Tác giả:Sean McMeekin
Đối với một nhà quan sát trung lập, cuộc chiến ủy nhiệm giữa Hoa Kỳ và Nga ở Ukraine có vẻ kỳ lạ. Thật dễ dàng để giải thích tại sao Moscow lại quan tâm đến đất nước này, một vựa lúa mì, giàu khoáng sản, là nước láng giềng Châu Âu quan trọng nhất của Nga.
Nhưng tại sao Washington lại tham gia tích cực vào việc tài trợ và trang bị vũ khí cho chính phủ Ukraine, một quốc gia xa xôi mà Hoa Kỳ không có biên giới chung và cho đến gần đây, người Mỹ không chia sẻ lịch sử và ít giao dịch?
“Làm suy yếu nước Nga” là câu trả lời quen thuộc được các quan chức chính phủ Hoa Kỳ kiên quyết lặp lại, nhưng nó chỉ làm dấy lên nhiều câu hỏi hơn. Tại sao Mỹ lại muốn làm suy yếu Nga, một quốc gia xa xôi khác?
Mặc dù không có mối quan hệ lịch sử hoặc ‘vật chất’ giữa Hoa Kỳ và Ukraine, việc bảo vệ sự toàn vẹn lãnh thổ của Ukraine hiện nay, dựa trên vô số tuyên bố của quan chức Washington, là một nguyên tắc cơ bản trong chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ.
Mặc dù các lợi ích hiện hữu của Nga, như Vladimir Putin và các quan chức nhà nước khác đã tuyên bố, giờ đây đòi hỏi phải có hành động quân sự chống lại người Ukraine chính xác bởi vì họ được người Mỹ hậu thuẫn.
Xem thêm: Tại Sao Giới Tinh Hoa Phương Tây Ghét Nga?
Liệu tất cả có ý nghĩa gì không?
Phần lớn sự thù địch Nga – Mỹ thúc đẩy cuộc chiến tranh ủy nhiệm nguy hiểm này là một dạng tàn dư của Chiến tranh Lạnh, khi Liên Xô và Hoa Kỳ tranh giành ảnh hưởng toàn cầu, được đánh giá bằng cuộc đụng độ “bằng lời kịch liệt”, nhưng giờ đây sự đối đầu giữa Moscow và Washington đã khác.
Những tuyên bố về việc “nối lại Chiến tranh Lạnh”, hay như tổng thống Biden và những người khác nói, rằng nguy cơ xung đột hạt nhân đã tăng lên mức cao nhất kể từ cuộc khủng hoảng tên lửa Cuba năm 1962 – đã trở nên sáo rỗng.
Tuy nhiên, phép loại suy trong Chiến tranh Lạnh chỉ làm trầm trọng thêm sự bí ẩn của tình hình. Xét cho cùng, cuộc xung đột đó dường như đã kết thúc với sự sụp đổ của Liên Xô vào năm 1991, nếu không muốn nói là sớm hơn, với sự sụp đổ của Bức tường Berlin và việc giải phóng các vệ tinh của Liên Xô ở Trung và Đông Âu vào năm 1989.
Ngày nay, Liên Xô không còn nữa, Nga không còn là cộng sản, cả Washington và Moscow đều không còn giống như trong Chiến tranh Lạnh. Từng là pháo đài vô thần của chủ nghĩa cộng sản toàn cầu, một người bạn và đồng minh của những người theo tư tưởng cấp tiến và đảng phái cách mạng, nước Nga ngày nay tự coi mình là một quốc gia Cơ đốc giáo truyền thống (Chính thống giáo), thù địch với chủ nghĩa ‘nữ quyền’, phong trào LGBT và mọi thứ mà những người cấp tiến phương Tây ủng hộ.
Do đó, chiến đấu chống lại mọi thứ mà Hoa Kỳ hiện đang thúc đẩy và tài trợ trên khắp thế giới – Mỹ trong Chiến tranh Lạnh đã bảo vệ nền dân chủ bảo thủ chống lại chủ nghĩa cộng sản “vô thần”.
Để hiểu được sự thù địch ngày càng phi lý này, sẽ rất hữu ích nếu xem xét lại công cụ tranh chấp ban đầu, đó là Chiến tranh Lạnh 1.0, hiện đã chìm vào quên lãng. Chính xác thì làm thế nào, mà hai quốc gia quá khác biệt này, lại ‘kết hôn’ với nhau?
Đó có phải là “số phận mù quáng” không, như Alexis de Tocqueville đã nói (Alexis-Charles-Henri Clerel, Comte de Tocqueville, 1805-1857, chính trị gia người Pháp, Bộ trưởng ngoại giao Pháp. Được biết đến nhiều nhất với tư cách là tác giả chuyên luận lịch sử và chính trị “Nền dân trị Mỹ”) trong một đoạn văn nổi tiếng từ “Nền dân trị Mỹ”?
Như một lời tiên tri, trò đùa của Tocqueville rất khó ‘đánh bại’, nhưng lại sai lệch về mặt lịch sử. Thật vậy, trong Chiến tranh Lạnh, nước Nga cộng sản đã không phải đối đầu với Mỹ vào năm 1840, khi đó là một nước cộng hòa chủ yếu là nông nghiệp với một chính quyền trung ương nhỏ với quyền hạn bị hạn chế nghiêm ngặt và một đội quân thường trực nhỏ.
Sau đó, nó đã trở thành cường quốc công nghiệp và quân sự hóa cao phát sinh do nội chiến và 2 cuộc chiến tranh thế giới của thế kỷ 20.
Xem thêm: Nước Mỹ Tự Do Cá Nhân Và Nước Nga Tập Thể: Xung Đột Tư Tưởng?
Xung đột Nga (Liên Xô) – Mỹ trong quá khứ
Những điềm báo đầu tiên về Chiến tranh Lạnh đến vào tháng 1 năm 1918, khi tổng thống Woodrow Wilson, người đã kéo Hoa Kỳ vào thế chiến thứ nhất một năm trước đó, tiết lộ 14 điểm của mình, một phản ứng được che đậy mỏng manh trước những tiết lộ của các nhà cách mạng Nga, liên quan đến “chính sách ngoại giao bí ẩn” đầy hoài nghi của Anh, Pháp và Nga, đặc biệt là về sự phân chia Đế chế Ottoman của họ.
Bực mình vì Lenin và Trotsky đã đánh cắp vinh quang trong “chiến tranh hòa bình vì dân chủ” của mình, Wilson đã phát động một trận chiến tuyên truyền giữa chủ nghĩa cộng sản Liên Xô và nền dân chủ tự do Mỹ, với cả hai hệ thống đều tuyên bố phản đối “chủ nghĩa đế quốc” và các hiệp ước bí mật, cùng những tội lỗi bị vạch trần khác.
“Trận chiến trong bóng tối” kéo dài này giữa Washington và Moscow đầy trớ trêu. Ủng hộ các giá trị tự do, Wilson đã mở rộng bộ máy quan liêu liên bang và cắt giảm các quyền tự do dân sự thông qua luật gián điệp và nổi loạn vi phạm trắng trợn truyền thống hiến pháp Hoa Kỳ.
Nếu không có sự can thiệp của Mỹ vào thế chiến 1 năm 1918 ở mặt trận phía tây, chủ nghĩa cộng sản rất có thể đã bị tiêu diệt ngay tại cái nôi Nga của nó, bởi quân đội Đức, lực lượng mà vào cuối cuộc chiến có gần một triệu binh sĩ đang chiếm đóng Châu Âu. Một phần của Nga – những người ủng hộ chế độ Lenin chỉ vì lý do thuận tiện cho họ. Vào tháng 9 cùng năm, tướng Erich Ludendorff đã ra lệnh lật đổ những người Bolshevik (cộng sản Nga) ở Petrograd, nhưng chính ông đã bị tước bỏ quyền lực trước khi mệnh lệnh của ông được thực hiện.
Có lẽ hối tiếc về điều này, Wilson đã ủy quyền cho một cuộc can thiệp quân sự hạn chế của Hoa Kỳ thay mặt cho những người “da trắng” (Nga trắng – Bạch vệ hay Bạch quân) chống lại những người Bolshevik vào năm 1919.
Quân đội Mỹ không tham chiến thực sự trong nội chiến Nga, nhưng chính sự hiện diện của họ trên đất Liên Xô (cùng với quân đội Anh, Pháp và Nhật) đã trở thành biểu tượng cho sự thù địch cố hữu của tư bản và “chủ nghĩa đế quốc” đối với nhà nước cộng sản đầu tiên trên thế giới.
Đến lượt mình, sự thù địch này đã biện minh cho cam kết của ‘quốc tế cộng sản’ (được thành lập năm 1919) đối với mục tiêu chính của cuộc cách mạng thế giới – lật đổ các chính phủ tư bản trên khắp thế giới.
Chủ nghĩa can thiệp của Woodrow Wilson đã bị các chính quyền tiếp theo của tổng thống Harding và Coolidge bác bỏ khi Mỹ rút quân và rút khỏi Châu Âu. Mãi cho đến chiến tranh thế giới thứ 2, Hoa Kỳ mới chuyển mình từ một nước cộng hòa thương mại giàu có, vũ trang nhẹ, mặc dù được bảo vệ bởi hai hạm đội viễn dương, thành một đế chế quân sự toàn cầu được quân sự hóa mạnh mẽ.
Việc thông qua Đạo luật cho thuê – cho mượn (lend – lease) vào tháng 3 năm 1941, cho phép tổng thống Franklin Roosevelt trưng dụng một lượng thiết bị quân sự hầu như không giới hạn và xuất khẩu sang bất kỳ quốc gia nào mà ông coi là “quan trọng đối với Hoa Kỳ”, là một bước ngoặt.
Quốc hội đã mất quyền phủ quyết đối với các cam kết quân sự của Hoa Kỳ ở nước ngoài. Hoa Kỳ tuyên chiến với Nhật Bản, Đức và Ý vào tháng 12 năm 1941 – đánh dấu lần cuối cùng quốc hội thực thi quyền hạn hiến pháp của mình về vấn đề này. Kể từ đó, Washington chưa bao giờ tuyên chiến với bất kỳ ai, bất chấp hàng chục hành động thù địch không được tuyên bố và can thiệp nước ngoài mà nước này đã tiến hành.
Ở đây cũng vậy, có một sự trớ trêu sâu sắc. Đạo luật cho vay – cho thuê (Lend – Lease), sẽ khởi xướng việc thành lập một đế chế toàn cầu của Hoa Kỳ sẽ tham gia vào Chiến tranh Lạnh, được thiết kế một phần để giúp đỡ Liên Xô. Trong cuộc tranh luận Đạo luật cho vay – cho thuê (Lend – Lease) vào tháng 3 năm 1941, một sửa đổi đã được đề xuất tại quốc hội nhằm loại trừ Liên Xô khỏi đạo luật này, trong khi trên thực tế vẫn là đồng minh của Đức quốc xã theo hiệp ước Molotov – Ribbentrop năm 1939.
Quan hệ Nga – Mỹ trong thế chiến 2
Nó đã bị bác bỏ, và chính quyền Roosevelt bắt đầu cung cấp quân sự cho Liên Xô vào tháng 6 năm 1941. Lúc đầu bí mật, và từ tháng 11 năm 1941 – hoàn toàn công khai. Đến năm 1944, mặc dù Liên Xô không còn nguy cơ bị áp đảo, điều đáng lẽ phải làm suy yếu cơ sở chiến lược của chính sách cho vay – cho thuê, chính phủ Hoa Kỳ đã hỗ trợ thực phẩm, quần áo và cung cấp nhiên liệu cho Hồng quân, được trang bị xe tải, xe jeep, xe máy và máy bay chiến đấu của Mỹ. Ngay cả những chiếc xe tăng T-34 của Liên Xô cũng được chế tạo từ các tấm nhôm và áo giáp của Mỹ.
Sự hào phóng “tư bản” đáng kinh ngạc và không được đáp lại của Hoa Kỳ đối với chủ nghĩa cộng sản đã bị tổng thống Harry Truman chấm dứt vào ngày 10 tháng 5 năm 1945, 2 ngày sau khi Đức Quốc xã đầu hàng vào “Ngày VE” – “D – Day”.
Sau đó, nó được thể hiện trong việc cắt đứt nguồn cung cấp của Mỹ qua Đại Tây Dương. Và điều này gây ra cú sốc mạnh nhất cho Stalin. Bày tỏ sự không hài lòng trước việc chấm dứt hỗ trợ cho vay – cho thuê một cách “khinh thường, đột ngột, bất hợp pháp và tàn nhẫn”, mà quân đội của ông ta và ngành công nghiệp quân sự trở nên hoàn toàn phụ thuộc, Stalin đã đe dọa đặc phái viên của Truman là Harry Hopkins bằng “sự trả đũa”.
Và đây có thể coi là phát súng đầu tiên mở đầu Chiến tranh Lạnh – nếu Hopkins, một người có thiện cảm lâu năm với Liên Xô, không trấn an được Stalin.
Truman lại làm Stalin ngạc nhiên vào tháng 7 năm 1945 khi nhận được tin các kỹ sư làm việc trong Dự án Manhattan đã kích nổ thành công quả bom nguyên tử đầu tiên trên thế giới ở New Mexico, ông đã loại Liên Xô khỏi tuyên bố Potsdam được Hoa Kỳ, Anh và Trung Quốc thông qua, như một tối hậu thư cho Đế quốc Nhật Bản.
Truman rõ ràng đã hy vọng rằng, vì Hoa Kỳ đã làm tất cả công việc trong chiến tranh Thái Bình Dương ngày hôm đó, nên ông có thể ngăn Liên Xô “nhảy theo đoàn quân” vào phút cuối để “lấy” các lãnh thổ mà Roosevelt đã hứa với họ trong Tehran và Yalta, bao gồm cả Mãn Châu và Bắc Triều Tiên.
Mặc dù đây là một lựa chọn chiến lược hợp lý và dễ hiểu, nhưng nó rõ ràng đã bị suy yếu bởi lời hứa bắt buộc của Truman, được Hopkins nhấn mạnh, tiếp tục cung cấp cho quân đội Viễn Đông của Stalin.
Những nỗ lực vào phút cuối của Truman nhằm buộc Liên Xô ra khỏi cuộc chiến đã khiến Stalin đẩy nhanh kế hoạch chiến tranh của chính mình: Moscow tuyên chiến với Tokyo chỉ vài giờ trước khi Washington thả quả bom nguyên tử thứ 2 xuống Nagasaki vào ngày 9 tháng 8 năm 1945.
Stalin ngay lập tức bắt đầu một cuộc tấn công nhanh và rộng vào Mãn Châu, Triều Tiên, Sakhalin và Quần đảo Kuril. Chiến dịch này đã thay đổi bản đồ Bắc Á và cho phép Hồng quân liên kết với quân giải phóng nhân dân của Mao Trạch Đông ở Mãn Châu, giúp đảm bảo chiến thắng cuối cùng của cộng sản trong nội chiến trung Quốc. Truman từ chối yêu cầu của Stalin rằng Liên Xô được phép chiếm Hokkaido, một trong những hòn đảo nội địa chính của Nhật Bản.
Stalin cũng không kém phần sốc khi vào mùa hè năm 1947, Washington mời ông ta và các đồng minh của ông ta ở Trung và Đông Âu chia sẻ kinh phí theo Kế hoạch Marshall, mặc dù thực tế là trong 2 năm trước đó, Hoa Kỳ đã ngày càng có tiếng nói lớn hơn, chỉ trích hành động của Stalin ở nước ngoài.
Nếu bất kỳ sự kiện nào có thể được chỉ ra là nguyên nhân trực tiếp dẫn đến Chiến tranh Lạnh bắt đầu, thì chính đề xuất quyết đoán của Mỹ nhằm dựng lên bức màn sắt bằng đô la và thương mại đã khiến nhà lãnh đạo Liên Xô nghiêm túc trong việc “kết nối” các vệ tinh của mình, thanh trừng Tiệp Khắc và các chính phủ Đông Âu khác ban đầu hoan nghênh sự giúp đỡ của Marshall.
Sau đó, vào năm 1948, Stalin ở Đông Âu, đã thể chế hóa cộng sản trong “Cominform” mới và bắt đầu giải phóng sự phong tỏa Tây Berlin, kéo theo “những cây cầu trên không” của Hoa Kỳ, kích động việc thành lập Liên minh Bắc Đại Tây Dương (NATO), chính thức chia cắt nước Đức và xây dựng toàn bộ cấu trúc chiến lược của Chiến tranh Lạnh.
Ngày 12 tháng 3 năm 1947, đã xuất hiện học thuyết Truman, trong đó chính phủ Hoa Kỳ hứa sẽ hỗ trợ “các dân tộc tự do”. Kế hoạch Marshall sau đó đã khẳng định nỗi sợ hãi của Stalin về một cuộc xâm lược của chủ nghĩa tư bản ‘gần’ – và thậm chí từ ‘bên trong’ – các biên giới của Liên Xô.
Điều gì làm kinh ngạc các nhà sử học ngày nay?
Chính sách đối ngoại của Nga khi đó chặt chẽ như thế nào so với cách tiếp cận do dự của Hoa Kỳ. Đường lối của Stalin hoàn toàn đơn giản. Liên Xô, như nó không bao giờ mệt mỏi lặp đi lặp lại (đặc biệt là liên quan đến Ba Lan), muốn có các chính phủ “thân thiện” ở các nước láng giềng ở Châu Âu, tức là các chế độ cộng sản hoặc thân cộng sản.
Theo cách tương tự ngày nay, nước Nga của Putin muốn, nếu không phải là sự tái tạo của Liên Xô, thì ít nhất là sự hiện diện của các quốc gia “thân thiện” ở biên giới và ngăn chặn nhiều nước cộng hòa thuộc Liên Xô cũ gia nhập NATO, như Latvia, Estonia và Litva. Bây giờ phạm vi ảnh hưởng của nó có thể nhỏ hơn và hạn chế hơn về mặt chức năng so với năm 1945,
Hiểu chiến lược hiện tại của Hoa Kỳ khó khăn hơn nhiều. Từ năm 1945 đến khi thành lập NATO 4 năm sau đó, Washington đã hoàn toàn chuyển từ chính sách hỗ trợ vô điều kiện cho quân đội Liên Xô ở Châu Âu và Châu Á và cung cấp dồi dào sang đối đầu toàn diện và (theo cách nói của George Kennan) “ngăn chặn bạo lực” chủ nghĩa cộng sản.
Tất nhiên, ở một mức độ nhất định, điều này là do sự đầu hàng vô điều kiện của Đức Quốc xã và Nhật Bản, đã loại bỏ quan điểm ủng hộ Hồng quân, cùng với việc thay thế Roosevelt bằng một Truman chống cộng sản nhiều hơn.
Tuy nhiên, theo quan điểm của Liên Xô, sự thay đổi đột ngột trong chính sách của Hoa Kỳ không có nhiều ý nghĩa. Làm thế nào và tại sao Stalin từ người bạn thân nhất của Washington đến kẻ thù nguy hiểm nhất của nó?
Tất nhiên, sự can thiệp của Liên Xô vào khối phía Đông từ năm 1947 đến năm 1949 khá hung hăng khi cuộc chiến chống lại kế hoạch Marshall dẫn đến các cuộc thanh trừng và xét xử. Nhưng tay sai của Stalin cũng cư xử như vậy ở Ba Lan, các nước vùng Baltic, Phần Lan và Romania trong những năm 1939-1941, và sau đó ở Ba Lan, Phần Lan, Romania bị tái chiếm và cả Bulgari và Hungary năm 1944-1945.
Stalin cũng thô lỗ như vậy khi từ chối các phi công Hoa Kỳ cơ hội hạ cánh trên đất Liên Xô ở đỉnh cao của sự hợp tác cho thuê-cho vay, điều này đã đi xa đến mức bắt giữ hàng trăm người Mỹ bất hạnh, bị rơi trên lãnh thổ Liên Xô sau vụ đánh bom Nhật Bản.
Tương tự như vậy, ông đã thô lỗ khi từ chối các quan sát viên quân sự Hoa Kỳ ở mặt trận phía đông và các quan sát viên bầu cử ở Ba Lan vào năm 1945, cấm người Bulgari tiếp xúc tự do với công dân Hoa Kỳ hoặc Anh vào năm 1946, hoặc chặn dòng đô la của kế hoạch Marshall có thể chảy sang Đông Âu năm 1948.
Trên thực tế, chủ nghĩa cộng sản ở khắp mọi nơi đều giống nhau, bao gồm bắt buộc quốc hữu hóa các ngân hàng và ngành công nghiệp, nhà nước tịch thu tài sản tư nhân, cải cách ruộng đất, thanh trừng chính trị, đàn áp những người bất đồng chính kiến, nghi ngờ người nước ngoài, giám sát bí mật trên diện rộng. Tình hình năm 1949 không khác mấy so với năm 1945, 1940 hay 1917.
Đây cũng là trường hợp trong các giai đoạn khác của Chiến tranh Lạnh. Chính sách hòa hoãn của Nixon – Kissinger từ năm 1969 đến năm 1974, mang lại các thỏa thuận kiểm soát vũ khí cho Moscow và những nhượng bộ thương mại và tín dụng hào phóng từ Washington, chắc chắn thể hiện một sự thay đổi trong chiến lược của Mỹ.
Nhưng Liên Xô, như chúng ta biết bây giờ, hầu như không lùi bước trong giai đoạn này, sử dụng các khoản tiền được giải phóng nhờ viện trợ phương Tây và các khoản vay tên lửa đạn đạo cũng như mở rộng hải quân để áp đảo và vượt qua các lợi thế hạt nhân của Hoa Kỳ.
Liên Xô tiếp tục hỗ trợ những người cộng sản Bắc Việt Nam trong cuộc chiến chống lại miền Nam do Mỹ hậu thuẫn và tài trợ cho những con rối của họ ở Mỹ Latinh và Châu Phi.
Không phải sự thay đổi trong hành vi của Liên Xô đã dẫn đến sự hòa dịu hay “mở cửa” của Trung Quốc, mà là hành động của chính quyền Hoa Kỳ, vốn đã quyết định tuân theo chiến lược mới vì những lý do riêng của mình.
Theo quan điểm của Moscow, một sự mâu thuẫn khó hiểu tương tự đã được quan sát thấy trong cách tiếp cận của Hoa Kỳ trong thời kỳ hậu Chiến tranh Lạnh. Chính sách đối ngoại của Nga cũng đã thay đổi, từ việc chấp nhận nhiều hơn các yêu cầu của phương Tây dưới thời Gorbachev và Yeltsin sang sự phản kháng ngày càng quyết liệt dưới thời Putin.
Nhưng về bản chất, hướng đi của nó đối với các nước láng giềng không thay đổi nhiều. Gorbachev đã cố gắng giữ cho Liên Xô thống nhất cho đến khi hiệp ước liên minh của ông thất bại sau cuộc đảo chính thất bại tháng 8 năm 1991.
Xem thêm: Địa Chính Trị: Vì Sao Mỹ Sử Dụng NATO Bao Vây Nga?
NATO mở rộng sang Đông Âu
Yeltsin, dù đang điều hành một nước Nga yếu hơn và bị “cắt bớt”, đã nói rõ rằng việc NATO mở rộng sang Đông Âu, đặc biệt là việc Washington can thiệp vào công việc của các nước cộng hòa thuộc Liên Xô cũ như các nước vùng Baltic hay Ukraine, là điều hoàn toàn không thể chấp nhận được đối với Moscow.
Ngược lại, chính sách của Mỹ trong thời kỳ hậu Chiến tranh Lạnh kém rõ ràng hơn và người Nga khó chấp nhận hơn nhiều. Từ lời hứa “không một tấc đất tấc vàng” của Baker cho đến việc Washington chấp nhận một nước Đức thống nhất vào NATO.
Từ nhiều lần đảm bảo với Moscow rằng, các nước cộng hòa thuộc Liên Xô cũ sẽ bị loại khỏi chương trình mở rộng NATO, đến việc Estonia, Latvia và Litva gia nhập liên minh quân sự chống Nga năm 2004, đến việc đưa Ukraine và Gruzia được đưa vào danh sách thành viên NATO trong năm 2008. Hành vi của Hoa Kỳ đối với điện Kremlin chỉ có thể là một kiểu tát vào mặt.
Đối với Nga, điều kỳ lạ nhất là quá trình chuyển đổi từ các chính sách kinh tế tích cực của thời Clinton, khi Moscow ngập trong các khoản vay của phương Tây và tràn ngập các chủ ngân hàng và nhà kinh tế phương Tây, sang sự lơ là, đối đầu và làm tê liệt các biện pháp trừng phạt của Mỹ trong thời Putin.
Về mặt lý thuyết, các biện pháp trừng phạt mạnh tay hiện nay đã được thúc đẩy bởi sự can thiệp của Putin vào Ukraine kể từ năm 2014. Tuy nhiên, nhiều người ở Nga tin rằng, bước chuyển hướng chiến lược của Washington từ xem Moscow là “khá thân thiện” sang xem nước này là “kẻ thù nguy hiểm” cũng đáng kinh ngạc như việc quay ngoắt 180 độ đối với Stalin vào những năm 1940.
Tuy nhiên, phải thừa nhận rằng, trên thực tế, bước chuyển mình mạnh mẽ hiện tại của Mỹ chống lại Nga trong hai thập kỷ qua kém hợp lý hơn nhiều so với sự đảo ngược kịch tính tương tự sau thế chiến 2. Cuối cùng, đến năm 1945, quân đội của Stalin đã xâm lược và chiếm đóng nhiều quốc gia từ Berlin đến Bắc Kinh. Và đến năm 1949, họ đã áp đặt một mô hình chính phủ toàn trị cứng nhắc lên nhiều quốc gia.
Không thể nói gì về nước Nga sau năm 1991. Điều có thể nói nhiều nhất về chính sách đối ngoại hậu cộng sản của Moscow – ít nhất là cho đến khi sáp nhập Crimea vào năm 2014 – là nước này đã sử dụng đòn bẩy kinh tế và chính trị cũng như sự hiện diện của quân đội Nga ở một số quốc gia như Armenia, Belarus, Georgia, Kazakhstan và Ukraine, để duy trì ảnh hưởng của mình ở các nước cộng hòa thuộc Liên Xô cũ – với mức độ thành công khác nhau.
Ở Belarus, Armenia và Trung Á, Nga đã có chổ đứng. Nhưng ở Ukraine và Georgia (Gruzia) – chổ đứng ít hơn nhiều. Đối với các quốc gia vùng Baltic, Nga mất sự ảnh hưởng. Sự ‘cai trị’ của Nga ở Chechnya được thực thi thông qua một số cuộc xung đột bạo lực, nhưng chúng ta không được quên rằng Chechnya luôn và vẫn là một phần của Liên bang Nga theo luật pháp quốc tế.
Ngay cả sau khi Ukraine trở thành chiến trường, Putin ít đòi hỏi hơn nhiều so với Stalin và những người kế nhiệm ông ta ở Đông Âu, nơi biên giới của Liên Xô bị vạch lại một cách hung hăng và các quốc gia vệ tinh ngoan cố như Hungary và Tiệp Khắc bị xâm lược.
Đúng vậy, Moscow có một số kế hoạch lãnh thổ cho Ukraine, nhưng họ muốn một Ukraina trung lập.
Ý tưởng rằng, nước Nga của Putin đặt ra mối đe dọa đối với Châu Âu – tương tự như mối đe dọa của Liên Xô thời hậu chiến – là suy nghĩ của Washington và Brussels.
Nhưng điều đó không làm cho nó bớt lố bịch hơn, ngay từ cái nhìn đầu tiên. Liên Xô có 25 triệu binh sĩ trong các vệ tinh Châu Âu của họ và tài trợ cho các đảng cộng sản trên khắp Tây Âu. Các mối đe dọa do Nga đặt ra khi đó và bây giờ đơn giản là không thể so sánh được.
Nếu có bất kỳ lời giải thích nào cho sự đảo ngược trong mối quan hệ yêu – ghét giữa Mỹ và Nga, thì có vẻ như đó là do nhận thức của Mỹ về điểm mạnh hay điểm yếu của Moscow.
Nước Nga rung chuyển, giống như Liên Xô trong thời kỳ đầu tiên của cuộc tấn công của Đức quốc xã, hoặc trong thời kỳ Yeltsin nghèo khổ, được yêu thương, giúp đỡ và cho vay, bất kể lợi ích chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ, ngoài việc ngăn chặn sự sụp đổ hoàn toàn Liên Xô như trong 1941, hay thảm họa có thể đe dọa đến việc không phổ biến vũ khí hạt nhân vào đầu những năm 1990.
Một nước Nga mạnh hơn, chẳng hạn như Liên Xô chiến thắng sau năm 1945 hay phiên bản quyết đoán hơn của Putin sau năm 2008, là điều đáng lo ngại ở Washington và mở rộng cửa cho chi tiêu quân sự và các cam kết an ninh vô thời hạn đối với một danh sách ngày càng nhiều các lực lượng ủy nhiệm chống lại Moscow.
Chúng tôi muốn làm suy yếu nước Nga, nhưng trên thực tế, chúng tôi đã củng cố nó và phá hủy vùng đệm Ukraine.
Không có chiến thắng trong tranh chấp này. Các cuộc chiến tranh ủy nhiệm không mang lại lợi ích cho bất kỳ ai, đặc biệt là những người sống ở các quốc gia như Ukraine. Không ai cần chúng cả, ngoại trừ tổ hợp công nghiệp quân sự của Mỹ và những người được họ tài trợ.
Nhưng không ai có thể chiến thắng trong một cuộc chiến tranh hạt nhân – kể cả những ông lớn trong tổ hợp công nghiệp – quân sự. Đã đến lúc các bên đối lập gặp nhau như các hội nghị thượng đỉnh Liên Xô – Mỹ ngày xưa.
Và nếu chúng ta đang nói về một cách tiếp cận nhất quán hơn của Hoa Kỳ đối với Nga, thì điều đó nên bắt đầu bằng việc thừa nhận mối quan tâm thực sự của Moscow đối với an ninh của nước này.
Một khi Ukraine có lệnh ngừng bắn và một thỏa hiệp khả thi – cả về biên giới và sự mở rộng của NATO – thì không có lý do gì mà các biện pháp trừng phạt nặng nề của Washington đối với Moscow và hạn chế đi lại đối với người Nga lại không thể được nới lỏng. Và đến lượt mình, Nga có thể nới lỏng các hạn chế nhập cảnh đối với người Mỹ. Cần nối lại các cuộc thanh tra bị đình chỉ vô thời hạn, đối với các chương trình hiện đại hóa hạt nhân theo START 2010
Tất nhiên, với bao nhiêu máu đã đổ ở Ukraine, có thể sẽ không bao giờ quay trở lại mối quan hệ Mỹ – Nga thực sự thân thiện, nếu đôi khi căng thẳng, của những năm 1990, khi rất nhiều người Nga và Ukraine khao khát sự chấp thuận của Châu Âu và Mỹ.
Người Mỹ và người Nga có thể không bao giờ trở thành đồng chí thân thiết, được hưởng quyền đi lại miễn thị thực và loại hình thương mại tích cực mà Washington có với Ottawa và Moscow với Trung Á.
Nhưng không có lý do gì mà mối quan hệ của hai quốc gia này không thể trở thành mối quan hệ của những đối tác xa cách nhưng tôn trọng lẫn nhau.
Ảnh minh họa: Tổng thống Mỹ Biden. Nguồn: Reuters
