Tác giả: Ivan Nechepurenko
Nếu trước đây Nga phụ thuộc vào Châu Âu về thương mại, thì giờ đây Nga đang hình thành các tuyến thương mại mới cho phép Nga không phụ thuộc vào các lệnh trừng phạt của phương Tây.
Chìa khóa để ‘hiện thực hóa’ những khát vọng này có thể là tuyến đường sắt được quy hoạch xuyên qua Iran (Hành lang giao thông quốc tế Bắc Nam – INSTC, biên tập).
Trong nhiều thế kỷ, thương mại với Châu Âu là trụ cột chính của nền kinh tế Nga.
Cuộc xung đột vũ trang ở Ukraine đã chấm dứt điều này, đồng thời các lệnh trừng phạt của phương Tây và các hạn chế khác đang ngày càng cô lập Nga khỏi các thị trường Châu Âu.
Moscow đang phản ứng bằng cách mở rộng quan hệ với các quốc gia sẵn sàng hợp tác kinh doanh với họ hơn. Chúng ta đang nói về Trung Quốc ở phía đông, cũng như Ấn Độ và các nước vùng Vịnh Ba Tư, nơi Nga sẽ được kết nối bằng tuyến đường phía nam (Hành lang giao thông quốc tế Bắc Nam – INSTC, biên tập).
Hành lang giao thông quốc tế Bắc-Nam này đã trở thành tâm điểm của giới lãnh đạo Nga trong việc xây dựng cơ sở hạ tầng nhằm thực hiện ý định quay lưng lại với phương Tây mãi mãi.
Nhưng mọi nỗ lực đều gặp phải vấn đề nghiêm trọng. Đặc biệt, có những câu hỏi đặt ra về tài chính, có những nghi ngờ về độ tin cậy của các đối tác mới của Nga, ngoài ra còn có mối đe dọa trừng phạt của phương Tây đối với những quốc gia giao thương với Moscow.
Một phần quan trọng trong kế hoạch của Nga là tuyến đường sắt dài 160 km trị giá 1,7 tỷ USD sẽ bắt đầu xây dựng trong năm 2024. Đây sẽ là tuyến đường sắt cuối cùng giữa Nga và các cảng của Iran trên Vịnh Ba Tư, tạo điều kiện tiếp cận dễ dàng tới các trung tâm thương mại Mumbai (Mumbai, tên cũ là Bombay, thuộc bang Maharashtra, là trung tâm tài chính và thương mại quan trọng) của Ấn Độ. Nga đồng ý cho Iran vay 1,4 tỷ USD để tài trợ cho dự án.
Xem thêm: Hành Lang Giao Thông Bắc Nam: Kết Nối Lục Địa Á – Âu
Chuyên gia hậu cần và vận tải của Azerbaijan, Rauf Agamirzaev, cho biết: “Vì các tuyến thương mại truyền thống của Nga phần lớn bị phong tỏa nên Nga phải tìm kiếm các lựa chọn khác”.
Nga đã tìm ra nhiều cách để lách các hạn chế thương mại của phương Tây. Một số mặt hàng tiêu dùng tiếp tục có nguồn gốc hợp pháp từ Châu Âu. Nhưng ở Nga những hàng hóa có nguồn cung hạn chế và khó tìm kiếm, cũng được bán rộng rãi.
Một nhà hàng ở Moscow phục vụ hàu từ Pháp, được nhập khẩu theo đường vòng qua các nước thứ ba. Và trong mạng lưới các siêu thị uy tín, bạn có thể mua nấm cục Ý và rượu sâm panh của Pháp, những loại rượu này đã bị Liên minh Châu Âu cấm xuất khẩu.
Xem thêm: Trận chiến Tranh Giành Lục Địa Á-Âu: Mỹ – Nga và Trung Quốc
Chính phủ Nga tin rằng dự án đường sắt xuyên qua Iran (Hành lang giao thông quốc tế Bắc-Nam), cũng như một tuyến khác tới Thổ Nhĩ Kỳ mà Moscow hy vọng khôi phục là cực kỳ quan trọng để đảm bảo hàng nhập khẩu đến Nga hiệu quả. Ngoài ra, nó cũng rất quan trọng để tăng cường xuất khẩu khoáng sản, phân bón và các sản phẩm khác của Nga.
Theo tổng thống Nga Vladimir Putin, nhờ tuyến đường mới, thời gian vận chuyển hàng hóa từ St. Petersburg đến Mumbai có thể giảm xuống 10 ngày.
Hiện tại, thời gian dao động khoảng từ 30 đến 45 ngày. Các quan chức Nga gọi dự án này là “bước đột phá và mang tính cách mạng” và cho rằng, nó có thể cạnh tranh với Kênh đào Suez.
Xem thêm: Biển Đỏ Và Kênh Đào Suez: Huyết Mạch Thương Mại Quốc Tế
Nó cũng sẽ bổ sung các tuyến thương mại hiện có từ Nga đến Trung Quốc, hiện là đối tác thương mại lớn nhất của Moscow.
Kể từ năm 2021, thương mại giữa hai nước đã tăng 61%, đạt hơn 240 tỷ USD vào năm 2023. Bước nhảy vọt chính xảy ra trong giai đoạn sau khi bắt đầu chiến dịch quân sự của Nga ở Ukraine vào ngày 24 tháng 2 năm 2022.
Khối lượng thương mại của Nga với Ấn Độ cũng ngày càng tăng. Nó đã tăng gấp 4 lần kể từ năm 2021, đạt 65 tỷ USD năm 2023. Tổng khối lượng thương mại của Nga với 2 quốc gia này vào năm 2023 đã vượt quá khối lượng thương mại trước đó với Liên minh Châu Âu, lên tới 282 tỷ USD vào năm 2021.
Tuyến đường sắt mới sẽ kết nối các thành phố Astara và Rasht của Iran, và kết nối Iran với Azerbaijan ở phía bắc.
Những tuyến đường sắt này sau đó sẽ được kết nối với mạng lưới của Nga. Khi công trình hoàn thành và việc xây dựng tuyến đường sắt dự kiến hoàn thành vào năm 2028, Hành lang giao thông quốc tế Bắc-Nam sẽ được hình thành.
Đây sẽ là tuyến đường sắt liên tục có chiều dài gần 7 nghìn km. Và nó sẽ nằm ngoài tầm với của các biện pháp trừng phạt của phương Tây.
Các cảng của Iran trên bờ Vịnh Ba Tư sẽ cung cấp cho các thương nhân Nga khả năng tiếp cận đến Ấn Độ một cách dễ dàng, cũng như tiếp cận Ả Rập Saudi (Saudi Arabia), Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất (UAE), Pakistan, …
Như Lloyd’s List, một ấn phẩm chuyên về tin tức và phân tích trong ngành vận tải biển, các tuyến thương mại qua vùng Kavkaz (Caucasus), Trung Á, cũng như qua Biển Caspi đến Iran đã trở nên vô cùng quan trọng đối với Nga. Nó vận chuyển dầu, cũng như than cốc và phân bón.
Gagik Aghajanyan, người đứng đầu công ty giao nhận vận tải lớn nhất Armenia, Apaven, cho biết xe tải của ông thường nhận các chuyến hàng tiêu dùng được giao bằng đường sắt từ các cảng của Georgia trên Biển Đen, sau đó vận chuyển chúng qua biên giới đất liền phía bắc tới Nga.
Ông cho biết các hàng hóa khác có thể được vận chuyển qua Iran, quốc gia có chung đường biên giới với Armenia. Từ các cảng của Iran, hàng hóa có thể được chuyển đến Nga qua Biển Caspian.
Phó thủ tướng phụ trách kinh tế Nga Andrei Belousov cho biết, năm 2023, lưu lượng vận tải thương mại trên tuyến đường này tăng 38% so với năm 2021. Đến năm 2030, con số này có thể tăng gấp ba.
Ngoài tuyến đường sắt xuyên Iran, Nga muốn khôi phục tuyến đường sắt cũ của Liên Xô nối Moscow với Iran và Thổ Nhĩ Kỳ qua Armenia và vùng đất Nakhichevan của Azerbaijan. Đầu những năm 90, khi chiến tranh giữa Armenia và Azerbaijan bắt đầu, tuyến đường sắt này rơi vào tình trạng hư hỏng.
Nga hy vọng nó sẽ được khôi phục và hoạt động trong vòng vài năm tới. Nhưng dự án này lại vướng vào mạng lưới phức tạp về địa chính trị bao trùm khu vực.
Azerbaijan thực sự muốn tham gia dự án, nhưng Armenia không muốn tham gia vì không chắc ai sẽ kiểm soát các tuyến đường sắt đi qua lãnh thổ của mình. Vào thời Xô Viết, chúng thuộc về tuyến đường sắt Azerbaijan.
Năm 2020, Armenia đã ký một thỏa thuận, nhường quyền kiểm soát các khu vực này cho cơ quan an ninh Nga. Bây giờ người Armenia muốn kiểm soát đoạn đường sắt của riêng họ, đến thành phố Meghri, nằm ở một vị trí chiến lược quan trọng trên biên giới với Iran.
Cho đến nay, nhà ga xe lửa ở Meghri vẫn là một tượng đài về quá khứ của Liên Xô. Những tấm bản đồ đường sắt cũ treo trên tường, còn vé tàu nằm dưới lớp bụi và lá khô. Những tuyến đường sắt này được xây dựng cách đây hơn một thế kỷ bởi nước Nga thời Sa hoàng, nhưng ngày nay chúng được thay thế bằng những vườn rau – nơi người dân trồng rau.
Công ty đường sắt Azerbaijan sẽ sớm hoàn thành việc lắp đặt đoạn tuyến đến Armenia. Hơn nữa, tuyến đường sắt có thể đi qua Armenia hoặc qua Iran, nếu Armenia quyết định tránh xa dự án này.
Nikita Smagin, chuyên gia về chính sách Trung Đông của Moscow và làm việc cho Hội đồng các vấn đề quốc tế Nga, cho biết: “Nga có thể có một tuyến đường sắt đến Vịnh Ba Tư và Thổ Nhĩ Kỳ. Và điều này có thể xảy ra khá nhanh, trong vòng hai năm”.
Xem thêm: Tuyến Đường Kết Nối Lục Địa Á Âu: Địa Chính Trị Thế Kỷ 21
Rovshan Rustamov, người đứng đầu công ty đường sắt Azerbaijan, cho biết phần dự án mà Azerbaijan chịu trách nhiệm sẽ được hoàn thành vào cuối năm 2024. Theo ông, logistics thậm chí có thể thay thế dầu mỏ, để trở thành động lực chính của nền kinh tế quốc gia.
Azerbaijan cũng hy vọng cảng Baku sẽ được hưởng lợi từ việc nước này trở thành trung tâm chiến lược vận chuyển hàng hóa từ Nga ra thế giới và ngược lại, cũng như giữa Châu Á và Châu Âu, bỏ qua Nga.
Khi Nga phát động chiến dịch quân sự ở Ukraine, chính quyền Azerbaijan đã đẩy nhanh quá trình mở rộng cảng để đối phó với sự gia tăng lưu lượng hàng hóa dự kiến.
Tổng giám đốc Cảng Baku Taleh Ziyadov cho biết: “Đánh giá khả thi trước đó của chúng tôi cho thấy rằng, chúng tôi không nên vội vàng mở rộng. Sau khi xung đột bùng nổ, chúng tôi đã tiến hành một nghiên cứu mới, trong đó chứng minh rằng thời hạn nên được dời sang một ngày sớm hơn, có lẽ là vào năm 2024”.
Các nhà lãnh đạo Nga hoan nghênh các tuyến thương mại mới, nhưng một số doanh nhân nổi tiếng lại ‘ngần ngại’ khen ngợi chúng.
Ivan Fedykov, người điều hành InfoLine, một công ty tư vấn của Nga chuyên tư vấn cho các công ty về cách sống sót sau các lệnh trừng phạt hiện tại, cho biết: “Đây có vẻ như là một quyết định gượng ép, không được đưa ra vì lý do khách quan”.
Ram Ben Tzion, người sở hữu công ty Publican phân tích cách lách các hạn chế thương mại, cho biết: “Về cơ bản, nó tạo ra một tuyến đường thương mại cho những người bị ruồng bỏ”.
Ivan Nechepurenko đưa tin về các sự kiện ở Nga, Ukraine, Belarus, các quốc gia vùng Kavkaz và Trung Á. Để chuẩn bị cho bài viết, ông đã đi khắp Armenia và Azerbaijan, phỏng vấn các giám đốc điều hành cảng, đường sắt và công ty thương mại cũng như các quan chức và chuyên gia chính phủ.
Hình minh họa: Hành lang giao thông quốc tế Bắc Nam (INSTC) giúp Nga cạnh tranh với Kênh đào Suez. Ảnh: MIICE Nepal
