Rạng sáng ngày 8 tháng 12 năm 2024, nhà tù Saydnaya, ‘lò luyện ngục’ như người Syria mô tả, đã được mở cửa và hàng nghìn tù nhân đã được tự do. Chỉ khi đó người dân Syria mới nhận ra rằng, cuộc cách mạng của họ đã thành công và họ đã lật đổ được chế độ của Bashar al-Assad.
Nhưng chế độ của tổng thống Syria Bashar al-Assad đã sụp đổ 14 năm trước, khi những đứa trẻ ở Daraa ra ngoài hô vang chống lại ông ta, và khi chế độ không thể bắt chúng im lặng, binh lính đã kiểm soát họ.
Trẻ em rời Daraa, rồi hàng triệu người Syria cùng con cái họ rời Syria để lưu vong và phân tán trên khắp thế giới. Thế giới bắt đầu chấp nhận chế độ, chế độ và các đồng minh có thể tạm nghỉ trước khi chứng kiến những ‘cơn ác mộng tồi tệ nhất’ trở thành hiện thực. Trẻ em trở về với tư cách là những người đàn ông mang theo vũ khí, quyết tâm đạt được công lý chứ không phải trả thù.
12 ngày là đủ để lật đổ chế độ của Bashar al-Assad, chế độ đã ngự trị trong lòng người dân Syria trong hơn 5 thập kỷ. Một chế độ dựa gia đình trị, độc quyền các nguồn tài nguyên của đất nước và sử dụng vũ lực tàn bạo chống lại khát vọng tự do của người dân, khiến hàng triệu người thiệt mạng, bị bỏ tù, phải di tản và bị lưu đày trong khoảng thời gian 50 năm. Hiện tại, sự sụp đổ của Assad là sự kiện rất bất ngờ.
Nguyên nhân của sự bất ngờ này là do tình hình ở Syria dường như bị đóng băng trên thực địa và về mặt chính trị kể từ khi ký thỏa thuận ngừng bắn do Nga và Thổ Nhĩ Kỳ hỗ trợ tại tỉnh Idlib vào tháng 3 năm 2020, sau đó là các hoạt động quân sự sâu rộng giữa lực lượng đối lập và lực lượng chính phủ ở tây bắc Syria đã tạm lắng xuống.
Nhưng trong thời gian đó, phe đối lập có vũ trang ở Syria đã nỗ lực tăng cường năng lực quân sự, chuyển cơ cấu thành lực lượng vũ trang bán chính quy và cải thiện trình độ huấn luyện. Jerome Drevon, nhà phân tích cấp cao của Nhóm khủng hoảng quốc tế, nhấn mạnh rằng “những gì chúng ta thấy bây giờ là kết quả của nhiều năm. Đó là những ngày huấn luyện và tính chuyên nghiệp của lực lượng đối lập Hay’at Tahrir al-Sham (HTS)”.
Mặt khác, các lực lượng chính phủ đang chứng kiến sự suy thoái nội bộ ngày càng gia tăng do sự sụp đổ của tiền tệ quốc gia, sự yếu kém của nền kinh tế cũng như sự lây lan của tham nhũng và tội phạm, đến mức mà nhà nghiên cứu chuyên về các vấn đề Syria, Charles Lister, đã mô tả chế độ Syria là “quốc gia ma túy lớn nhất thế giới” do phụ thuộc vào số tiền thu được từ việc buôn bán ma túy (Captagon) để hỗ trợ các mạng lưới tham nhũng, bao gồm các thủ lĩnh quân sự, dân quân và lãnh chúa.
Mọi thứ vẫn yên tĩnh giả tạo ngay cả khi khu vực này nổ ra dữ dội do cuộc xâm lược của Israel ở Gaza và miền nam Lebanon, nhưng vào ngày 26 tháng 11 năm 2024, pháo binh của chế độ Sytia đã ném bom thành phố Jericho ở vùng nông thôn Aleppo do phe đối lập kiểm soát, khiến 16 người thiệt mạng và bị thương.
Xem thêm: Nội chiến Syria, khi các phe phái chống đối nhau?
Phát động chiến dịch ngăn chặn xâm lược
Vào rạng sáng thứ tư, ngày 27 tháng 11 năm 2024, các phe đối lập ở Syria đã phát động một chiến dịch quân sự chống lại lực lượng chính phủ Syria và các đồng minh của họ dưới danh nghĩa “ngăn chặn xâm lược”, sau các cuộc đối đầu bạo lực được chứng kiến ở các khu vực xung đột ở phía tây. Vùng nông thôn Aleppo và vùng nông thôn phía đông Idlib, kể từ thỏa thuận tháng 3 năm năm 2020.
Trong những giờ đầu tiên của cuộc tấn công bất ngờ, các lực lượng của phe đối lập vũ trang đã đạt được tiến bộ đáng kể và gắn kết hơn thông qua “Phòng hoạt động ngăn chặn hành động xâm lược”, nơi lực lượng này nắm quyền kiểm soát 20 thị trấn và làng mạc ở vùng nông thôn Aleppo và Idlib, ngoài căn cứ của Trung đoàn 46, điểm chiến lược quan trọng nhất trên đường tới Aleppo.
Ngày hôm sau, 28 tháng 11 năm 2024, phe đối lập nắm quyền kiểm soát các ngôi làng khác ở vùng nông thôn phía đông Idlib, khiến chúng cách đường cao tốc M5 vài km, nối liền miền bắc và miền nam Syria – kết nối các thành phố chiến lược, trong đó quan trọng nhất là Aleppo, Homs và Hama.
Sáng hôm sau, lực lượng đối lập tiếp tục tiến vào vùng nông thôn Idlib và Aleppo, đánh chiếm các làng và thành phố mới, trong đó quan trọng nhất là thành phố Saraqeb ở vùng nông thôn Idlib, nằm ở ngã tư của hai tuyến đường quốc tế quan trọng.
Aleppo là điểm dừng chân đầu tiên
Cùng ngày, 29 tháng 11 năm 2024, phe đối lập đã phát động một cuộc tấn công dữ dội vào thành phố Aleppo và trong vài giờ họ đã thành công trong việc kiểm soát một số khu vực lân cận chính, bao gồm Al-Hamdaniya, Al-Jamiliya, và Salah Al-Din, và trong ngày, lực lượng đối lập đã tiến đến quảng trường chính ở trung tâm thành phố Aleppo.
Vào đầu giờ ngày 30 tháng 11, phe đối lập đã có thể kiểm soát thành phố cổ Aleppo và trụ sở của thống đốc tỉnh Aleppo. Trước tiến bộ này, lực lượng chính phủ đã rút lui về các thành trì hạn chế ở Idlib, trong khi họ cũng rút lui ở Aleppo.
Trong khi đó, có thông báo rằng, phe đối lập đã thu giữ số lượng lớn vũ khí do chế độ Syria để lại, bao gồm xe tăng T-90A, khẩu đội hệ thống phòng không S-125 Neva, hệ thống Pantsir-S1 và Buk-M2, cùng với các hệ thống khác như máy bay trực thăng và máy bay chiến đấu tại căn cứ không quân Aleppo và Mining.
Hama điểm dừng tiếp theo
Đến tối ngày 30 tháng 11 năm 2024, phe đối lập đã tiến nhanh về phía tỉnh Hama, giành quyền kiểm soát hàng chục thị trấn và làng mạc lớn.
Phe đối lập cũng đã chiếm được Sân bay quốc tế Aleppo, nơi ban đầu nằm dưới sự kiểm soát của Lực lượng Dân chủ Syria (do Hoa Kỳ hậu thuẫn).
Đổi lại, lực lượng chính phủ được tăng cường xung quanh Hama và lực lượng tiếp viện lớn được triển khai ở các khu vực như Jabal Zain al-Abidin.
Nga cũng tiến hành một số cuộc không kích dữ dội, trong đó có cuộc đột kích vào một trại tị nạn ở Idlib khiến 9 thường dân thiệt mạng và hàng chục người bị thương, và một vụ khác nhắm vào Bệnh viện Đại học Aleppo, khiến khoảng 12 người thiệt mạng.
Các trận chiến xung quanh Hama là một trong những trận chiến khốc liệt nhất trong làn sóng đối đầu này, nhưng phe đối lập đã thành công trong việc giải quyết vấn đề. Lợi dụng tình trạng ngày càng xấu đi của lực lượng chính phủ Syria, đến ngày 5 tháng 12 năm 2024, phe đối lập tuyên bố kiểm soát Hama và tiến về nhà tù trung tâm và có thể giải tán hàng trăm tù nhân, trong khi chế độ bố trí lực lượng bên ngoài thành phố.
Sự sụp đổ của Hama là giấy chứng tử sớm cho chế độ Assad, khi đó vẫn chưa mất quyền kiểm soát thành phố kể từ năm 2011, mở đường cho phe đối lập chiếm giữ hai thị trấn có tầm quan trọng mang tính biểu tượng mà không cần giao tranh: Mharda, nơi sinh sống của nhiều người theo đạo Thiên chúa giao, và Salmiya, ‘quê hương’ của giáo phái Ismaili, mà phe đối lập đã xâm nhập nhờ một thỏa thuận với các ‘sheikh’ và hội đồng tôn giáo Ismaili của thành phố.
Ở ngoại ô Homs
Những diễn biến này đã đặt phe đối lập ở ngoại ô thành phố Rastan, nơi họ chiếm giữ một căn cứ quân sự chiến lược ở phía bắc. Để đối đầu với bước tiến này, máy bay Nga đã tiến hành một cuộc tấn công nhằm vào cây cầu chính nối Homs và Hama, nhằm cản trở cuộc tấn công của phe đối lập.
Homs là trung tâm chính của mạng lưới đường sắt và đường cao tốc ở Syria, khiến nơi đây trở thành hành lang chính và dễ dàng nhất cho việc di chuyển hàng hóa, người dân và lực lượng quân sự trên khắp đất nước.
Những lý do này có thể khiến cho việc bảo vệ Homs của chế độ Syria trở nên tương đối khác biệt, vì lực lượng của Assad nhận ra rằng, việc mất Homs của họ là một tổn thất lớn không thể đảo ngược và rằng việc phe đối lập kiểm soát khu vực đó, khiến họ có được lợi thế chiến lược mang tính quyết định.
Việc phe đối lập kiểm soát Homs – đã mở đường trong vòng vài giờ để kiểm soát thành phố Qusayr, một trong những thành phố biên giới quan trọng nhất với Lebanon.
Nhưng điều đó không ngăn cản bước tiến của phe đối lập, lực lượng, vào ngày 6 tháng 12 năm 2024 đã chiếm giữ thành phố Rastan, làm bàn đạp tiến đến Homs.
Xem thêm: Tìm hiểu Nội chiến Syria – các phe phái vũ trang xé nát Syria?
Phong trào người Kurd
Cùng với những diễn biến này và trong nỗ lực khai thác sự suy yếu của lực lượng chính phủ ở tây bắc Syria, Lực lượng Dân chủ Syria (do Mỹ hỗ trợ, biên tập) với đa số người Kurd bắt đầu củng cố các vị trí của họ kể từ cuối tháng 11 năm 2024 và chiếm giữ các địa điểm chiến lược ở Aleppo – nơi lực lượng chính phủ đã rút lui.
Những địa điểm quan trọng nhất trong số này là Sân bay quốc tế Aleppo và thị trấn Nubl và Al-Zahraa, trước khi những khu vực này bị mất vào tay phe đối lập.
Vào ngày 3 tháng 12 năm 2024, Lực lượng Dân chủ Syria đã phát động một cuộc tấn công bất ngờ vào các vị trí của quân đội Syria gần các thị trấn Khasham và Al-Salihiyah ở Deir ez-Zor, nhằm tăng cường quyền kiểm soát của họ ở khu vực phía đông. Tuy nhiên, lực lượng này buộc phải rút lui hàng giờ sau sự tiến công của họ.
Nhưng đến ngày 5 tháng 12 năm 2024, Lực lượng Dân chủ Syria đã tiến về Raqqa, nơi họ nắm quyền kiểm soát các mỏ dầu ở khu vực Al-Thawra và Al-Rusafa, cùng với các địa điểm chiến lược khác, sau khi lực lượng chính phủ Syria và các nhóm trung thành với lực lượng này rút lui.
Vào ngày 6 tháng 12 năm 2024, các lực lượng chính phủ Syria bắt đầu rút quân lớn khỏi Deir ez-Zor, Al-Mayadeen, Al-Quria và Al-Bukamal về phía Damascus để củng cố vị thế của chính phủ và tổng thống Bashar al-Assad chạy trốn.
Kết quả là Lực lượng Dân chủ Syria đã có thể mở rộng quyền kiểm soát của họ đối với thành phố Deir ez-Zor và mở rộng về phía Albukamal, biên giới Iraq. Điều này đã củng cố ảnh hưởng của họ ở khu vực phía đông.
Daraa, Suwayda và Quneitra được giải phóng
Vào tối ngày 6 tháng 12 năm 2024, lực lượng chính phủ Syria bất ngờ rút khỏi Suwayda về phía thủ đô Damascus để tăng cường phòng thủ ở đó, mở đường cho lực lượng đối lập địa phương giành quyền kiểm soát thành phố, mà không gặp phải sự kháng cự đáng kể nào.
Sáng ngày 7 tháng 12 năm 2024, sự sụp đổ nhanh chóng của lực lượng chính phủ Syria tiếp tục xảy ra, khi họ rút khỏi thành phố Quneitra, nằm ở biên giới với Cao nguyên Golan do Israel chiếm đóng, để phe đối lập kiểm soát trong vòng vài giờ.
Kiểm soát Homs và Damascus – sự sụp đổ của Assad
Cũng vào ngày 7 tháng 12 năm 2024, trước sự rút lui liên tiếp của lực lượng chính phủ Syria và sự tiến công của phe đối lập, phe đối lập đã có thể vượt qua tàn dư của lực lượng chính phủ ở thành phố Homs và tiến vào Homs vào buổi tối ngày hôm đó và họ đã ăn mừng chiến thắng.
Cùng ngày, lực lượng đối lập tiến đến vùng nông thôn phía nam của Damascus, và một lần nữa lực lượng chính phủ rút khỏi một số thị trấn quan trọng, khiến phe đối lập chỉ cách ngoại ô Damascus 10 km, trong một diễn biến thú vị phản ánh mức độ về áp lực quân sự, mà lực lượng chính phủ Syria phải đối mặt ở những khu vực đó.
Trong 10 ngày qua, không có cuộc đối đầu quyết định nào của chế độ, không chỉ vì lực lượng của chế độ yếu kém, mà còn vì không còn ai muốn chiến đấu cho Assad.
Mặt khác, phe đối lập Syria đang giành chiến thắng về mặt ngoại giao và chiến lược, không chỉ về mặt quân sự.
Như Charles Lister, một nhà nghiên cứu về Syria tại Viện Trung Đông ở Washington, đã viết, phe đối lập đã đàm phán với những người nổi tiếng ở Ismaili, các nhà lãnh đạo quân sự và dân sự trong chế độ Assad, cũng như các bộ lạc Sunni, dẫn đến sự kiểm soát của phe đối lập một cách hòa bình trong hầu hết các trường hợp.
Sau cuộc bao vây thủ đô Damacus của phe đối lập, đặc biệt là những người đến từ mặt trận Daraa và Suwayda từ phía nam, cũng như từ vùng nông thôn phía đông và phía tây Damascus.
Và khi bình minh ngày 8 tháng 12 năm 2024 xuất hiện, phe đối lập đã có thể kiểm soát thủ đô Damascus, và tiến vào tất cả các cơ quan chiến lược và quan trọng như sân bay quân sự Mezzeh, Cung điện Nhân dân, tòa nhà phát thanh và truyền hình, cũng như trụ sở của tổng thống.
Cảnh nổi bật nhất là bài phát biểu của Ahmed Al-Sharaa (biệt danh Al-Julani) chỉ huy trong bộ phận tác chiến của lực lượng vũ trang đối lập Syria tại Nhà thờ Hồi giáo Umayyad ở trung tâm Damascus. Ahmed Al-Sharaa nói rằng, “chiến thắng đạt được là chiến thắng của tất cả người dân Syria”, và nhấn mạnh rằng “tổng thống bị lật đổ Bashar al-Assad đã lan truyền chủ nghĩa bè phái. Ngày nay đất nước của chúng ta thuộc về tất cả chúng ta”. Các lực lượng vũ trang đối lập đã có thể lật đổ chế độ của Bashar al-Assad trong 12 năm.
Tác giả: Muhammad Shaaban Ayoub
