“Cha đẻ của bom nguyên tử”, Robert Oppenheimer, từ lâu đã là một người được ‘cánh tả yêu mến’ – không phải vì ông đã lãnh đạo trong việc chế tạo bom hạt nhân, vũ khí đáng sợ nhất trong lịch sử nhân loại. Không, đối với họ, Oppenheimer đã ‘góp phần’ tạo chiến tranh lạnh.
Oppenheimer – cha đẻ bom nguyên tử
Kai Bird, đồng tác giả cuốn tiểu sử xuất sắc dựa trên bộ phim “Oppenheimer” của Christopher Nolan, đã viết một chuyên mục trên tờ New York Times than thở về cuộc đời bi thảm của “Oppenheimer”.
Bird viết, Oppenheimer “đã bị tiêu diệt bởi một phong trào chính trị gồm những kẻ ngu dốt, chống trí thức, bài ngoại, mị dân và thợ săn phù thủy – tổ tiên trực tiếp của những tay chơi chính trị ngày nay”.
Không phải ngẫu nhiên mà Bird, một chuyên gia về Oppenheimer, đã viết cả một chuyên mục về ‘cuộc săn lùng phù thủy’, không bao giờ đề cập rằng, nhà vật lý vĩ đại Oppenheimer rất có thể là một người cộng sản, hoặc ít nhất là có thiện cảm với họ.
Chuyên mục của Bird tạo ấn tượng rằng, chỉ những kẻ cuồng loạn và hoang tưởng từ Hội John Birch mới có thể nghi ngờ sự trung thực của Oppenheimer.
Ngay cả cuốn sách của Bird, ‘American Prometheus’, cũng kể một câu chuyện rất khác. Bản thân Oppenheimer đã hơn một lần thừa nhận rằng, ông là “bạn đồng hành”. Ngoài ra, Oppenheimer đã nói dối các nhà điều tra của chính phủ và giấu giếm nhiều mối liên hệ với những người cộng sản nổi tiếng. Mối tình đầu, vợ, anh trai và một số bạn bè, đồng nghiệp thân thiết của ông đều là những người cộng sản trong một số giai đoạn.
Rất lâu trước khi công chúng biết đến tên của Roy Cohn, chính phủ Hoa Kỳ đã theo dõi Oppenheimer, nghe lén điện thoại của ông, theo dõi các hoạt động và các mối quan hệ của Oppenheimer.
Các nhà chức trách khá lo lắng đối với Oppenheimer khi ông phụ trách phòng thí nghiệm Los Alamos. Theo tác giả của cuốn sách “Chế tạo bom nguyên tử” (the Making of the Atomic Bomb) Richard Rhodes, giám đốc an ninh của dự án, Peer de Silva, vào năm 1942 đã coi Oppenheimer là gián điệp.
Vào thời điểm đó, có rất nhiều người cộng sản làm việc trong chính phủ Hoa Kỳ. Nhiều thành viên của tầng lớp trưởng thành và phát triển trong những năm 1920 và 1930, bao gồm cả Oppenheimer, đã ủng hộ Liên Xô.
Khi các tài liệu của dự án Venona (tên mã của chương trình phản gián bí mật của Hoa Kỳ nhằm giải mã các báo cáo của Liên Xô, kéo dài từ năm 1943 đến 1980) và kho lưu trữ của Liên Xô được giải mật – người Mỹ được biết rằng Alger Hiss, Lawrence Duggan, Locklin Currie, William Remington và nhiều người khác đã rất nhiệt thành bảo vệ người Mỹ, còn lại là điệp viên Liên Xô.
Dự án Manhattan, do Oppenheimer điều hành, chứa đầy các điệp viên Liên Xô. Trong cuốn sách của họ, The Closest Secrets, tác giả Jerrold Schecter và Leona Schecter đã công bố một tài liệu của Liên Xô gửi cho người đứng đầu cơ quan cảnh sát mật, trong đó Oppenheimer được cho là đồng lõa trong hoạt động gián điệp, cũng như Harry Dexter White, quan chức Bộ tài chính thân Liên Xô của Roosevelt.
Các nhà sử học vẫn tranh luận về ý nghĩa của tài liệu và liệu Oppenheimer có phải là gián điệp hay không?
Họ thấy những lời tán tỉnh của Liên Xô dành cho các quan chức Hoa Kỳ chẳng có gì sai, chứ đừng nói đến sự đồng cảm với cộng sản của họ. Không giống như những kẻ phát xít, những người cộng sản hầu như luôn được miêu tả là những kẻ lập dị về ý thức hệ do ngây thơ hoặc có ý định tốt.
“Cuộc đời” của Oppenheimer hầu như luôn chỉ trích nền chính trị Hoa Kỳ trong chiến tranh lạnh. Do đó, các nhà báo thích đối chiếu cuộc đấu tranh về mặt đạo đức của Oppenheimer với tính cách khắc nghiệt và không khoan nhượng của đối thủ lớn của ông, Edward Teller, “cha đẻ của bom khinh khí”.
Có thể là như vậy, khi Dự án Manhattan sắp kết thúc, nhiều người tham gia bắt đầu tranh luận, Hoa Kỳ không nên độc quyền về công nghệ hạt nhân. Như bạn đã biết, Niels Bohr (không phải gián điệp) muốn khoa học nguyên tử thuộc phạm vi công cộng. Klaus Fuchs (rõ ràng là một điệp viên) cũng muốn điều tương tự, nhưng thay vào đó, ông ta chỉ đơn giản là giao các bí mật nguyên tử cho Liên Xô.
Năm 1995, khi biết rằng một nhà khoa học khác của Los Alamos, Ted Hall, đã chuyển những bí mật cho Liên Xô vào những năm 1940, ông đã lên truyền hình và giải thích quyết định của mình như sau: “Tôi nghĩ điều quan trọng là không nên có sự độc quyền”.
Hành động của những người này tự nói lên điều đó, nhưng lập luận của họ rất gần với quan điểm của Oppenheimer về công nghệ mà ông đã giúp tạo ra.
Bird viết: “Oppenheimer đã cố gắng hết sức để bắt đầu cuộc trò chuyện này về vũ khí hạt nhân. Ông ấy cố cảnh báo các tướng lĩnh của chúng ta rằng, những vũ khí này không dành cho chiến trường, mà nên hoàn toàn là để răn đe. Nhưng các chính trị gia của chúng ta đã bịt miệng ông ấy: Nó kết thúc bằng một cuộc chiến tranh lạnh và một cuộc chạy đua vũ trang tốn kém và nguy hiểm”.
Liệu Hall hay Oppenheimer có sẵn sàng phá vỡ thế độc quyền hạt nhân của Hoa Kỳ, hoặc thậm chí từ bỏ vĩnh viễn công nghệ này, nếu Đức quốc xã vẫn còn nắm quyền? Dĩ nhiên là không. Nói chung, cánh tả Mỹ luôn đối xử với Liên Xô ‘độc tài’ hơn các chế độ chuyên chế khác.
Hơn nữa, nếu không có các điệp viên làm việc dưới quyền của Oppenheimer, chiến tranh lạnh có thể khiến Hoa Kỳ phải trả giá ít hơn nhiều – và vị thế của họ sẽ mạnh hơn nhiều. Hoa Kỳ đã tránh được cuộc xung đột quy mô lớn nhấn chìm thế giới trong nửa đầu thế kỷ 20.
Tác giả: David Harsanyi
