Joshua Holzer, phó giáo sư khoa học chính trị, Đại học Westminster
Hoa Kỳ là nền dân chủ duy nhất trên thế giới mà một ứng cử viên tổng thống có thể giành được nhiều phiếu phổ thông nhất, nhưng vẫn thua cuộc bầu cử.
Nhờ có Đại cử tri đoàn (Electoral College), điều đó đã xảy ra 5 lần trong lịch sử của đất nước. Ví dụ gần đây nhất là vào năm 2000, khi Al Gore giành được số phiếu phổ thông nhưng George W. Bush đã giành được Đại cử tri đoàn sau phán quyết của Tòa án tối cao Hoa Kỳ và năm 2016, khi Hillary Clinton giành được nhiều phiếu bầu trên toàn quốc hơn Donald Trump nhưng lại thua trong Đại cử tri đoàn.
Những người lập quốc không phát minh ra ý tưởng về Đại cử tri đoàn. Thay vào đó, họ mượn khái niệm này từ Châu Âu, nơi nó đã được sử dụng để chọn hoàng đế trong hàng trăm năm.
Là một học giả về nền dân chủ trên thế giới, tôi đã nghiên cứu cách các quốc gia sử dụng Đại cử tri đoàn. Không quốc gia nào hài lòng với kết quả. Và ngoại trừ Hoa Kỳ, tất cả đều tìm ra những cách khác để lựa chọn nhà lãnh đạo của mình.
Nguồn gốc Đại cử tri đoàn Hoa Kỳ
Đế chế La Mã Thần thánh là một liên minh lỏng lẻo của các vùng lãnh thổ tồn tại ở trung tâm Châu Âu từ năm 962 đến năm 1806. Hoàng đế không được chọn theo chế độ cha truyền con nối, giống như hầu hết các chế độ quân chủ khác. Thay vào đó, các hoàng đế được chọn bởi các cử tri, những người đại diện cho cả lợi ích thế tục và tôn giáo.
Tính đến năm 1356, có 7 cử tri: Bốn người là quý tộc cha truyền con nối và ba người được Giáo hội Công giáo lựa chọn. Đến năm 1803, tổng số cử tri đã tăng lên 10. Ba năm sau, đế chế sụp đổ.
Khi những Người lập quốc soạn thảo Hiến pháp Hoa Kỳ vào năm 1787, bản dự thảo đề xuất ban đầu kêu gọi “Cơ quan hành pháp quốc gia”, mà chúng ta hiện gọi là tổng thống, được bầu bởi “Cơ quan lập pháp quốc gia”, mà chúng ta hiện gọi là Quốc hội.
Tuy nhiên, đại biểu Virginia George Mason xem “việc biến Cơ quan hành pháp thành một sinh vật đơn thuần của Cơ quan lập pháp là vi phạm nguyên tắc cơ bản của chính phủ tốt”, và vì vậy ý tưởng này đã bị bác bỏ.
Đại biểu Pennsylvania James Wilson đề xuất rằng, tổng thống được bầu bằng hình thức bỏ phiếu phổ thông. Tuy nhiên, nhiều đại biểu khác kiên quyết rằng phải có một cách gián tiếp để bầu tổng thống nhằm tạo ra một vùng đệm chống lại những gì Thomas Jefferson gọi là “những người có thiện chí nhưng thiếu hiểu biết”.
Ví dụ, Mason đề xuất rằng, việc cho phép cử tri bầu tổng thống cũng giống như “giao một phiên tòa xét xử màu sắc cho một người mù”.
Trong 21 ngày, những người lập quốc đã tranh luận về cách bầu tổng thống, và họ đã bỏ phiếu riêng rẽ hơn 30 lần về chủ đề này – nhiều hơn bất kỳ vấn đề nào khác mà họ thảo luận.
Cuối cùng, giải pháp phức tạp mà họ đồng ý là phiên bản đầu tiên của hệ thống đại cử tri đoàn hiện nay, một phương pháp mà cả Quốc hội và người dân đều không trực tiếp bầu tổng thống.
Thay vào đó, mỗi tiểu bang sẽ nhận được một số phiếu đại cử tri tương ứng với số lượng thành viên của Hạ viện và Thượng viện Hoa Kỳ mà tiểu bang đó được phân bổ. Khi các phiếu đại cử tri của các tiểu bang được kiểm đếm, ứng cử viên có đa số phiếu sẽ thắng.
James Madison, người không thích việc Đế chế La Mã Thần thánh sử dụng đại cử tri đoàn, sau đó nhớ lại rằng quyết định cuối cùng về cách bầu tổng thống Hoa Kỳ “được đưa ra bởi sự mệt mỏi và thiếu kiên nhẫn”.
Chỉ sau hai cuộc bầu cử, vào năm 1796 và 1800, những vấn đề với hệ thống này đã trở nên rõ ràng. Vấn đề chính trong số đó là phiếu đại cử tri để bầu tổng thống.
Người có nhiều phiếu đại cử tri nhất sẽ trở thành tổng thống, và người về thứ hai – thường là đối thủ hàng đầu của họ – sẽ trở thành phó tổng thống. Quy trình hiện tại là bầu tổng thống và phó tổng thống trên một liên danh duy nhất nhưng với các phiếu đại cử tri riêng biệt đã được thông qua vào năm 1804 với việc thông qua Tu chính án thứ 12.
Xem thêm: Đại cử tri đoàn là gì? Tìm hiểu hệ thống bầu cử tổng thống Mỹ
Một số câu hỏi khác về cách thức hoạt động của hệ thống Đại cử tri đoàn đã được làm rõ thông qua luật liên bang qua nhiều năm, bao gồm cả năm 1887 và 1948.
Sau cuộc bầu cử tổng thống năm 2020 phơi bày thêm những sai sót trong hệ thống, Quốc hội đã điều chỉnh quy trình này bằng cách thông qua luật nhằm làm rõ cách tính phiếu đại cử tri.
Các Đại cử tri đoàn khác
Sau khi Hiến pháp Hoa Kỳ có hiệu lực, ý tưởng sử dụng Đại cử tri đoàn để gián tiếp bầu tổng thống đã lan sang các nước cộng hòa khác.
Ví dụ, ở Châu Mỹ, Colombia đã áp dụng Đại cử tri đoàn vào năm 1821. Chile áp dụng Đại cử tri đoàn vào năm 1828. Argentina áp dụng Đại cử tri đoàn vào năm 1853.
Ở Châu Âu, Phần Lan đã áp dụng hình thức bầu cử Đại cử tri để bầu tổng thống vào năm 1925, và Pháp cũng áp dụng hình thức này vào năm 1958.
Tuy nhiên, theo thời gian, các quốc gia này đã thay đổi quyết định. Tất cả đều từ bỏ các Đại cử tri đoàn và chuyển sang bầu trực tiếp tổng thống bằng phiếu bầu của cử tri. Colombia đã làm như vậy vào năm 1910, Chile vào năm 1925, Pháp vào năm 1965, Phần Lan vào năm 1994 và Argentina vào năm 1995.
Hoa Kỳ là chế độ tổng thống dân chủ duy nhất còn lại vẫn sử dụng Đại cử tri đoàn.
Xem thêm: Vì sao cử tri Mỹ không trực tiếp bầu tổng thống, mà phải thông qua Đại cử tri?
Một giải pháp thay thế ‘phổ biến’?
Có một nỗ lực đang được tiến hành tại Hoa Kỳ để thay thế Đại cử tri đoàn. Thậm chí có thể không cần phải sửa đổi Hiến pháp.
Hiệp ước Liên tiểu bang về Phiếu bầu phổ thông toàn quốc, hiện đang được 17 tiểu bang Hoa Kỳ chấp thuận, bao gồm các tiểu bang nhỏ như Delaware và các tiểu bang lớn như California, cũng như Quận Columbia (Quận trung tâm của thủ đô Washington, các cơ quan chính phủ tọa lạc tại đó, biên tập), là một thỏa thuận trao toàn bộ phiếu đại cử tri của họ cho bất kỳ ứng cử viên tổng thống nào nhận được nhiều phiếu bầu nhất trên toàn quốc.
Thỏa thuận này sẽ có hiệu lực khi đủ số tiểu bang ký kết để đại diện cho đa số 270 phiếu đại cử tri. Danh sách hiện tại đạt 209 phiếu đại cử tri.
Một vấn đề chính với hiệp ước liên bang là trong các cuộc đua có nhiều hơn hai ứng cử viên, điều này có thể dẫn đến tình huống người chiến thắng trong cuộc bầu cử không nhận được đa số phiếu phổ thông, mà thay vào đó, hơn một nửa số Đại cử tri lại chọn một người khác.
Khi Argentina, Chile, Colombia, Phần Lan và Pháp bãi bỏ cơ chế Đại cử tri đoàn, họ không thay thế chúng bằng một cuộc bỏ phiếu phổ thông trực tiếp trong đó người có nhiều phiếu nhất sẽ thắng ngay lập tức. Thay vào đó, tất cả họ đều áp dụng một phiên bản bỏ phiếu vòng hai. Trong các hệ thống đó, người chiến thắng chỉ được tuyên bố khi họ nhận được sự ủng hộ từ hơn một nửa số người bỏ phiếu.
Đáng chú ý là cả Đại cử tri đoàn Hoa Kỳ lẫn hiệp ước liên bang nhằm thay thế nó đều không phải là hệ thống đảm bảo rằng, tổng thống nhận được sự ủng hộ của đa số cử tri.
Hình minh họa: Từ trái sang phải, George HW Bush, Ross Perot và Bill Clinton tranh luận trước cuộc bầu cử năm 1992. Marcy Nighswander-AP
Nguồn: Joshua Holzer – theconversation.com – Úc
Xem thêm: Lá phiếu Đại cử tri: 7 tiểu bang chiến trường quyết định ai là tổng thống Mỹ
