỳ, một ứng cử viên có thể giành được số phiếu phổ thông, nhưng vẫn có thể không giành được ghế tổng thống. Hoa Kỳ cũng khác với hầu hết các nền dân chủ khác ở chỗ không có ủy ban bầu cử độc lập để chứng nhận số phiếu bầu cuối cùng.
Vậy ai thực sự xác nhận người chiến thắng?
Bước 1: Trước ngày bầu cử tổng thống
Nền dân chủ Hoa Kỳ có nhiều viên chức được bầu – cấp tiểu bang, địa phương và quốc gia – và nhiều quy trình để nhậm chức.
Tôi đã làm việc cho các chiến dịch tranh cử từ năm 8 tuổi, khi bố tôi tranh cử hội đồng nhà trường và tôi đã đi từng nhà để kêu gọi mọi người bỏ phiếu cho ông. Tôi cũng đã làm việc cho các cuộc đua địa phương, quốc hội, thượng viện và tổng thống và hiện đang điều hành một trung tâm nghiên cứu học thuật về chính trị.
Điều đáng chú ý là mỗi cuộc đua đều khác nhau, từ thời hạn và quy trình nộp hồ sơ đến chứng nhận. Ở đây, tôi sẽ tập trung vào cuộc đua giành ghế tổng thống Mỹ.
Quá trình chứng nhận bầu cử tổng thống bất thường và phức tạp ở Hoa Kỳ liên quan đến tất cả 50 tiểu bang và Quận Columbia (thuộc Washington DC), Thượng viện, Hạ viện, Cục lưu trữ quốc gia và Văn phòng công báo liên bang. Quá trình này cũng liên quan đến Đại cử tri đoàn – một tổ chức độc đáo của Hoa Kỳ họp tại 51 địa điểm riêng biệt (50 bang cộng với Quận Columbia) 4 năm một lần để bầu ra tổng thống.
Quá trình kéo dài nhiều tháng này được thiết kế riêng như một sự thỏa hiệp của những Người lập quốc, những người không tin rằng người dân Mỹ nên trực tiếp lựa chọn tổng thống và phó tổng thống nhưng cũng không muốn trao cho Quốc hội quyền lựa chọn.
Hiến pháp tuyên bố rằng, cuộc bầu cử tổng thống Hoa Kỳ diễn ra vào thứ ba đầu tiên của tháng 11 trong chu kỳ bầu cử tổng thống. Nhưng quá trình bầu cử liên bang thực sự bắt đầu vào tháng 10, khi Lưu trữ viên Hoa Kỳ – người được tổng thống bổ nhiệm chịu trách nhiệm duy trì các tài liệu chính thức quan trọng nhất của chính phủ – gửi thư cho thống đốc của mỗi tiểu bang.
Tài liệu nêu rõ trách nhiệm của họ liên quan đến Đại cử tri đoàn, đây không phải là một địa điểm mà là một quy trình để các Đại cử tri – những người được đảng của họ lựa chọn – bỏ phiếu cho ứng cử viên tổng thống của đảng mình.
Cơ chế của Đại cử tri đoàn rất phức tạp, nhưng tóm lại, người Mỹ bỏ phiếu lựa chọn Đại cử tri (đại diện cho ứng viên tổng thống) và Đại cử tri bỏ phiếu lựa chọn tổng thống. Sau đó, người chiến thắng được tuyên bố?
Xem thêm: Đại cử tri đoàn là gì? Tìm hiểu hệ thống bầu cử tổng thống Mỹ
Bước 2: Sau ngày bầu cử
Sau khi hoàn tất việc kiểm phiếu trực tiếp, qua thư và bỏ phiếu tạm thời của cử tri, tất cả 50 thống đốc sẽ chuẩn bị Giấy chứng nhận xác định của tiểu bang mình, một tài liệu liệt kê danh sách cử tri của các ứng cử viên tranh cử.
Mỗi tiểu bang hoàn tất quy trình đó theo tốc độ riêng của mình. Năm nay, do tất cả các vụ kiện tụng tranh chấp kết quả bầu cử năm 2020, nên có những thủ tục mới được áp dụng để đẩy nhanh việc khiếu nại Giấy chứng nhận xác minh của tiểu bang do ứng cử viên bị khiếu nại. Sau khi hoàn tất, các bản sao của Giấy chứng nhận xác minh sẽ được nộp cho Cơ quan lưu trữ Hoa Kỳ.
Sau khi thống đốc cung cấp tên cho Lưu trữ viên, các Đại cử tri của mỗi tiểu bang sẽ họp tại thủ phủ của tiểu bang để chính thức bỏ phiếu bầu tổng thống và phó tổng thống vào thứ ba đầu tiên sau ‘thứ tư thứ 2’ của tháng 12. Năm nay, đó là ngày 17 tháng 12 năm 2024.
Theo các cách khác nhau tùy theo từng tiểu bang, cử tri của mỗi tiểu bang chuẩn bị sáu Giấy chứng nhận bỏ phiếu. Một trong số đó được gửi qua đường bưu điện đã đăng ký đến chủ tịch Thượng viện Hoa Kỳ và một giấy khác đến Cục lưu trữ quốc gia Hoa Kỳ. Bốn giấy chứng nhận còn lại được gửi đến các viên chức của tiểu bang.
Điều đó hoàn thành nhiệm vụ của Đại cử tri đoàn cho đến cuộc bầu cử tổng thống tiếp theo.
Bước 3: Quốc hội họp
Vào ngày 6 tháng 1, Quốc hội triệu tập để kiểm phiếu đại cử tri và xác nhận người chiến thắng trong cuộc bầu cử tổng thống.
Vì Phó tổng thống đương nhiệm cũng là chủ tịch Thượng viện, Kamala Harris sẽ chủ trì cuộc kiểm phiếu này vào năm 2025, giống như Phó tổng thống Mike Pence đã làm vào tháng 1 năm 2021 khi Joe Biden chính thức trở thành tổng thống đắc cử. Mỗi tiểu bang, được gọi theo thứ tự bảng chữ cái, sẽ nộp phiếu bầu của mình.
Quá trình này thường mang tính nghi lễ, vì đến tháng 1, giới truyền thông đã tuyên bố người chiến thắng và thường có bài phát biểu nhượng bộ. Nhưng, về mặt chính thức, đây là khoảnh khắc của sự thật.
Vào ngày 6 tháng 1 năm 2021, một đám đông ủng hộ Trump có vũ trang đã xông vào Điện Capitol nhằm ngăn Quốc hội chứng nhận chiến thắng của Biden. Cả hai viện của Quốc hội đều được sơ tán trong cuộc tấn công và năm người đã thiệt mạng.
Các nhà lập pháp họp lại sau vài giờ. Phó tổng thống (cũng là chủ tịch Thượng viện) có nhiệm vụ công bố kết quả và hỏi xem có phản đối nào không. Sau vụ tấn công dữ dội vào Điện Capitol, hầu hết các thượng nghị sĩ Cộng hòa đã từ bỏ kế hoạch tranh chấp chiến thắng của Biden vào năm 2021, nhưng vẫn có 6 người phản đối.
Những phản đối không phải là chưa từng có. Năm 2001, các dân biểu Hạ viện Đảng Dân chủ đã cố gắng trong 20 phút để ngăn chặn phiếu bầu đại cử tri của Florida dành cho George W. Bush.
Cả hai nỗ lực đó đều thất bại vì các phản đối phải được cả thành viên Hạ viện và Thượng viện ký trước khi được cả hai viện của Quốc hội bỏ phiếu. Việc giải quyết các thách thức trở nên khó khăn hơn sau khi luật được thông qua vào năm 2022.
Bây giờ, 20 thượng nghị sĩ và 87 thành viên Hạ viện phải ủng hộ bất kỳ thách thức nào đối với việc chứng nhận kết quả của Đại cử tri đoàn của một tiểu bang.
Năm 2021, Pence, với tư cách là chủ tịch Thượng viện, đã tuyên bố Biden – không phải Trump – là tổng thống tiếp theo của Hoa Kỳ. Ông đã hoàn thành nghĩa vụ hiến pháp của mình bất chấp áp lực to lớn từ Trump nhằm lật đổ nền dân chủ.
Sau khi Thượng viện chứng nhận kết quả bầu cử, tất cả các Giấy chứng nhận xác nhận và Giấy chứng nhận bỏ phiếu sẽ được lưu trữ để công chúng xem xét tại Văn phòng thư ký liên bang trong một năm, sau đó được chuyển đến Cục lưu trữ quốc gia để lưu trữ vĩnh viễn.
Nói cách khác, những ai nghi ngờ kết quả bầu cử ở Hoa Kỳ có thể tự mình kiểm tra lại.
Xem thêm: Đại cử tri đoàn là gì: Hiểu hệ thống bầu cử tổng thống Mỹ?
Chuyện gì xảy ra khi hòa?
Trong trường hợp đặc biệt không có ứng cử viên nào giành chiến thắng trong Đại cử tri đoàn, Hạ viện sẽ họp để bầu tổng thống tiếp theo. Đây là cách John Quincy Adams trở thành tổng thống vào năm 1824.
Được thành lập cách đây gần 250 năm, quá trình phức tạp này là nền tảng của nền dân chủ Hoa Kỳ. Nhiều người đã đặt câu hỏi liệu hệ thống lỗi thời này có thực sự đại diện cho ý chí của người dân ở nước Mỹ hiện đại hay không.
Nhưng đến năm 2024, chỉ cần một vài thay đổi, đây vẫn là quá trình quyết định cuộc đua giành chức tổng thống.
Hình minh họa: Trump. Ảnh AP/Andrew Harnik
Tác giả: Amy Dacey
Nguồn: Amy Dacey – theconversation.com – Úc
Xem thêm: Lá phiếu Đại cử tri: 7 tiểu bang chiến trường quyết định ai là tổng thống Mỹ
