Tác giả: Ian Musgrave, giảng viên cao cấp về dược lý, Đại học Adelaide
Hai thiếu nữ người Úc, Holly Bowles và Bianca Jones, đã tử vong sau khi nghi ngờ bị ngộ độc methanol khi đang đi du lịch ở Lào.
Họ nằm trong số 6 khách du lịch được báo cáo đã tử vong – trong đó có một phụ nữ Anh, một người Mỹ và hai người Đan Mạch – sau khi bị bệnh do vô tình uống phải đồ uống có cồn chứa methanol.
Vậy methanol là gì và nó gây bệnh cho con người như thế nào?
Methanol so với ethanol
Methanol là một loại rượu, giống như ethanol mà chúng ta thường dùng trong đồ uống có cồn.
Giống như ethanol, methanol là chất lỏng không màu, dễ cháy. Nó cũng có mùi tương tự như ethanol.
Nhưng hai chất này có cấu trúc hóa học khác nhau. Methanol chỉ bao gồm 1 nguyên tử carbon, trong khi ethanol có 2 nguyên tử carbon.
Nguyên tử carbon đó tạo nên tất cả sự khác biệt. Điều đó có nghĩa là methanol được xử lý khác nhau trong cơ thể chúng ta và độc hơn nhiều so với ethanol.
Methanol được sử dụng trong nhiều sản phẩm công nghiệp và gia dụng, chẳng hạn như chất lỏng lau kính chắn gió, chất chống đông và nhiên liệu. Nó không an toàn cho con người sử dụng.
Điều gì làm cho methanol trở nên độc hại?
Sự khác biệt nằm ở cách methanol được chuyển hóa hoặc phân hủy trong cơ thể chúng ta.
Ethanol được chuyển hóa thành một hợp chất hóa học gọi là acetaldehyde. Acetaldehyde là chất độc, nhưng nhanh chóng chuyển thành acetate (còn được gọi là axit axetic, có trong giấm). Việc tạo ra axit nghe có vẻ tệ, nhưng acetate thực sự tạo ra năng lượng và tạo ra các phân tử quan trọng trong cơ thể.
Ngược lại, methanol được chuyển hóa thành formaldehyde (một hóa chất được sử dụng trong keo công nghiệp và để ướp xác chẳng hạn) và sau đó thành axit formic (hóa chất trong một số vết kiến cắn khiến chúng ta rất đau).
Không giống như acetate mà cơ thể sử dụng, axit formic gây độc cho ty thể – nguồn năng lượng của tế bào.
Kết quả là, một người tiếp xúc với methanol có thể bị nhiễm toan chuyển hóa nghiêm trọng, xảy ra khi có quá nhiều axit tích tụ trong cơ thể.
Ngộ độc methanol có thể gây buồn nôn, nôn mửa và đau bụng. Sau đó, tình trạng nhiễm toan gây ức chế hệ thần kinh trung ương, có thể khiến những người bị ngộ độc methanol bất tỉnh và hôn mê, cũng như tổn thương võng mạc dẫn đến mất thị lực. Điều này là do võng mạc chứa đầy ty thể hoạt động và nhạy cảm với việc chúng bị tổn thương.
Tử vong không phải là điều không thể tránh khỏi nếu chỉ uống một lượng nhỏ methanol và việc điều trị nhanh chóng sẽ làm giảm đáng kể rủi ro.
Tuy nhiên, tổn thương thị lực vĩnh viễn vẫn có thể xảy ra ngay cả ở liều không gây tử vong nếu không được điều trị kịp thời.
Điều trị bao gồm những gì?
Điều trị chủ yếu là chăm sóc hỗ trợ, chẳng hạn như đặt nội khí quản và máy thở để giúp bệnh nhân dễ thở.
Nhưng nó cũng có thể bao gồm các loại thuốc như fomepizole (ức chế sự hình thành axit formic độc hại) và thẩm phân để loại bỏ methanol và các chất chuyển hóa của nó ra khỏi cơ thể.
Methanol xâm nhập vào đồ uống có cồn như thế nào?
Methanol có thể xuất hiện trong bất kỳ loại đồ uống có cồn nào, nhưng thường có trong các loại đồ uống có hàm lượng cồn cao hơn, chẳng hạn như rượu mạnh, và đồ uống ủ theo cách truyền thống, chẳng hạn như rượu vang trái cây.
Methanol có thể xâm nhập vào đồ uống có cồn theo nhiều cách. Đôi khi nó được ‘thêm vào’ một cách ‘cố ý’ và ‘bất hợp pháp’ trong hoặc ‘sau khi sản xuất’ như một cách rẻ hơn để tăng hàm lượng cồn trong đồ uống.
Các phương pháp ủ rượu truyền thống cũng có thể vô tình tạo ra methanol cũng như ethanol và tạo ra mức methanol độc hại tùy thuộc vào vi khuẩn và loại nguyên liệu thực vật được sử dụng trong quá trình lên men.
Chúng ta vẫn chưa biết những thiếu niên Úc ‘bị đầu độc’ như thế nào trong thảm kịch này. Nhưng tốt nhất là luôn cẩn thận khi đi du lịch (đặc biệt là ở những khu vực có đồ uống có cồn truyền thống, như Đông Nam Á, tiểu lục địa Ấn Độ và một số vùng ở Châu Phi).
Trang web Smartraveller của chính phủ Úc khuyên rằng để tránh ngộ độc methanol, bạn nên cẩn thận khi uống cocktail và đồ uống pha từ rượu mạnh, chỉ uống ở những cơ sở có giấy phép uy tín và tránh uống đồ uống có cồn tự làm.
Chỉ uống các loại bia thương mại sản xuất hàng loạt có thể an toàn hơn, mặc dù mọi người thường muốn thử các loại đồ uống sản xuất tại địa phương như một phần trong chuyến phiêu lưu của mình.