Các chuyên gia chiến đấu trong khu vực chia chiến trường Gaza thành 4 cấp độ.
Một là bầu trời phía trên các thành phố, nơi ngày càng có nhiều máy bay không người lái di chuyển. Thứ 2 là những tòa nhà khác bao gồm các tòa nhà nhô lên trên bề mặt và mang đến cơ hội quan sát không gian từ trên cao và giúp ẩn náu.
Cấp độ thứ 3 được thể hiện bằng các đường phố: Một mạng lưới các đường phố, ngõ hẻm và những con đường mà trong thời bình tạo thành ‘lòng sông’ của thành phố. Và thứ tư là các đường hầm bên dưới, sẽ đặt ra thách thức lớn nhất đối với Lực lượng phòng vệ Israel (IDF) ngay sau khi tấn công Dải Gaza.
Những đường hầm buôn lậu đầu tiên trong khu vực được các gia tộc Bedouin ở cả 2 bên biên giới Ai Cập-Gaza đào sau năm 1981, khi Israel và Ai Cập phân định biên giới.
Cuộc tấn công đầu tiên được thực hiện từ một đường hầm trong vùng bị chiếm đóng diễn ra vào năm 1989. Nhóm chiến binh Hamas, nhóm nắm quyền kiểm soát Gaza sau khi Israel rút quân vào năm 2005, chỉ bắt đầu xây dựng một ‘mạng lưới ngầm’ đáng chú ý vào năm 2001.
Ban đầu, nó được dự định là dùng để buôn lậu hàng hóa và vũ khí từ Ai Cập nhưng đường hầm còn có nhiều công dụng khác.
Xem thêm: Cuộc Chiến Yom Kippur 1973, Xung Đột Do Thái Và Thế Giới Ả Rập
Dự án đường hầm Gaza
Các chỉ huy Hamas có thể ẩn náu trong đó và sử dụng chúng để liên lạc mà không cần phải dựa vào mạng điện thoại của Gaza do Israel khai thác.
Đường hầm Gaza cung cấp nơi trú ẩn cho vũ khí và đạn dược. Trong các cuộc xung đột trên đất liền mà người Israel có lợi thế ở Gaza, Hamas có thể sử dụng chúng cho những cuộc phục kích bất ngờ. Chúng cũng tạo điều kiện cho các cuộc tấn công xuyên biên giới vào Israel và bắt cóc – như vụ bắt cóc binh nhì Gilad Shalit năm 2006, người sau này đã giúp Hamas đổi hơn 1 nghìn tù nhân Palestine. Các đường hầm tương tự đã được nhóm chiến binh Hezbollah đào ở biên giới Israel-Lebanon, nhưng hầu hết chúng đã bị phá hủy từ năm 2018 đến 2019.
Mục đích quân sự của những đường hầm như vậy là nhằm phá vỡ con đường tiến hành chiến tranh của Israel.
“Năm 2008, chúng tôi rất ngạc nhiên trước các cuộc không kích và giám sát không phận của (Israel)”, một chỉ huy Hamas mô tả tình hình trong cuộc chiến tranh Gaza ngắn ngủi nhưng dữ dội vào mùa đông năm đó. Vì vậy chúng tôi đã phát triển các kế hoạch chiến lược để chuyển cuộc giao tranh từ trên bộ xuống mặt đất”.
Vào năm 2014, theo một nghiên cứu của tổ chức nghiên cứu RAND Corporation, Hamas đã thuê 900 người làm việc toàn thời gian để đào đường hầm, với một đường hầm phải mất 3 tháng để xây dựng và chi phí trung bình là 100.000 USD.
Hamas đã thu tiền từ các nhà thờ Hồi giáo ở Gaza để xây dựng mạng lưới đường hầm, trình bày chúng như những dự án đầu tư thương mại và ghi lại mọi thứ bằng các hợp đồng do luật sư soạn thảo. ‘Iran’ và ‘Triều Tiên’ được cho là đã đóng góp ‘tài chính’ và ‘nhân sự’ cho việc xây dựng.
Xem thêm: Xung Đột Israel – Palestine: Quá Khứ, Hiện Tại Và Tương Lai
Chiến dịch bảo vệ Edge
Năm 2014, IDF phát động ‘Chiến dịch bảo vệ Edge’, một cuộc chiến trên không và trên bộ nhằm vào các đường hầm.
Họ đã phá hủy 32 trong số đó với tổng chiều dài 100 km, 14 trong số đó chảy vào lãnh thổ Israel. Nhưng đây chỉ là một phần nhỏ của toàn bộ mạng lưới, dường như bao gồm 1.300 đường hầm, theo Hamas, có tổng chiều dài 500 km – gấp hơn 10 lần chiều dài của toàn bộ Dải Gaza.
Sau khi cuộc chiến kết thúc, một ủy ban điều tra của Israel kết luận rằng IDF chưa chuẩn bị đầy đủ cho những nguy hiểm do đường hầm gây ra, bất chấp lời cảnh báo của lãnh đạo nước này rằng, đây là một trong năm mối đe dọa nghiêm trọng nhất đối với Nhà nước Israel. Bộ trưởng quốc phòng Israel khi đó đã ngạo mạn tuyên bố rằng, IDF chỉ mất vài ngày để phá hủy các đường hầm.
Vị trí của các đường hầm tỏ ra vô cùng khó khăn. Thiếu tướng Nadav Padan thừa nhận vào năm 2014: “Kiến thức của chúng tôi về đường hầm chủ yếu mang tính lý thuyết”. “Chúng tôi không có kinh nghiệm tác chiến với họ” (tướng Padan đã nghỉ hưu và chuyển đến New York, quay lại gia nhập IDF vào ngày 8 tháng 10 năm 2023).
Vào thời điểm đó, IDF đã sử dụng cái gọi là ‘geophones và georadar’, được sử dụng để đo độ rung của mỏ hoặc thăm dò dầu khí.
Tuy nhiên, một số đường hầm đã được hỗ trợ bởi nguồn nhân lực bên trong Gaza hoặc bởi lực lượng tuần tra bộ binh, tình cờ phát hiện lối vào. Ngoài ra, tình báo tín hiệu của Israel còn theo dõi – khi tín hiệu từ điện thoại di động của người Palestine đột nhiên biến mất.
Hàng tấn thuốc nổ trong đường hầm
Tìm ra đường hầm là một chuyện, phá hủy nó là chuyện khác. Lực lượng không quân Israel đã cố gắng bao phủ toàn bộ chiều dài của đường hầm bằng bom dẫn đường – được gọi là “khoan động học” – nhưng một số quả bom trên không – không đi đủ sâu để phát nổ.
IDF cũng đã thử sử dụng chất nổ gel “Emulsa”, nhưng họ sử dụng trung bình 9 đến 11 tấn mỗi đường hầm, RAND lưu ý, yêu cầu lực lượng bộ binh phải canh gác tất cả các lối vào và lối ra của đường hầm trong thời gian dài.
Cuối cùng, người Israel thường phải ứng biến – một số đơn vị đã đến các làng biên giới và kibbutzim (làng sống tập thể, đúng hơn là thị trấn, tương tự như ấp chiến lược – biên tập) của Israel để mượn xe đẩy và nông cụ nhằm vận chuyển một lượng lớn chất nổ đến Gaza.
Trước đây, các thành viên IDF đã cố gắng tránh giao tranh trong đường hầm, một phần vì nhiều đường hầm trong số đó được cài mìn.
Bộ chỉ huy quân đội cấm binh sĩ Israel đi vào đường hầm, một đầu của đường hầm không được cố định hoặc đóng kín.
Lệnh này chỉ bị vi phạm một lần vào năm 2014, khi người Palestine kéo thi thể của một sĩ quan Israel vào một đường hầm ở Rafah, tại cửa khẩu biên giới phía nam giữa Gaza và Ai Cập. Lệnh cấm của Israel rất chuẩn xác.
Trong thành phố, bạn không bao giờ có tầm nhìn hoàn hảo, có cận chiến, mất liên lạc vì tín hiệu vô tuyến bị mất giữa các tòa nhà cao tầng.
Điều này đúng gấp đôi trong đường hầm. Ngay cả những máy bay không người lái tinh vi nhất cũng không thể nhìn thấy dưới lòng đất. Không thể định hướng tới đó bằng GPS. Tín hiệu liên lạc vô tuyến không truyền đủ xa và sâu.
Tầm nhìn ban đêm
Những vấn đề mà người Israel có thể phải đối mặt dưới lòng đất ở Gaza gần đây đã được các binh sĩ Anh trải qua, trong quá trình huấn luyện trong các đường hầm ở Leeds, Bắc Anh.
Ví dụ, trong bóng tối hoàn toàn, kính nhìn đêm hoàn toàn vô dụng vì chúng sử dụng phổ hồng ngoại để khuếch đại ánh sáng yếu hiện diện trên bề mặt ngay cả trong đêm sâu nhất.
Khí độc có thể được thải ra môi trường xung quanh từ nước ngầm ứ đọng. Không khí lạnh hơn tới mười độ so với bề mặt.
“Bạn nhận ra rằng, nếu không được đào tạo nhiều và dành nhiều thời gian ở dưới đó, bạn không thể di chuyển nhanh chóng”, một lính Anh tham gia cuộc tập trận ở Leeds giải thích.
Tiếng súng cũng to hơn nhiều trong một không gian kín, Joe Vega, chuyên gia hàng đầu của quân đội Mỹ về chiến tranh ngầm, lưu ý.
Đó là lý do tại sao các đội lớn hơn, cần được triển khai để làm sạch đường hầm: “Bạn phải luân chuyển người – họ không thể trụ được ở đó”. Do hiện tượng gọi là quá áp, tiếng súng cũng làm bay lên những đám mây bụi bẩn dưới lòng đất, làm giảm tầm nhìn.
Robot cũng không hiệu quả
IDF ngày càng dựa vào công nghệ. Ví dụ, họ có robot mặt đất được điều khiển từ xa có thể phát hiện bẫy.
Một nghiên cứu gần đây dẫn lời một người lính trong đơn vị đào hầm Samur (tiếng Do Thái có nghĩa là chồn) tinh nhuệ của Israel cho biết: “Khi bạn leo vào một đường hầm đã được robot đào trước, sẽ bớt căng thẳng hơn rất nhiều. Nó làm giảm căng thẳng và làm cho môi trường trở nên ‘vô trùng’ hơn rất nhiều”.
Nhưng kỹ thuật này không đáng tin cậy. “Đã hơn một lần xảy ra trường hợp một robot do một người lính điều khiển bị mắc kẹt ở đâu đó trong đường hầm”, một thành viên IDF khác phàn nàn trong cùng một nghiên cứu.
“Bây giờ hãy thử đi giải cứu một con robot bị mắc kẹt ở độ sâu 400 mét trong khu phức hợp đường hầm. Nó giống như chạy 150 mét, nhưng mỗi mét tương đương với một tháng băng qua sa mạc”.
Trong 9 năm kể từ ‘Chiến dịch bảo vệ Edge’, Lực lượng phòng vệ Israel đã đầu tư rất nhiều vào các hoạt động trong đường hầm – tạo ra học thuyết, phương pháp và các đơn vị chuyên môn mới.
Họ đã xây dựng phiên bản đường hầm Hamas của riêng mình để luyện tập. Tiểu đoàn công binh tinh nhuệ Jahalom, bao gồm cả Samur, đã trải qua quá trình tái tổ chức, Omer Dostri từ Viện chiến lược và an ninh Jerusalem nhớ lại.
Đơn vị này đã tăng gấp đôi sức mạnh từ 400 lên 900 người, và các đơn vị thám hiểm đường hầm mới đã gia nhập Sư đoàn Gaza của IDF.
Một nhiệm vụ cực kỳ khó khăn đang chờ đợi họ. Vào ngày 16 tháng 10 năm 2023, tham mưu trưởng IDF, trung tướng Herci Halevi hứa rằng Israel sẽ “tiến vào Gaza, đến những nơi mà Hamas chuẩn bị, hành động, lên kế hoạch và tổ chức” và “tấn công nó ở mọi nơi, mọi chỉ huy, mọi đặc vụ, sẽ phá hủy tất cả cơ sở hạ tầng của nó”.
Trên thực tế, sẽ phải mất nhiều năm chứ không phải vài tuần hay vài tháng để xác định, làm sạch và phá hủy hàng trăm km hành lang trong mê cung dưới lòng đất.
Nguồn: Bài dịch gián tiếp qua Tạp chí HROT của Cộng hòa Séc, bài gốc từ Economist của Anh.