Triết học luôn nguy hiểm, như cuộc sống và cái chết của Socrates đã dạy chúng ta.
Tôi cần nhắc bạn rằng, Socrates đã bị xử tử không phải bởi một chế độ độc tài mà bởi một nền dân chủ biết quan tâm. Tuy nhiên, thời thế đã thay đổi, và các triết gia đương thời ngày nay không cần phải lo sợ về sự ‘bế tắc’, nghĩa là không còn nguy hiểm như thời Socrates.
Những người ủng hộ việc dạy triết học cho trẻ em khẳng định, nó không nguy hiểm. Nó đã trở nên ngày càng phổ biến, đặc biệt là một cách để thu hút trẻ nhỏ.
Chúng ta đang chứng kiến sự trỗi dậy của một phòng trào giáo dục. Toàn bộ phong trào triết học dành cho trẻ em (P4C) bao gồm Hiệp hội vì sự tiến bộ của việc tìm hiểu và phản ánh triết học trong giáo dục (SAPERE) và các sáng kiến khác như ‘Tư duy và Nhà triết học’. Thậm chí có những Trung tâm học thuật về triết học cho Trẻ em ở Hoa Kỳ, và rất nhiều khóa đào tạo về triết học.
Nhưng tôi muốn lập luận rằng, vì nó an toàn và phổ biến nên chúng ta nên nghi ngờ về nó. Triết học có thể không còn nguy hiểm, nhưng bản thân P4C cũng có thể nguy hiểm.
Trong cuốn sách mà tôi là đồng tác giả, “Sự trỗi dậy nguy hiểm của giáo dục trị liệu”, một số tranh cãi xuất phát từ tuyên bố rằng, các lớp học triết học này có thể bị chiếm đoạt và trở thành, không gì khác hơn là “thời gian quay tròn”, trong đó trẻ em được khuyến khích bày tỏ cảm xúc và lắng nghe một cách tôn trọng, một cách không phê phán.
Mặc dù chúng tôi không hỏi, liệu trẻ em có thể làm Kant hay không, nhưng hãy để tôi mạnh dạn nói không, chúng không thể.
Điều này sẽ không gây ngạc nhiên đối với những người ủng hộ P4C, những người tuyên bố rõ ràng rằng, việc bắt trẻ em đọc Kant hoặc các tác phẩm của Kant và thực hiện các bài tập đọc hiểu – là điều không nên.
Họ nói rằng, cách tiếp cận như vậy sẽ khiến trẻ em ngừng học triết. Trong P4C, học sinh không phải vật lộn để hiểu các văn bản triết học, như học sinh thực hiện trong các học phần của Triết học trình độ A.
Vậy P4C làm gì? Tuyên bố của họ là: “Làm cho trẻ em suy nghĩ”, “trở thành những nhà triết học tự nhiên và không bị gò bó”.
Tiến sĩ Sara Goering, thuộc Trung tâm triết học dành cho trẻ em của Đại học Washington, cho biết đây là một môn học tuyệt vời vì trên hết, trẻ em yêu thích môn học này.
Đó không bao giờ là lý do, để dạy bất cứ điều gì, và mặc dù trẻ em có thể thích nó nhưng tôi muốn đưa ra 3 lý do tại sao nó không tốt cho chúng.
Kỹ năng không có nội dung
Lời chỉ trích đầu tiên của tôi là đó là liệu pháp. Nó được cho là giúp trẻ em phát triển sự tự tin và trao quyền cho chúng. Nó cũng đề cập đến cái mà Sara Goering gọi một cách đáng sợ là “kỹ năng ứng xử”, như một phần trong quá trình đào tạo mà học sinh có được.
Lời chỉ trích thứ 2 của tôi là nó mang tính bảo trợ. Nó tâng bốc trẻ em bằng cách nghĩ rằng, chúng có thể, có sự hiểu biết mạnh mẽ mà không cần học tập thực sự. Họ chỉ cần thể hiện bản thân và tranh luận.
Tất cả sự tôn kính dành cho đứa trẻ ngây thơ, nhưng biết nhìn ra sự thật, không phức tạp này, là một huyền thoại đối với những người lớn, không có gì để cung cấp cho trẻ em, ngoài những kỹ năng mà không có bất kỳ nội dung nào.
Nhưng những đứa trẻ nghĩ rằng, tranh luận mà không học là có ý nghĩa (không cần giáo dục). Nghĩa là trẻ em đang được tâng bốc.
Tệ hơn nữa, trẻ em có thể tin rằng, họ không cần biết gì cả. Đây không phải là nhận thức của Socrates có được – sau cả cuộc đời đối thoại. Đó là một trạng thái vô minh thảm khốc. Bạn thấy điều đó trong một số cuộc thi tranh luận ở trường, nơi học sinh không thể thực sự tranh luận, vì họ thiếu kiến thức và thậm chí là trải nghiệm.
Lời chỉ trích thứ 3 của tôi là giả vờ rằng, trẻ em thường ít quan tâm đến việc nói về các vấn đề triết học. Thông thường, những hiểu biết sâu sắc của họ bắt nguồn từ những điều tầm thường, chẳng hạn như sự hiểu biết về mặt đạo đức rằng, có một số điều không công bằng.
Đào tạo về sự hoài nghi
Không có nghi ngờ, trẻ em thích phản đối mọi thứ. John Taylor, giám đốc nghiên cứu phê bình tại Rugby School, cho biết: “Việc đặt câu hỏi về quyền lực và hành động lật đổ chắc chắn thu hút tư duy của thanh thiếu niên. Nhưng họ không thể thách thức và đặt câu hỏi theo cách của Socrates”.
Ở các thành phố Athen, nhiều người cảm thấy họ biết sự thật tuyệt đối và Socrates -con cá đuối – có thể thách thức họ và khiến họ rơi vào trạng thái ‘aporia’ – hay câu đố triết học, để họ phải tự suy nghĩ.
Ở nước Anh đương đại, nơi có một cuộc khủng hoảng về các giá trị và không ai chắc chắn chúng là gì, hay chúng tin vào điều gì, sự tôn sùng phê bình một cách yếm thế thống trị mọi suy nghĩ. Bây giờ mọi người đều là Socrates và P4C cung cấp khóa đào tạo về sự hoài nghi.
Liệu triết học có thể trở nên nguy hiểm một lần nữa?
Khi các con còn đi học, tôi thường cố gắng bắt chúng sử dụng một số lập luận triết học trong lớp, chẳng hạn như chống lại sự tồn tại của thượng đế hoặc ủng hộ chủ nghĩa vị lợi, nhưng chúng rất miễn cưỡng.
“Họ sẽ gửi nhân viên xã hội đến đó nếu chúng tôi nói thế!” họ đã cảnh báo, rất ý thức về hậu quả của việc thách thức giáo viên và suy nghĩ thông thường. Giờ đây, tất cả chỉ là giải đố, chơi và vui vẻ với ảo ảnh thử thách.
Quan trọng, nhưng ít nội dung
Điều đã thay đổi là tầm quan trọng của kỹ năng tư duy phản biện. Trở nên chỉ trích có nghĩa là khiến trẻ em từ bỏ những ý tưởng sai lầm mà chúng có, nhưng không chỉ trích thực tế rằng, trường học của chúng giống như nhà tù, chúng không thể ăn khoai tây chiên và giáo dục dựa trên chủ đề, đã bị thay thế bởi tuyên truyền của chính phủ.
Gần đây, tôi có một bài giảng cho các sinh viên mới về những gì mong đợi ở trường đại học, và một cô gái 18 tuổi nói rằng, điều cô ấy ghét nhất ở trường và bây giờ ở trường đại học là những giảng viên nói về tư duy phản biện – nhưng không nói với sinh viên phải làm như thế nào. Cô ấy đã đúng!
Những gì trường học cần là những giáo viên quyết đoán với những ý tưởng mạnh mẽ, những người sau đó có thể bị thách thức bởi trẻ em. Thay vì những bài học với những người P4C tốt bụng, những người cho phép trẻ em phát triển triết lý của riêng mình.
Trẻ em đang được dạy rằng, chúng không cần biết bất cứ điều gì. P4C phản ánh một thế giới nơi chủ nghĩa tuân thủ mơ hồ là chuẩn mực và việc có và bày tỏ quan điểm mạnh mẽ, là bất lịch sự và dẫn đến chủ nghĩa cực đoan nguy hiểm.
P4C ngày càng trở nên phổ biến, khi giáo dục theo chủ đề giảm sút. Rất nhiều vấn đề mà trẻ em nêu ra trong P4C về thượng đế, bản chất của thế giới và cảm xúc nên được dạy trong các môn học khác như nghiên cứu tôn giáo, khoa học hoặc văn học.
Triết học có thể là một phần của chương trình giảng dạy ở trường. Đó là những tác phẩm tuyệt vời có thể được dạy trong lịch sử hoặc văn học.
Trong kịch, học sinh có thể học và thực hiện các cuộc đối thoại kinh điển của Plato. Điều này đi theo hướng suy nghĩ của một số người bảo vệ P4C tinh vi hơn. Một ví dụ là Michael Hand với lập luận:
Đó là một điều tốt, vì giúp cho trẻ biết cách suy nghĩ. Nó có lợi cho trẻ em và cho công chúng nói chung, bởi vì rất nhiều cuộc tranh luận công khai bị rối rắm, bởi lối suy nghĩ mơ hồ và cách sử dụng ngôn ngữ thiếu chính xác.
Việc đọc triết học theo cách này vẫn có thể nguy hiểm. Ví dụ, hãy nghiên cứu luận thuyết của Emile, Rousseau về giáo dục, về lịch sử, văn học. Nó có thể dễ dàng mở mang đầu óc trẻ em, không phải về việc chúng là trung tâm của vũ trụ như thế nào, mà về cách giáo viên của chúng có thể thao túng thế giới mà chúng trải nghiệm – để khiến chúng có những suy nghĩ và cảm xúc đúng đắn.
Tác giả: Dennis Hayes, giáo sư giáo dục, Đại học Derby
