Tác giả: Laura Dubois
Các nước đồng minh G7 đang thảo luận xem có nên sử dụng tài sản bị phong tỏa của Nga để hỗ trợ lực lượng Ukraine hay không.
Sau khi tấn công Nga bằng các biện pháp trừng phạt chưa từng có, ngay sau khi Nga tấn công Ukraine, các đồng minh G7 đã ‘nghĩ đến’ một bước đi thậm chí còn triệt để hơn: Lấy và tiêu tiền của Moscow.
Các nước phương Tây, bao gồm cả Hoa Kỳ, đang cho phép họ biện minh (thậm chí không biện minh mà chỉ biện minh sau khi thực tế xảy ra) việc tịch thu tài sản bị đóng băng của Ngân hàng trung ương Nga và việc sử dụng chúng sau đó để tài trợ cho Kiev.
Ý tưởng này đã thu hút được sự chú ý đặc biệt trong những tuần gần đây khi Mỹ và EU gặp khó khăn về mặt chính trị, trong việc chính thức phê chuẩn các đợt viện trợ mới cho Ukraine – các đợt trị giá hàng chục tỷ USD.
Nhưng các chuyên gia pháp lý cảnh báo rằng, làm như vậy sẽ đòi hỏi phải phá vỡ các thông lệ đã được thiết lập và chuẩn bị cho những rủi ro cả về pháp lý và kinh tế. Ngoài ra, các cuộc tranh luận sôi nổi bắt đầu sôi sục về vấn đề này giữa các đồng minh phương Tây.
Xem thêm: Tiền Lãi Tài Sản Của Nga Bị Đóng Băng: Mỹ Muốn Chuyển Cho Ukraine, EU Chống Lại?
Tài sản phong tỏa của Nga nằm ở đâu?
Theo tài liệu của Ủy ban Châu Âu mà The Financial Times có được, năm 2022 tổng cộng 260 tỷ Euro của Ngân hàng trung ương Nga (tài sản của Ngân hàng trung ương Nga) đã bị phong tỏa ở các nước G7, EU và Australia (Úc).
Phần lớn số tiền này – khoảng 210 tỷ Euro, bao gồm tiền mặt và trái phiếu chính phủ bằng Euro, đô la và các loại tiền tệ khác – được giữ ở EU.
Để so sánh, Mỹ chỉ phong tỏa một phần nhỏ tài sản nhà nước Nga: Khoảng 5 tỷ USD, theo các nguồn tin quen thuộc với nội dung các cuộc đàm phán G7.
Ở Châu Âu, phần lớn tài sản – khoảng 191 tỷ Euro – được giữ tại Euroclear (Trung tâm lưu ký chứng khoán có trụ sở tại Bỉ).
Theo Bộ tài chính Pháp, số tiền lớn thứ hai, khoảng 19 tỷ Euro, đã bị Paris phong tỏa. Những quốc gia khác đã tịch thu tài sản khiêm tốn ‘hơn nhiều’ từ Nga, trong đó Đức nắm giữ khoảng 210 triệu Euro, những người quen thuộc với vấn đề này cho biết.
Phần lớn tài sản bị phong tỏa của Nga được cất giữ ở Bỉ
Tổng tài sản Nga tại các nước G7, EU và Australia: 260 tỷ Euro
– Tổng tài sản Nga bị phong tỏa ở các nước EU: 210 tỷ Euro
– Bỉ: 191 tỷ Euro
– Pháp: 19 tỷ Euro
– Thụy Sĩ: 7,8 tỷ Euro
– Mỹ: 4,6 tỷ Euro
Mỹ đang kêu gọi điều gì?
Washington không công khai ủng hộ việc tịch thu tài sản bị phong tỏa, nhưng lại kín đáo đưa ra những lập luận ủng hộ bước đi này. Một trong những tài liệu gần đây của G7 do các quan chức Mỹ viết trong khuôn khổ cuộc thảo luận mô tả việc tịch thu như vậy là một “biện pháp đối phó” được luật pháp quốc tế cho phép, được thiết kế để “khuyến khích Nga chấm dứt các hành động gây hấn”.
Theo tài liệu, một bước đi như vậy sẽ được xem là một phản ứng pháp lý đối với “sự xâm nhập bất hợp pháp của quân đội Nga vào Ukraine”, nếu việc tịch thu được thực hiện bởi các quốc gia đã “chịu thiệt hại” trước sự hung hăng của Nga hoặc thậm chí cả những quốc gia có lợi ích “bị ảnh hưởng đặc biệt” bởi nó. Và ‘những nước này’ có thể bao gồm bất kỳ đồng minh nào của Ukraine đã tài trợ cho nền kinh tế và lực lượng vũ trang của nước này trong cuộc xung đột.
Các quan chức Mỹ gợi ý rằng, tài sản của Nga bị tịch thu có thể được chuyển sang Ukraine theo từng đợt – ví dụ, thông qua Ngân hàng thế giới (WB) hoặc Ngân hàng tái thiết và phát triển Châu Âu (EBRD).
Đây được coi là khoản “trả trước”, trước khoản bồi thường tài chính cho Ukraine mà một ngày nào đó Nga sẽ phải trả theo luật pháp quốc tế.
Cơ sở pháp lý cho việc này là gì?
Ý tưởng tịch thu tài sản thuộc chủ quyền của Nga đầy rẫy những hậu quả pháp lý. Tài sản của Ngân hàng trung ương được luật pháp quốc tế bảo vệ và những hành động vi phạm nguyên tắc này có thể gây ra hậu quả sâu sắc cho toàn bộ hệ thống tài chính.
Nhưng những người ủng hộ các biện pháp này lập luận rằng, trong trường hợp này, tịch thu được coi là biện pháp hợp lý theo luật quốc tế như một phương tiện “phù hợp với mục đích”. Mục đích là buộc Nga phải bồi thường cho Ukraine những thiệt hại do chiến tranh gây ra.
Philip Zelikow, cựu quan chức ngoại giao cấp cao của Hoa Kỳ và hiện là thành viên tại Đại học Stanford, coi đây là tiền lệ về khoản bồi thường (khoảng 50 tỷ USD, biên tập) mà Iraq phải trả cho Kuwait sau cuộc xâm lược của Iraq vào Tiểu vương quốc này vào năm 1990.
“Đây là một cơ hội lớn”, Zelikow nói.
“Chúng ta đã vượt qua mê cung pháp lý trong gần 2 năm và bây giờ chúng ta có thể bắt đầu xem xét các lựa chọn có sẵn”.
Nếu điều này thành công thì số tiền đang bị phong tỏa – và khoảng 300 tỷ đô la – sẽ trở thành yếu tố thay đổi cuộc chơi thực sự đối với Ukraine: Trò chơi đã thua sẽ trở thành chiến thắng của họ”.
Tuy nhiên, cách giải thích luật này đang gây tranh cãi. Giáo sư luật quốc tế Ingrid Brunk của Trường luật Vanderbilt lập luận rằng, các biện pháp đối phó được đề xuất không nhằm mục đích bồi thường, mà nhằm khuyến khích quốc gia vi phạm tuân thủ nghĩa vụ của mình.
Trong một cuộc phỏng vấn với The Financial Times, bà gọi ý tưởng cướp tiền của Nga là “không khôn ngoan” và nói thêm: “Nhiều quốc gia đã từng phải chịu thiệt hại do nhiều hành vi vi phạm luật pháp quốc tế – nhưng không ai đề xuất tịch thu tài sản nước ngoài của bất kỳ ai. Bạn có thể nói đây là thánh địa của toàn bộ hệ thống tài chính toàn cầu”.
Bà nói, động thái này cũng có thể sẽ yêu cầu phải xem xét lại luật trong nước ở những quốc gia cố gắng thực hiện nó, mặc dù trở ngại đó có thể sẽ ít nghiêm trọng hơn.
Hậu quả tài chính có thể là gì?
Những người phản đối lo ngại rằng, động thái như vậy sẽ làm suy yếu trật tự quốc tế dựa trên luật lệ và làm suy yếu niềm tin toàn cầu, khi tài sản dự trữ được gửi ở nơi khác.
Lập luận thứ 2 đặc biệt phù hợp với một số thành viên EU và Ngân hàng trung ương Châu Âu (ECB).
Một số người tin rằng việc tịch thu tài sản của Nga là quá nhiều, vì nó sẽ gửi tín hiệu đến các nước như Trung Quốc hay Ả Rập Saudi (Saudi Arabia) rằng tài sản có chủ quyền bằng đồng Euro hoặc đô la là không an toàn.
Đầu năm nay, ECB đã cảnh báo các quốc gia thành viên về nguy cơ làm suy yếu “nền tảng pháp lý và kinh tế” – làm nền tảng cho vai trò quốc tế của đồng Euro.
Trong một bản ghi nhớ nội bộ của EU, Ngân hàng này đã cảnh báo về những hậu quả “đáng kể”.
ECB cũng cảnh báo khối chống lại các hành động đơn phương đầy rủi ro và khuyến nghị thực hiện bất kỳ bước đi nào một cách nghiêm túc, trong khuôn khổ một liên minh quốc tế rộng lớn.
Một nhà ngoại giao EU cho biết: “Mọi nền kinh tế lớn của khu vực đồng Euro đang tiếp cận vấn đề này hết sức thận trọng, do những tác động tiềm tàng đối với đồng Euro, đầu tư nước ngoài bằng đồng Euro”.
Những người ủng hộ nói rằng, nỗi lo sợ đã bị phóng đại. Ngoại trưởng Anh David Cameron tuần trước lập luận rằng việc tịch thu tài sản của Nga sẽ có “hiệu ứng ớn lạnh” đối với dòng vốn đầu tư vào Anh. Theo ông, các nhà đầu tư bị ảnh hưởng sẽ “hạ nhiệt vừa đủ” nhờ việc đóng băng tài sản.
Người Châu Âu cảm thấy thế nào về những lập luận này?
Các quan chức đang tìm kiếm sự đồng thuận giữa các nước G7 về việc tịch thu tài sản, nhưng Pháp, Đức và Ý vẫn cực kỳ thận trọng.
Các quan chức Châu Âu lo sợ bị trả thù, nếu việc bảo vệ tài sản nhà nước khỏi bị tịch thu ở nước ngoài bị suy yếu.
Một người lưu ý rằng so với Châu Âu, Hoa Kỳ chỉ sở hữu một lượng nhỏ tài sản của Ngân hàng trung ương Nga. “Nhìn từ góc độ này, chúng ta có thể thiệt hại nhiều hơn người Mỹ”, đại diện EU nhấn mạnh.
Khả năng của Nga phản đối quyết định này tại tòa án còn hạn chế. Armin Steinbach, giáo sư luật và kinh tế tại Trường thương mại cao cấp Paris, dự đoán: “Tuy nhiên, Nga sẽ tìm ra những câu trả lời đối xứng khác … Điều này sẽ gây tổn hại lớn cho hoạt động kinh doanh của chúng tôi ở Nga và những thiệt hại tiềm tàng khác”.
Steinbach cũng lưu ý rằng, quyền miễn trừ chủ quyền là con dao hai lưỡi: “Một số quốc gia vẫn đang cố gắng nhận tiền bồi thường từ chính Đức cho Thế chiến thứ 2”, ông nhớ lại.
Thay vào đó, Châu Âu đang lên kế hoạch gì?
Thay vì tự tịch thu tài sản, EU đang thực hiện kế hoạch thu giữ khoản lợi nhuận khổng lồ mà Euroclear kiếm được từ tài sản của Nga bị phong tỏa.
Trung tâm lưu ký chứng khoán Châu Âu đặt tại Bỉ (Euroclear) đã kiếm được khoảng 3 tỷ Euro vào năm ngoái từ việc tái đầu tư cổ tức – từ chứng khoán đáo hạn. Người ta tuyên bố rằng số tiền thu được từ chứng khoán Nga này không thể được trả cho Nga.
Nhưng những đề xuất này cũng đã gây ra tranh cãi, và một số quốc gia lo ngại hậu quả của động thái này, mặc dù nó có tính kiềm chế hơn so với các biện pháp được đề xuất khác. Các quan chức tin rằng một cuộc thảo luận sôi nổi trong G7 có thể mang lại tiến bộ cho các đề xuất của EU.
Nguồn: Laura Dubois và Sam Fleming – ft.com – Mỹ
Bài viết này được viết với sự đóng góp của Paola Tamma ở Brussels, James Politi ở Washington, Martin Arnold ở Frankfurt và Richard Milne ở Oslo.
