Gần đây, vấn đề thay thế tiền tệ quốc gia đã xuất hiện ở một số nước trên thế giới – những nước có xung đột bên trong, lạm phát cao và giá trị đồng tiền của họ sụt giảm đáng kể.
Có những lời kêu gọi thực hiện điều tương tự ở Syria sau khi chế độ Bashar al-Assad sụp đổ và loại bỏ các biểu tượng của chế độ cũ, đặc biệt là hình ảnh của Bashar al-Assad và cha ông, ‘sư tử’ Hafez.
Sau sự sụp đổ của Bashar al-Assad, Ngân hàng trung ương Syria xác nhận rằng, loại tiền được chấp thuận lưu hành trong nước là đồng bảng Syria với tất cả các mệnh giá và không có mệnh giá nào bị rút khỏi lưu thông.
Các Ngân hàng trung ương có thể duy trì đồng tiền trong khi thay đổi tiền giấy, như đã xảy ra gần đây ở Sudan, khi Ngân hàng trung ương Sudan thay đổi tiền giấy có mệnh giá 500 bảng và 1.000 bảng, và nó có thể đổi toàn bộ tiền sang một loại tiền mới với tỷ giá hối đoái mới và có lẽ là một cái tên mới.
Trước khi đổi tiền
Quỹ tiền tệ quốc tế (IMF) đã đề cập trong một nghiên cứu trước đây về vấn đề này, việc phát hành một loại tiền tệ mới không phải là vấn đề dễ dàng. Độc lập tiền tệ đòi hỏi mức độ ổn định tài chính dựa trên các chính sách tài chính hợp lý được thực hiện, khi đưa ra một loại tiền tệ mới và việc thiếu các chính sách hỗ trợ đầy đủ có thể dẫn đến việc ‘đồng tiền mới’ có thể mất uy tín, việc khôi phục có thể khó khăn và tốn kém.
Chuẩn bị khi thay thế tiền tệ
Nghiên cứu của IMF chỉ ra rằng, khi một quốc gia giới thiệu một loại tiền tệ mới, các yêu cầu chuẩn bị bao gồm:
– Ngân hàng trung ương độc quyền phát hành, xác định và giám sát số lượng tiền phát hành và tỷ giá hối đoái so với ngoại tệ, cũng như lựa chọn hệ thống tỷ giá hối đoái (được gắn với một loại tiền tệ khác – tỷ giá theo cơ chế thị trường hoặc chế độ tỷ giá thả nổi có quản lý).
Trong hệ thống tiền tệ cố định, chính sách tiền tệ nhằm mục đích duy trì khả năng chuyển đổi của đồng tiền mới ở tỷ giá hối đoái cố định. Theo hệ thống này, nhà nước liên kết đồng tiền của mình với đồng tiền của một quốc gia lớn hơn hoặc phát triển hơn, để duy trì sự ổn định tiền tệ hiện tại. Trong trường hợp đó, đồng đô la nổi lên như một loại tiền tệ có liên quan đến giá trị của các loại tiền tệ khác. Nó là tiền tệ của thương mại thế giới và dự trữ tiền tệ.
Đối với tỷ giá hối đoái thả nổi (thả nổi), nó được xác định dựa trên các biến số cung và cầu tiền tệ. Nhu cầu về hàng hóa và dịch vụ của một quốc gia càng lớn và thu nhập bằng ngoại tệ của quốc gia đó càng lớn, thì giá trị đồng tiền của quốc gia đó càng cao và ngược lại.
Có một chính sách khác được đa số các quốc gia trên thế giới tuân theo, được gọi là (tỷ giá thả nổi có quản lý), và nó được áp dụng bằng cách đặt ra các điều kiện can thiệp vào thị trường ngoại hối, nhằm tăng cường hay làm suy yếu đồng nội tệ. Thả nổi tỷ giá có quản lý là cho phép tỷ giá giao động trong một phạm vi nhất định – tăng hoặc giảm, và nó có thể chỉ nhằm bảo vệ đồng tiền khỏi những biến động lớn (tỷ giá hối đoái tăng và giảm ở biên độ lớn), chẳng hạn như đã xảy ra với đồng yên Nhật Bản năm 2023.
Khả năng các Ngân hàng trung ương đạt được sự ổn định về tỷ giá hối đoái phụ thuộc vào thu nhập và dự trữ ngoại tệ của họ, đặc biệt là đồng đô la, vàng hoặc rổ tiền tệ có tỷ trọng tương đối. Nếu Ngân hàng trung ương muốn tăng giá đồng nội tệ ở mức tương đối, họ có thể mua thêm tiền giấy nội địa từ thị trường và trả bằng đô la hoặc ngoại tệ khác (thu nội tệ vào và tăng cung ngoại tệ, biên tập) và ngược lại nếu họ muốn giảm tỷ giá hối đoái.
Trong trường hợp của Syria, Ngân hàng trung ương đã không báo cáo dữ liệu dự trữ trong hơn một thập kỷ và không biết họ có bao nhiêu dự trữ ngoại hối, nhưng những ước tính mới nhất từ Quỹ tiền tệ quốc tế (IMF) và Ngân hàng dự trữ liên bang Hoa Kỳ tại St. Louis tuyên bố rằng, con số dự trữ của Syria khoảng 18,5 tỷ USD vào năm 2010, và Hội đồng vàng thế giới tuyên bố: Ngân hàng trung ương Syria có 25,8 tấn vàng vào tháng 6 năm 2011.
Xem thêm: GDP của Mỹ thực tế bị thổi phòng quá mức?
Sức mạnh tiền tệ
Nghiên cứu của IMF chỉ ra rằng, ‘độ tin cậy và sức mạnh’ của đồng tiền mới, được thể hiện bằng tỷ giá hối đoái, đồng tiền có thể được nâng cao giá trị nhờ những điều sau:
– Thống nhất tỷ giá hối đoái: Làm tăng niềm tin vào đồng tiền mới và loại bỏ những biến dạng phát sinh từ tỷ giá hối đoái – có thể tăng gấp đôi hoặc nhiều lần (giữa tỷ giá hối đoái chính thức và tỷ giá song song khác với tỷ giá khác khi định giá các hàng hóa khác nhau).
– Khả năng chuyển đổi tiền tệ: Loại bỏ các biện pháp kiểm soát áp đặt đối với các giao dịch quốc tế và tạo điều kiện cho đất nước hội nhập vào nền kinh tế quốc tế.
– Thị trường trao đổi cạnh tranh và hiệu quả: Sử dụng nguồn ngoại tệ theo hướng có lợi nhất.
– Ban quản lý điều hành tiền tệ: Ngân hàng trung ương cần thực hiện các giao dịch ngoại hối một cách hiệu quả (ban đầu, hoạt động này thường là một phần quan trọng của thị trường). Ngân hàng quản lý hoạt động quản lý ngoại hối, thiết lập sự giám sát đối với các đại lý ngoại hối trong ngân hàng và các nơi khác, đồng thời thiết lập các nguyên tắc và thủ tục can thiệp vào thị trường và quản lý dự trữ quốc tế.
Luật hỗ trợ
Đạo luật liên quan tiền tệ và ngoại hối làm cho đồng tiền mới trở nên hợp pháp, trao cho Ngân hàng trung ương quyền phát hành tiền mới, điều chỉnh các giao dịch ngoại hối, trao cho Ngân hàng trung ương hoặc cơ quan chính phủ khác quyền soạn thảo các quy định hỗ trợ và chỉ định các loại tài sản tài chính và hợp đồng khác nhau sẽ như thế nào – được xử lý trong và sau khi áp dụng đồng tiền mới.
Theo nghiên cứu của IMF, phải đưa ra các quyết định liên quan đến việc xử lý tiền giấy bị rút khỏi lưu thông, khi tiền giấy mới được giới thiệu, liên quan đến thanh toán, thanh toán bù trừ, liên quan đến việc xử lý tài sản và nợ của Ngân hàng trung ương với loại tiền trước đó, và việc đối xử với người cư trú và người không cư trú … Duy trì tiền gửi bằng tiền mới và tiền cũ.
Xem thêm: Quy mô thị trường tài chính toàn cầu đã đến ngưỡng rủi ro!
Phát hành tiền tệ
Sau khi đưa ra những quyết định này, những cân nhắc thực tế về việc phát hành loại tiền mới và sự chuẩn bị cho quá trình chuyển đổi thực tế phải được giải quyết ban đầu. Nên phát hành bao nhiêu tờ tiền? Tiền giấy sẽ được định giá và thiết kế như thế nào?
Định giá tiền tệ: Quá trình chuyển đổi sẽ đơn giản hơn nếu sử dụng tỷ lệ chuyển đổi đơn giản. Giải pháp đơn giản nhất là liên kết tiền tệ mới với tiền tệ cũ theo lũy thừa 10 (tức là bằng cách loại bỏ số 0 trong một số trường hợp). Sẽ rất hữu ích khi đồng tiền mới trở thành một đơn vị con (có thể là một phần của 100, chẳng hạn như đô la và xu hoặc bảng Anh và xu) xấp xỉ bằng giá trị của lần ‘mua chung’ nhỏ nhất.
Xác định số lượng tiền giấy: Ban đầu, phải in đủ số lượng tiền giấy mới để thay thế tất cả tiền giấy đang lưu hành trong nước theo tỷ giá chuyển đổi chính thức và cho phép chuyển đổi bất kỳ dòng tiền bất hợp pháp tiềm ẩn nào ra liên quan tiền giấy cũ.
Sau khi chuyển đổi, có thể cần nhiều tiền hơn để đáp ứng bất kỳ sự gia tăng nào về nhu cầu và duy trì đủ lượng tồn kho. Nhu cầu về tiền giấy và số lượng của mỗi mệnh giá được ước tính phù hợp.
Thiết kế tiền giấy: Tiền giấy được thiết kế để dễ sử dụng và khiến việc làm giả trở nên khó khăn và tốn kém. Người sử dụng tiền giấy bao gồm công chúng, nhân viên thu ngân, Ngân hàng trung ương và thậm chí cả máy bán hàng tự động.
Mối quan tâm chính của công chúng là sự dễ dàng xác định mệnh giá của tờ tiền. In giá trị với số lượng lớn ở mặt trước và mặt sau của tờ tiền, và sử dụng các màu khác nhau cho các mệnh giá giúp dễ dàng phân biệt giữa các tờ tiền và ngày, số sê-ri, chữ ký đã xác định và các hình thức được xã hội chấp nhận là điều cần thiết.
Bắt đầu thay thế tiền tệ
Phát hành tiền tệ: Mọi người cần biết cách đổi tiền giấy, tiền gửi lấy tiền giấy và tiền gửi mới trong quá trình chuyển đổi và thông báo thường được đưa ra – giải thích cách người cư trú và người không cư trú có thể chuyển đổi tiền giấy và tiền gửi cũng như cách xử lý mọi khoản nắm giữ của tiền tệ – tiền giấy vượt quá số tiền có thể chuyển đổi.
Thông báo mô tả cách chuyển đổi các khoản tiền gửi và nợ phải trả bằng tiền cũ, cũng như các tài sản tài chính phi ngân hàng, nợ phải trả và các hợp đồng khác, đồng thời liệt kê các quy định điều chỉnh các giao dịch bằng tiền cũ và các ngoại tệ khác trong và sau thời gian chuyển đổi.
Khoảng thời gian từ khi công bố đến khi giới thiệu loại tiền mới có thể được sử dụng để giải thích quá trình chuyển đổi cho người dân và tổ chức, đồng thời trong khoảng thời gian này, công chúng có thể gửi bất kỳ khoản tiền mặt bổ sung nào vào tài khoản tại ngân hàng, giảm bớt áp lực cho ngân hàng trong quá trình chuyển đổi tiền tệ thực tế (từ tiền cũ sang tiền mới).
Chi tiêu trong quá trình chuyển đổi: Đồng tiền mới trở thành hợp pháp kể từ ngày đầu tiên của thời gian chuyển đổi và việc cho phép sử dụng cả loại tiền cũ và mới trong quá trình chuyển đổi sẽ làm giảm áp lực đối với người dân trong việc vứt bỏ tiền giấy cũ của họ.
Các cửa hàng được phép hỗ trợ trong quá trình chuyển đổi bằng cách đổi tiền cũ lấy tiền mới.
Hạn chế dòng tiền cũ đi vào thị trường: Các nhà quản lý có thể lo ngại về dòng tiền cũ chảy vào từ những người không cư trú mua hàng hóa trong thời gian chuyển đổi. Để tránh dòng vốn (tiền cũ) lớn đi vào, chính phủ thường chỉ cho phép cư dân trên một độ tuổi nhất định chuyển đổi, còn người không cư trú thì không được phép mua tiền mới, ngoại trừ khách du lịch, những người thường được phép đổi một số tiền hạn chế.
Các khoản vay và tiền gửi ngân hàng: Các khoản vay và tiền gửi ngân hàng trong nước (đối với người cư trú và người không cư trú) bằng loại tiền cũ được chuyển đổi sang loại tiền mới vào ngày đầu tiên của thời gian chuyển đổi. Người cư trú cũng như người không cư trú đều được bảo hiểm, và người gửi tiền muốn giữ tiền gửi của họ bằng đồng tiền cũ thường có cơ hội làm như vậy – bằng cách yêu cầu họ được hoàn trả bằng tiền giấy của đồng tiền cũ trong thời gian ngắn theo tỷ giá chuyển đổi chính thức (Ngân hàng trung ương hoặc chính phủ có thể cung cấp tiền – từ tiền giấy cũ có được trong quá trình chuyển đổi).
Hợp đồng tài chính bằng tiền cũ: Tất cả các hợp đồng tài chính giữa các cư dân được thể hiện bằng loại tiền cũ phải được chuyển đổi sang các điều khoản tiền tệ mới. Hợp đồng giữa người cư trú và người không cư trú của quốc gia đang chuyển đổi có thể vẫn có mệnh giá bằng loại tiền cũ.
Tại sao các quốc gia phải thay đổi đồng nội tệ của họ?
Kinh nghiệm của các quốc gia cho thấy có nhiều lý do để phát hành một loại tiền tệ mới ở một quốc gia, bao gồm:
Tách khỏi liên minh tiền tệ: Liên Xô là một hình mẫu cho điều này. Khi Liên Xô sụp đổ, các quốc gia độc lập cần phát hành tiền tệ của riêng mình.
Phát hành một loại tiền tệ thống nhất: Chẳng hạn như đồng Euro, sau khi mỗi quốc gia trong khối đã có đồng tiền riêng.
Chống lạm phát: Như đã xảy ra ở nhiều quốc gia có đồng tiền giảm giá đáng kể so với các đồng tiền chính trên thế giới.
Đối đầu với các hoạt động làm tiền giả hoặc tước đoạt giá trị đồng tiền của các khu vực nổi loạn chống lại chính quyền, như trường hợp gần đây ở Sudan.
Hình minh họa: Đồng bảng Syria. Ảnh JT
Tác giả: Mahmoud Youssef
