Cuối cùng, hành động về chống biến đổi khí hậu, đã được nhiều nước cam kết thực hiện!
Hoa Kỳ gần đây đã thông qua luật khí hậu lớn nhất từ trước đến nay. Và Úc đưa mục tiêu giảm phát thải 43% vào năm 2030 và đang xem xét tác động đến khí hậu của các dự án than – khí đốt mới.
Đó thực sự là tin tốt? Tuy nhiên, có một vấn đề – những luật và sửa đổi này rõ ràng tránh dùng từ “thuế Carbon”.
Các nhà kinh tế từ lâu đã lập luận rằng, lựa chọn tốt nhất để cắt giảm lượng khí thải Carbon là đánh thuế (thuế Carbon), hoặc nếu không làm được điều đó, thì cần xây dựng một loại thị trường Carbon – được gọi là “giao dịch giới hạn và phát thải” – thị trường giao dịch Carbon, tín chỉ Carbon.
Nhưng không nơi nào trong các dự luật của Mỹ hay Úc đề cập đến việc đánh thuế Carbon để ngăn cản việc thải nó vào khí quyển.
Tại sao? Câu trả lời về cơ bản là chính trị.
Chính phủ Đảng lao động của Gillard (Úc) đã đưa ra một loại thuế Carbon, mặc dù nó có hiệu quả, nhưng hóa ra lại là ‘kryptonite’ chính trị (tự sát chính trị). Vì vậy, các chính sách về khí hậu của Đảng lao động, hiện không dựa vào thuế Carbon, mà dựa vào các biện pháp khuyến khích năng lượng sạch, canh tác Carbon và vận tải điện.
Điều này là không thực tế. Trong nhiều thập kỷ, các nhà kinh tế đã chỉ ra rằng thuế Carbon và thị trường bù đắp ô nhiễm là cách đơn giản và tốt nhất, để giảm lượng khí thải với chi phí thấp nhất có thể.
Nhưng có vẻ như ‘thuế đã hết’ và gói kích thích đang được đưa vào.
Lịch sử trốn thuế lâu đời
Tất nhiên đây không phải là điều mới mẻ. Trong nhiều thập kỷ, các chính trị gia – đặc biệt là ở các quốc gia nói tiếng Anh – đã ‘tránh đánh thuế Carbon’ hoặc các biện pháp thị trường giao dịch Carbon (giao dịch tín chỉ Carbon), để cắt giảm các chất gây ô nhiễm làm nóng hành tinh.
Mọi nỗ lực đánh thuế Carbon ở Mỹ đều thất bại. Lần đầu tiên là vào năm 1990. Ứng cử viên tổng thống trở thành nhà vận động khí hậu Al Gore đã kêu gọi đánh thuế Carbon trong cuốn sách có ảnh hưởng lớn năm 1992 của ông, “Trái đất trong sự cân bằng”. Nhưng nó không hấp dẫn về mặt chính trị.
Tại sao? Những lo ngại về “sự tiếp cận quá mức của Mỹ”, chi phí điện ngày càng tăng và tất nhiên là vận động hành lang từ các ngành công nghiệp nhiên liệu hóa thạch.
Úc có danh hiệu đáng buồn là quốc gia đầu tiên trên thế giới đưa ra và xóa bỏ thuế Carbon – một dấu hiệu cho thấy ý tưởng này đã trở nên tồi tệ như thế nào.
Chính phủ Rudd-Gillard của Đảng lao động đã thua trong cuộc bầu cử năm 2013 với vấn đề “thuế Carbon” là trọng tâm trong chiến dịch tranh cử.
Chính sách và chính trị liên quan thuế Carbon
Kể từ khi Úc bãi bỏ thuế Carbon, chúng ta đã thấy sự thay đổi đáng kể trong chính sách khí hậu theo hướng khả thi về mặt chính trị.
Ở Hoa Kỳ, việc không hành động đối với vấn đề biến đổi khí hậu, đã dẫn đến một số bang có quy định môi trường mạnh mẽ hơn. Liên minh các bang của Mỹ hiện đang vận hành một số thị trường ô nhiễm tốt nhất thế giới, chẳng hạn như thị trường bao trùm 12 bang phía đông và thị trường của chính California.
EU ‘tránh’ thuế Carbon bằng cách tiếp cận can đảm hơn. Họ tạo ra một thị trường ô nhiễm (thị trường giao dịch phát thải, thị trường Carbon), nhưng cho phép mỗi nước xác định số lượng ‘bù đáp phát thải’, mà các công ty trong nước có thể nhận được.
Điều này làm cho chính sách trở nên hấp dẫn hơn về mặt chính trị và thị trường Carbon của EU từ đó đã mở rộng đáng kể.
Nước phát thải lớn nhất thế giới, Trung Quốc, năm 2022 đã làm theo và đưa ra kế hoạch buôn bán Carbon lớn nhất thế giới.
Nhưng Úc đã không đi theo mô hình buôn bán khí thải Carbon, mà EU và nhiều bang của Mỹ theo đuổi.
Thay vào đó, chính phủ Abbott đã thành lập một quỹ giảm phát thải, để trợ cấp cho việc giảm ô nhiễm.
Các công ty có thể sử dụng biện pháp giảm thiểu ô nhiễm, để đạt được tín chỉ Carbon, có thể bán cho chính phủ hoặc trên thị trường tư nhân. Chính sách này đã được chứng minh là hoàn toàn không hiệu quả.
Những xu hướng nào về giảm phát thải ô nhiễm?
Vì vậy, thuế Carbon và thị trường Carbon (thị trường phát thải) dường như không còn cần bàn đến khi nói về ‘hóa đơn’ khí hậu.
Ngày 7 tháng 8 năm 2023, Hoa Kỳ đã thông qua luật trị giá 430 tỷ đô la (gọi chung là Đạo luật giảm lạm phát), trong đó dành 375 tỷ đô la Mỹ nhằm giải quyết vấn đề biến đổi khí hậu.
Luật này nhằm mục đích đẩy nhanh quá trình chuyển đổi sang năng lượng sạch và vận tải điện, thông qua giảm giá và tín dụng cho ô tô điện, thiết bị hiệu quả và năng lượng mặt trời trên mái nhà. Rõ ràng là không có bất kỳ đề cập nào đến thuế Carbon hoặc thị trường trợ cấp ô nhiễm (thị trường trợ cấp giảm phát thải).
Dự luật khí hậu của Úc yêu cầu giảm 43% lượng khí thải vào năm 2030 – nhưng có rất ít thông tin về câu hỏi quan trọng là làm thế nào để thực hiện nó?
Dự luật của Đảng lao động hình dung ra một loại thị trường Carbon (thị trường phát thải), điều tiết những người gây ô nhiễm lớn, bằng cách cho phép họ trao đổi các khoản tín chỉ Carbon được tạo ra – từ việc giảm phát thải.
Nhưng cả Úc và Mỹ đều tránh xa nguyên tắc “người gây ô nhiễm phải trả tiền”.
Điều này thật đáng thất vọng.
Đúng, việc giảm bớt ô nhiễm có thể tạo ra động lực thay đổi hành vi. Nhưng trợ cấp thường lãng phí và không hiệu quả.
Thuế Carbon và thị trường Carbon là những lựa chọn tốt hơn. Bây giờ chúng ta biết các quốc gia áp dụng thuế Carbon có tốc độ tăng trưởng phát thải thấp hơn khoảng 2% so với các quốc gia không áp dụng thuế Carbon.
Mặc dù người dân và các công ty không nhìn thấy ngay chi phí trực tiếp của các khoản trợ cấp giảm phát thải Carbon, nhưng những khoản trợ cấp này phải được thanh toán thông qua việc tăng thuế chung.
Ngược lại, thuế Carbon lại rõ ràng hơn. Người gây ô nhiễm sẽ nhận thấy rõ ràng việc phải nộp thuế và có động cơ để tránh việc đó.
Chúng ta vẫn cần thuế và cách tiếp cận thị trường, ngay cả khi có trợ cấp
Thay vì vung tiền trợ cấp, các chính phủ vẫn có thể đưa ra thuế Carbon để tăng nguồn thu cần thiết, đồng thời hỗ trợ các hộ gia đình có thu nhập thấp, cắt giảm thuế ở những nơi khác hoặc thậm chí giảm thâm hụt.
Ở Úc, có sự ủng hộ đáng ngạc nhiên, đối với việc hoàn lại thuế Carbon. Nhưng Đảng lao động có thể sẽ cảnh giác, vì chương trình thuế Carbon của họ đã thất bại.
Một giải pháp thay thế có thể là làm theo EU và Trung Quốc, và bắt đầu ‘bán đấu giá’ giấy phép ô nhiễm.
Chúng ta cũng có thể mượn cách tiếp cận của Mỹ. Trong dự luật là phí phát thải khí mê tan. Một số nhà môi trường tin rằng, điều này có thể là bước quan trọng đầu tiên hướng tới việc định giá ô nhiễm rộng rãi hơn.
Mặc dù trợ cấp phát thải Carbon và giảm thuế Carbon là phổ biến về mặt chính trị, nhưng bản thân chúng không thể chấm dứt ‘phát thải’ khí nhà kính.
Mặc dù ‘cũ cà rốt’ được ưa chuộng nhưng chúng ta vẫn sẽ cần một cây gậy – thuế hoặc thị trường phát thải (thị trường Carbon) – để thực sự khuyến khích những người gây ô nhiễm cắt giảm khí thải.
Tác giả: Ian A. MacKenzie, phó giáo sư kinh tế, Đại học Queensland
