Tác giả: Marco Carnelos
Lịch sử thích những điều bất ngờ!
Bất kể loài người đã tiến bộ về khả năng dự đoán đến mức nào, bao gồm cả việc sử dụng trí tuệ nhân tạo – vẫn còn đang phát triển, các sự kiện trên thế giới vẫn tiếp tục có những bước ngoặt bất ngờ, phá vỡ những kỳ vọng trước đó và gây ra những thất vọng lớn cũng như tổn hại nghiêm trọng.
Trong tương lai không xa, năm 2023 có thể được ghi nhớ là năm của những câu chuyện sụp đổ và những kỳ vọng không thành hiện thực. Năm 2023 có thể là cột mốc đặc biệt trong lịch sử thế giới.
Lạm phát sẽ là tạm thời, Ukraine sẽ thắng; Nga sẽ sụp đổ dưới lệnh trừng phạt; Việc ngừng cung cấp năng lượng từ Moscow sẽ không ảnh hưởng đến sản lượng công nghiệp của Châu Âu; Trung Quốc sẽ suy tàn; Các nền dân chủ sẽ thắng thế các chế độ chuyên chế; Hiệp định Abraham (thỏa thuận bình thường hóa quan hệ giữa Israel và Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất [UAE] – biên tập) và thỏa thuận Israel – Saudi Arabia sẽ thúc đẩy hòa bình ở Trung Đông; Trật tự thế giới dựa trên luật lệ do Hoa Kỳ lãnh đạo sẽ là trò chơi duy nhất ‘trong thị trấn’ …
Ukraine đang cố gắng hết sức để thu hút sự chú ý của Mỹ và các nước phương Tây, trong khi khả năng duy trì xung đột với Nga của nước này giảm đi đáng kể.
Thay vào đó, Israel đang cố gắng thu hút sự chú ý của Mỹ và các nước phương Tây, trong khi nước này cố gắng thanh lọc sắc tộc ở Gaza như bước đầu tiên hướng tới một ‘Đại Israel’ mà các lực lượng chính trị cực hữu của Israel mơ ước.
Mỹ và EU đang tìm kiếm một chiến lược rút lui ở cả Ukraine và cuộc xung đột Israel – Hamas (Palestine). Không chắc chắn rằng năm 2024 sẽ cung cấp một điều như vậy.
Kết quả của các cuộc xung đột ở Ukraine và Gaza sẽ góp phần hình thành cán cân quyền lực trên khắp Lục địa Á – Âu, trong khi mối quan hệ giữa một bên là Mỹ và các đồng minh Châu Âu và một bên là Nga, Trung Quốc và Iran vẫn căng thẳng.
Những giấc mơ tan vỡ
Tháng 9 năm 2023, tại Hội nghị thượng đỉnh G20 ở Ấn Độ, Mỹ đã tiết lộ chiêu trò quan hệ công chúng mới nhất của mình, nhằm kiểm soát sức mạnh đang lên của Trung Quốc.
Tổng thống Mỹ Joe Biden, cùng với thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi, các nhà lãnh đạo của Saudi Arabia và UAE, cùng các nhà lãnh đạo của 3 nền kinh tế lớn của EU là Đức, Pháp và Ý đã đưa ra đề xuất về một hành lang kinh tế mới được cho là nhằm kết nối Ấn Độ với Châu Âu.
Họ gọi nó là IMEC – Hành lang Ấn Độ – Trung Đông – Châu Âu.
Mục đích chính thức của hành lang là giảm thời gian hàng hóa từ Ấn Độ đến Châu Âu. Các quốc gia liên quan nói rằng, họ sẽ đạt được kết quả như vậy một cách phi lý bằng cách vận chuyển hàng hóa từ Ấn Độ đến Saudi Arabia và UAE, chất chúng lên các chuyến tàu hướng tới cảng Haifa ở Israel, rồi lại lên tàu đến Châu Âu.
Nó sẽ liên quan đến ít nhất 6 quy trình bốc dỡ hàng ở 5 hoặc 6 quốc gia khác nhau.
Mục đích không chính thức của IMEC là đưa ra giải pháp thay thế cho Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI) do Trung Quốc đưa ra vào năm 2013, nhằm tạo ra một mạng lưới kết nối đa phương thức lớn trên khắp Á – Âu.
Bất chấp sự chậm trễ 10 năm, IMEC hiện đang giả vờ cạnh tranh với BRI. Giống như một số dự án phương Tây trước đây, chẳng hạn như ‘Build Back Better’, IMEC có thể dễ dàng rơi vào nghĩa địa của những giấc mơ tan vỡ trong phần “quá ít, quá muộn”. Cuối cùng, thời gian và thị trường sẽ cho biết liệu một lựa chọn phức tạp như vậy có hiệu quả hay không.
Tham vọng xa hơn của IMEC là có thể thay thế Biển Đỏ và Kênh đào Suez làm hành lang kinh tế biển lớn tới Châu Âu, thúc đẩy hơn nữa tầm nhìn đã nêu trong Hiệp định Abraham.
Tuy nhiên, trớ trêu thay, các vấn đề ở Biển Đỏ lại sớm xuất hiện trước cánh cửa địa chính trị và địa kinh tế.
Leo thang khu vực
Mối lo ngại lớn nhất liên quan đến cuộc xung đột đang diễn ra ở Gaza là khả năng mở rộng khu vực của nó. Trong khi hầu hết mọi con mắt đều tập trung vào mặt trận phía bắc của Israel và nguy cơ xảy ra cuộc xung đột thứ hai bắt đầu với Hezbollah ở Lebanon, thì chính phong trào kháng chiến nghèo nhất và ít được trang bị vũ khí nhất đã mang đến bất ngờ lớn cuối năm: Houthi ở Yemen.
Trong hành động thể hiện tình đoàn kết cụ thể duy nhất với người Palestine trong thế giới Ả Rập cho đến nay, người Houthi đã bắt đầu nhắm mục tiêu có chọn lọc vào các tàu đi đến Israel hoặc liên kết với Israel. Kết quả cuối cùng là lưu lượng hàng hóa qua cảng Eilat của Israel đã giảm 85%.
Người Houthi đang áp dụng phiên bản tiêu chuẩn kép của các nền dân chủ phương Tây theo phiên bản riêng của họ, trong đó tất cả các hoạt động vận chuyển khác đều được tự do đi qua với các tàu của Nga, Trung Quốc và Iran cũng như các tàu đã đăng ký ở phần còn lại của thế giới, di chuyển không bị xáo trộn qua Eo biển Bab el-Mandeb và tiến vào Biển Đỏ hướng tới Kênh đào Suez.
Các hãng tàu lớn tạm thời ngừng hoạt động di chuyển ở Biển Đỏ, chỉ để lại hai lựa chọn: Tuyến đường biển dài hơn và tốn kém hơn quanh mũi phía nam Châu Phi (mũi Hảo Vọng Nam Phi), hoặc Hành lang vận tải quốc tế Bắc-Nam (INSTC) nối Iran và Nga qua vùng Kavkaz. Điều đầu tiên có thể gây ra lạm phát tăng đột biến; vấn đề chính trị nghiêm trọng thứ hai đối với các nền dân chủ phương Tây.
Hoa Kỳ đã phản ứng trước các cuộc tấn công của Houthi vào hoạt động vận chuyển hàng hải bằng một hoạt động quân sự mang tên “Người bảo vệ thịnh vượng”, có nhiệm vụ bảo vệ quyền tự do hàng hải qua Biển Đỏ, Vịnh Aden và Eo biển Bab el-Mandeb.
Thực tế mới khó khăn
Nếu sáng kiến này được cho là nhằm thể hiện sự lãnh đạo của Mỹ trong khu vực và thực thi quyền tự do hàng hải thì kết quả có phần đáng thất vọng.
Đúng là một số hãng vận tải lớn như Maersk đã tiếp tục hoạt động ở Biển Đỏ sau khi tạm dừng – nhưng một cuộc tấn công của Houthi vào tàu Maersk vào ngày 31 tháng 12 năm 2023, đã khiến họ phải tránh đi qua Biển Đỏ. Kết quả là Mỹ tấn công các tàu của Houthi khiến 10 tay súng Yemen thiệt mạng.
Một khía cạnh đáng thất vọng hơn nữa, vì Chiến dịch Người bảo vệ thịnh vượng chỉ nhằm ngăn chặn sự gián đoạn của thương mại quốc tế, là có tương đối ít quốc gia ‘phương Tây toàn cầu’ tham gia – một số quốc gia được nêu tên là người tham gia, bao gồm Úc, Tây Ban Nha, Ý và Pháp – được cho là đã từ chối yêu cầu của Lầu Năm Góc về việc tham gia hoạt động dưới sự chỉ huy của Hoa Kỳ, trong khi Tây Ban Nha tuyên bố sẽ chỉ tham gia dưới sự chỉ huy của NATO hoặc Châu Âu.
Quốc gia Ả Rập duy nhất tham gia là Bahrain nhỏ bé, và từ ‘phần còn lại của toàn cầu’, Seychelles – vâng, quốc gia nhỏ bé Seychelles!
Hai trong số các quốc gia bị ảnh hưởng nặng nề bởi sự gián đoạn thương mại ở Biển Đỏ – và các đối tác mạnh của Mỹ – Ai Cập và Saudi Arabia, cho đến nay đã quyết định không tham gia Chiến dịch Người bảo vệ thịnh vượng.
Điều này nói lên nhiều điều về uy tín và độ tin cậy của Mỹ ngay cả với các đồng minh lớn của nước này.
Tất cả các bên – ngoại trừ Israel – đều tuyên bố rằng họ muốn tránh leo thang, nhưng cuộc đối đầu đang diễn ra ở quá nhiều nơi ngoài Gaza và Ukraine: Ở Lebanon, Syria, Iraq và Biển Đỏ. Rủi ro tính toán sai lầm và hậu quả là leo thang căng thẳng vẫn còn cao.
Khi đó, những đám mây đen dường như đang tụ tập vào năm 2024.
Nếu năm 2023 là năm của những câu chuyện sụp đổ và những kỳ vọng không thành hiện thực, thì năm 2024 có thể mang đến một sự thức tỉnh thô bạo về những thực tế mới khó khăn.
Marco Carnelos là một cựu nhà ngoại giao người Ý. Ông đã công tác tại Somalia, Úc và Liên Hợp Quốc. Ông phục vụ trong đội ngũ chính sách đối ngoại của ba thủ tướng Ý từ năm 1995 đến năm 2011. Gần đây, Marco Carnelos là đặc phái viên điều phối tiến trình hòa bình Trung Đông tại Syria của chính phủ Ý và cho đến tháng 11 năm 2017, ông là đại sứ Ý tại Iraq.
Ảnh minh họa: Biển Đỏ. Nguồn ảnh: Drishti IAS