Các nhà triết học rất “hào hứng” khi phát hiện ra một kho tàng ‘ghi chú’ từ các bài giảng của Hegel – nhà triết học duy tâm vĩ đại người Đức.
Vài nghìn trang có từ thời Hegel ở Đại học Heidelberg (1816-1818), khi ông trở lại cuộc sống học thuật sau 9 năm vắng bóng.
Trước đó, Hegel từng làm biên tập viên báo chí, sau đó là hiệu trưởng và giáo viên dạy triết học – truyền đạt những ý tưởng triết học đặc biệt của mình cho sinh viên. Bây giờ, cuối cùng, ông ấy có thể quay lại con đường học thuật và phát triển hệ thống triết học của mình.
Mặc dù phát hiện này chắc chắn rất thú vị đối với những ‘kẻ mọt sách’ như tôi và những người nghiên cứu về Hegel, nhưng đáng ngạc nhiên hơn cả, phát hiện này cũng nhận được sự quan tâm rộng rãi bên ngoài nước Đức. Xét cho cùng, Bertrand Russell có lẽ đã đúng, khi gọi Hegel là “nhà triết học vĩ đại khó hiểu nhất” – vì sao lại như vậy và vì sao nhiều người muốn tìm hiểu về triết học Hegel.
Có thể nó nằm ở niềm hy vọng rằng, những khám phá mới cuối cùng sẽ mang lại sự rõ ràng cho những ý tưởng khó hiểu của Hegel và giúp người ta hiểu đúng tầm quan trọng của ông.
Nếu vậy, trước khi vui mừng, chúng ta nên hỏi: Tại sao Hegel lại có tiếng là ‘khó hiểu’ như vậy? Và liệu có hợp lý không, khi kỳ vọng rằng, tập ghi chép bài giảng mới này sẽ làm sáng tỏ những điều dường như rất mơ hồ về suy nghĩ và tư tưởng của Hegel?
Liệu khám phá mới này có làm cho Hegel trở nên dễ dàng hơn không?
Mặc dù Hegel nổi tiếng là một giảng viên kém cỏi, nói lầm bầm bằng giọng Swabia khó nghe của mình, nhưng chúng ta vẫn biết từ bảng điểm của những sinh viên của ông, Hegel giảng bài dễ hiểu hơn so với các bài viết của mình.
Ngoài ra, những bài giảng mới được phát hiện này đến từ một giai đoạn thú vị trong quá trình phát triển tư tưởng của Hegel. Ông đang viết ấn bản đầu tiên của “Encyclopaedia of the Philosophical Sciences” – Bách khoa toàn thư về triết học, trong đó Hegel bắt đầu công bố hệ thống triết học của mình. Việc nhìn thấy một triết gia đang làm việc khi họ đang tập hợp các ý tưởng của mình lại với nhau luôn là một điều thú vị.
Tuy nhiên, điều quan trọng cần quan tâm, tại sao việc hiểu Hegel luôn là một thách thức?
Xem thêm
Điều gì làm cho Hegel trở nên khó hiểu?
Ban đầu Hegel có vẻ khó tính do phong cách của ông và vì ông viết cho độc giả là những người cùng lý tưởng. Nếu đây là những điều duy nhất khiến Hegel khó hiểu, thì điều đó có thể cho chúng ta hy vọng rằng, tài liệu mới này (thay vào đó nhắm vào sinh viên trong giảng đường) sẽ chứng minh được điều đó. Nhưng khó khăn trong việc hiểu Hegel còn sâu xa hơn thế nhiều.
Để bắt đầu, cách tiếp cận triết học của Hegel về cơ bản là biện chứng, có nghĩa là ông đang cố gắng gắn kết những ý tưởng mà chúng ta thường nghĩ là mâu thuẫn/đối lập với nhau. Ví dụ, Hegel sẽ lập luận rằng, một cá nhân chỉ có thể tự do nếu họ là một phần của cộng đồng, ngay cả khi điều này có nghĩa là hạn chế mong muốn của họ.
Kết quả là đối với Hegel, nhiều sự đối lập rõ ràng được cho là phải được vượt qua để hiểu đúng về bản thân và thế giới, bao gồm giữa tâm trí và thể xác, cảm xúc và lý trí, trí tuệ và ý chí, thần thánh và con người.
Hegel chấp nhận rằng, chúng ta khó nắm bắt những điều đó. Nhưng đối với Hegel, chúng ta phải thấy rằng, việc vượt qua chúng không mâu thuẫn chút nào, mà thực sự cần thiết cho một sự hiểu biết mạch lạc về thực tại.
Do đó, không có gì ngạc nhiên khi quan điểm của ông ấy cũng khó xác định. Hegel có vẻ vừa quá tự do – vừa quá bảo thủ. Quá quyết đoán và quá tự do. Quá tôn giáo và quá thế tục.
Các biện chứng khác
Hegel không chỉ muốn nói cho chúng ta biết, ông nhìn sự vật như thế nào – ông muốn đưa chúng ta qua một quá trình mà trong đó, chúng ta tự mình nhìn sự vật theo cách này.
Hegel làm điều này vì 2 lý do chính. Đầu tiên, bởi vì nếu không, chúng ta sẽ không nắm bắt được những gì đang bị đe dọa và do đó sẽ quay trở lại suy nghĩ dễ dàng hơn, nhưng phiến diện hơn.
Thứ hai, ông ấy muốn tránh kiểu chủ nghĩa giáo điều khăng khăng cho rằng, quan điểm của ông ấy là đúng đắn từ quan điểm của chúng ta.
Đây là lý do tại sao, thay vì chỉ dẫn các cuộc thảo luận của mình theo cách thông thường, đưa ra những nhận xét hữu ích giúp suy nghĩ của ông dễ hiểu hơn, Hegel thích lùi lại và để cho người đọc thể hiện lập luận.
Trớ trêu cuối cùng của Hegel
Điều trớ trêu cuối cùng ở đây là quan điểm của Hegel thực ra ít kỳ quái và kỳ dị hơn nhiều so với nhiều triết gia khác, chẳng hạn như Leibniz về mối quan hệ giữa các sự vật, Kant với bản thể và Schopenhauer với siêu hình học.
Đối với Hegel, có một thế giới tự nhiên được sắp xếp hợp lý. Điều này có nghĩa là, nó có thể được hiểu thông qua các quá trình tìm hiểu và khám phá khác nhau. Chúng ta được chứa đựng bên trong nó, với tư cách là những sinh vật tự do, những người có thể công nhận lẫn nhau là tự do.
Khi được tổ chức hợp lý, Hegel tin rằng cộng đồng của chúng ta, sẽ giúp mỗi chúng ta nhận ra bản chất của mình là những sinh vật tự do. Và sự thật của tất cả những điều này được nghệ thuật, tôn giáo và triết học nắm bắt theo những cách khác nhau nhưng bổ sung cho nhau.
Nói một cách đơn giản, người ta không hiểu Hegel phải tranh luận sâu sắc như thế nào cho lập trường triết học của mình, để đề phòng lối suy nghĩ phiến diện hơn đang thách thức nó. Như chúng ta đã thấy, chính điều này đã khiến công việc của ông ấy đòi hỏi sự khắt khe như vậy.
Trong khi chúng chắc chắn rất hấp dẫn, do đó, tôi nghi ngờ rằng, những bài giảng mới được phát hiện này sẽ làm cho các ý tưởng của Hegel dễ hiểu hơn bất kỳ văn bản nào khác mà ông đã trình bày rõ ràng về nó. Xét cho cùng, tư tưởng thách thức đặc biệt của Hegel khó hiểu không phải bất chấp những gì ông ấy đang cố gắng làm và nói, mà bởi vì chính nó là như vậy.
Robert Stern: Giáo sư triết học, Đại học Sheffield
