Trang tử, còn được gọi là Trang Châu, là một triết gia Trung Quốc sống vào khoảng thế kỷ thứ 4 trước công nguyên. Theo truyền thống, ông được coi là tác giả của kiệt tác “Nam hoa kinh”.

Tác phẩm của Trang Tử được mô tả là “vừa hài hước vừa nghiêm túc, vui vẻ và châm biếm, lập luận chính xác và cố tình gây nhầm lẫn”. Nhìn bề ngoài, những lời dạy của ông có vẻ hoàn toàn vô nghĩa. Ông ấy cho rằng “lắng nghe dừng lại ở đôi tai”, rằng chúng ta nên “giấu mọi thứ trong chính nó”, và rằng một người đi đúng đường là “đi 2 con đường”.

Nhưng Trang tử thích nghịch lý. Triết lý của ông cố tình đùa giỡn với ngôn từ để tiết lộ rằng, chính ngôn ngữ là rào cản lớn nhất trong quá trình tìm kiếm bản thể của chính mình và mong muốn được sống một cuộc sống hạnh phúc, viên mãn.

Đối với Trang Tử, từ ngữ chứa đựng mọi thứ không liên quan đến bản thể của chúng ta:

Bẫy cá tồn tại vì cá. Một khi bạn đã bắt được cá, bạn hãy quên cái bẫy đi. Cái bẫy thỏ tồn tại vì con thỏ. Khi bạn đã bắt được con thỏ, bạn quên cái bẫy đi. Các từ tồn tại vì ý nghĩa (ý tại ngôn ngoại – biên tập). Khi bạn đã hiểu ý nghĩa, bạn có thể quên cái “ngôn từ” đi. Tôi có thể tìm đâu ra, một người đã quên lời để có thể nói chuyện với ông ấy?

Ngôn từ giống như những vật chứa đựng những phân biệt và giá trị thông thường, mà chúng ta thừa hưởng từ quá khứ. Nhưng ngôn ngữ, với tư cách là phương tiện mang những lý tưởng và kỳ vọng xã hội, trở thành nguồn gốc của sự không giải quyết được, rắc rối và nỗi thống khổ khiến chúng ta không có được sự hài lòng và yên bình.

Chia sẻ quan điểm được thể hiện trong Đạo Đức Kinh của Lão Tử, Trang tử lập luận rằng, trước tiên chúng ta phải đánh mất phương hướng bởi ngôn ngữ để khám phá rằng, tri thức cao hơn nằm ngoài ngôn từ.

Trăm Trường phái tư tưởng

Trang tử là một nhà phê bình gay gắt đối với những lý tưởng thống trị và khắt khe trong thời đại của ông.

Cái được gọi là thời đại hoàng kim của triết học Trung Quốc (đúng hơn là đạo học – biên tập) kéo dài từ thế kỷ thứ 6 đến thế kỷ thứ 3 trước công nguyên trong thời kỳ của triều đại nhà Chu. Sự hưng thịnh của các quan điểm triết học khác nhau trong thời gian đó được gọi là bách gia chư tử (“trăm trường phái tư tưởng”).

Xã hội trí thức tồn tại để hướng dẫn xã hội và những người cai trị nó hướng tới “con đường” (còn được gọi là Đạo) – khái niệm trung tâm và đặc điểm thực tế của Đạo giáo.

Hai trường phái thống trị của bách gia chư tử (trăm trường phái tư tưởng) là Nho giáo và Mặc gia. Nói rộng ra, Nho giáo tập trung vào lễ giáo và đạo hiếu – như là một số đức tính cần thiết của “quân tử” – tức là công dân hoặc nhà cai trị chính trực và gương mẫu.

Những người theo trường phái Mặc gia (Mặc tử) chỉ trích những người theo đạo Khổng. Họ ủng hộ sự công bằng không thiên vị – một quan điểm theo nhiều cách gợi nhớ đến cái mà phương tây sau này gọi là “chủ nghĩa thực dụng”.

Một phê bình phổ biến đối với Nho giáo là nó quá chú trọng đến trật tự xã hội thông qua các lễ nghi và thứ bậc. Đối với những người theo thuyết “Đạo đức”, người ta có thể lập luận rằng việc đặt quá nhiều sự nhấn mạnh vào việc thiết lập một nguyên tắc đạo đức phổ quát, theo cách có nguy cơ bỏ qua những đặc điểm phức tạp, trong đời sống đạo đức cá nhân của mỗi người.

Trang tử phản đối toàn bộ các quan điểm như vậy, thay vào đó, cho rằng việc được thuyết phục bởi các nhà Nho hoặc các nhà Mặc gia chẳng hạn, phần lớn phụ thuộc vào quan điểm cá nhân của mỗi người. Các truyền thống và trường phái tư tưởng đặt ra những lý tưởng siêu việt, có nguy cơ lôi kéo con người ra khỏi chân lý, đó là tìm kiếm lẽ phải và sự thật.

Đối với Trang Tử, điều thực sự quan trọng là chúng ta duy trì một khoảng cách hợp lý, hoài nghi với những khác biệt thông thường và chống lại việc cam kết với bất kỳ một thế giới quan cụ thể nào.

Đúng là không đúng; như vậy không phải là như vậy. Nếu đúng là thực sự đúng, thì nó sẽ khác với không đúng một cách rõ ràng đến mức không cần phải tranh luận.

Nếu đúng là như vậy, nó sẽ khác với “không” một cách rõ ràng đến mức không cần phải tranh luận. Hãy quên đi những năm tháng đã qua; quên phân biệt. Nhảy vào cái vô biên (vô hạn không bờ bến) và biến nó thành nhà của bạn!

Chấp nhận một thái độ hoài nghi lành mạnh đối với những ý tưởng được kế thừa có nghĩa là “làm rỗng thùng chứa của bản ngã” hay cái không, hoặc có thể thực hiện một kiểu “quên đi” đã được rèn luyện về những thứ không liên quan đến bản chất. Ở trạng thái này, bạn trở nên ít có xu hướng tham gia vào những công việc thừa thãi mà bạn áp đặt cho bản thân để đối phó với sức nặng của những kỳ vọng xã hội.

Đây là ý của Trang Tử khi ông lập luận rằng bạn phải rèn luyện khả năng của mình để sống trong thế giới, chứ không phải thế giới.

Cho nên thánh nhân lang thang trong cái hiện hữu khắp nơi không thể mất đó. Ông ấy thích già đi và ông ấy thích chết trẻ. Ông ấy thích phần đầu và ông ấy thích phần đuôi (cuối).

Tuy nhiên, bạn không nên quá hoài nghi. “Lời nói không chỉ là gió thoảng”. Bạn chỉ cần nhớ rằng, các từ “có điều gì đó để nói” và ngôn ngữ đó chỉ là kho lưu trữ ý nghĩa, chứ không phải bản thân “nó có ý nghĩa”.

Theo cách tương tự, Trang tử lập luận rằng, chúng ta không thể phủ nhận chúng ta là động vật xã hội. Một số nhiệm vụ là những đặc điểm không thể tránh khỏi của các vai trò mà chúng ta đảm nhận. Ở trong thế giới và không thuộc về nó, có nghĩa là chúng ta chấp nhận những gì nằm ngoài tầm kiểm soát của mình với sự bình thản.

Liệu pháp hoài nghi và giấc mơ bươm bướm

Câu chuyện ngụ ngôn nổi tiếng nhất của Trang Tử là về một giấc mơ:

Ngày xửa ngày xưa, tôi, Trang tử, mơ thấy mình là một con bướm, bay lượn khắp nơi, với tất cả ý định và mục đích là một con bướm. Tôi chỉ ý thức được hạnh phúc của mình là một con bướm, không biết rằng tôi là Trang tử. Chẳng mấy chốc, khi tỉnh dậy, tôi nhận ra, đó thực sự là mình. Bây giờ tôi không biết liệu lúc đó, tôi là người mơ mình là bướm, hay bây giờ, tôi là bướm mơ mình là người.

Để giải trí trong giây lát ý tưởng rằng, chúng ta có thể đang mơ, chúng ta là một con bướm đang mơ – đó là con người, chúng ta tham gia vào chính hoạt động cho phép chúng ta thoát khỏi cách hiểu bình thường. Đây là một loại hoài nghi trị liệu.

Việc áp dụng quan điểm phổ quát này làm cho sự hiểu biết của chúng ta trở nên toàn diện hơn và thú vị hơn. Với thực hành, cuộc sống bình thường của chúng ta có thể trở nên thấm nhuần những khoảnh khắc kinh ngạc bộc phát.

Chúng ta có thể học cách nhìn nhận sự biến đổi mọi thứ với sự bình thản – cách mọi thứ cuối cùng trở thành một phần của thứ khác. Khi đặt câu hỏi về thế giới xung quanh, chúng ta vượt qua tầm nhìn hạn chế của bản thân và khơi dậy sự tò mò vô tận về mọi thứ trong vũ trụ.

Vào thế kỷ 20, nhà nữ triết học kiêm nhà văn Iris Murdoch đã mô tả đức tính cao nhất cần thiết để sống một cuộc đời viên mãn là một kiểu “không vị kỷ”.

“Điều tốt là một thực tại siêu việt,” cô ấy viết, và việc xả thân hoặc tham gia vào hành động trị liệu chủ nghĩa hoài nghi này, cho phép chúng ta “xuyên qua bức màn của ý thức ích kỷ và tham gia vào thế giới như thực tế”.

Trang tử và Murdoch có thể đồng ý rằng, khả năng vượt qua quan điểm con người của chúng ta – nhìn thế giới như một con bướm – chính là điều khiến chúng ta trở thành con người. Chúng ta có thể tìm thấy bản ngã của chính mình, khi cởi mở với khả năng tưởng tượng và sáng tạo rộng lớn của mình.

Chúng ta có thể giải phóng bản thân khỏi những khác biệt, ý tưởng và truyền thống bị giam cầm trong những ngôn từ chúng ta sử dụng.

Một suy nghĩ cuối cùng: Có lẽ theo Trang tử, tốt nhất là không cần thiết phải giải thích. Tôi sẽ để lại cho bạn một dòng mà, đối với tôi, gợi nhớ đến “Ruồi trâu thành Athens”, Socrates, và niềm khao khát tri thức của ông. Nhưng những gì nó thực sự có nghĩa là tùy thuộc vào bạn:

“Mọi người đều tìm cách biết những gì họ chưa biết; họ nên tìm cách biết những gì họ đã biết”.