Tác giả: Alexandra Stark
Xung đột giữa Mỹ và Lực lượng Houthi ở Biển Đỏ ngày càng leo thang. Vào ngày 31 tháng 12 năm 2023, những chiếc thuyền nhỏ của Houthi (một lực lượng kiểm soát 80% lãnh thổ Yemen), đã cố gắng tấn công một tàu thương mại qua Biển Đỏ có liên quan đến Israel.
Sau khi trực thăng của hải quân Mỹ đáp trả cuộc tấn công, Lực lượng Houthi đã nổ súng vào họ. Quân Mỹ bắn trả, đánh chìm 3 thuyền của Houthi và giết chết 10 thủy thủ đoàn của họ.
Sau đó, vào ngày 9 tháng 1 năm 2024, Lực lượng Houthi đã tiến hành một trong những cuộc tấn công lớn nhất cho đến nay ở Biển Đỏ, liên quan đến 18 máy bay không người lái, 2 tên lửa hành trình chống hạm và 1 tên lửa đạn đạo chống hạm đã bị lực lượng Mỹ và Anh đánh chặn.
Cuộc đụng độ này chỉ là vụ mới nhất và cấp bách nhất hiện nay, trong một loạt các cuộc tấn công ở Biển Đỏ.
Kể từ giữa tháng 11 năm 2023, Houthi đã thực hiện hơn 20 cuộc tấn công nhằm vào tàu thương mại liên quan đến Israel ở Biển Đỏ, tuyến đường vận chuyển 15% thương mại toàn cầu.
Gọi các cuộc tấn công của mình là phản ứng trước sự tấn công của Israel vào Dải Gaza, đã giết hại hàng ngàn người Palestine.
Các cuộc tấn công ở Biển Đỏ đã buộc một số công ty vận tải biển phải tạm dừng vận chuyển qua Kênh đào Suez, thay vào đó chuyển hướng quanh vùng Sừng Châu Phi (Mũi Hảo Vọng ở Nam Phi), khiến hành trình của tàu kéo dài thêm khoảng ít nhất 10 ngày.
Những cuộc tấn công này vẫn chưa gây ra sự gián đoạn đáng kể cho thương mại toàn cầu, nhưng về lâu dài, việc tăng chi phí vận tải có thể sẽ làm tăng giá dầu và chi phí hàng tiêu dùng trên toàn thế giới.
Đừng bỏ lỡ: Mỹ Và Anh Tấn Công Houthi (Yemen): Nó Diễn Ra Như Thế Nào?
Đáp lại, Mỹ đã huy động các đối tác nước ngoài, khởi động sáng kiến quốc tế vào giữa tháng 12 năm 2023 nhằm bảo vệ các tàu thương mại ở Biển Đỏ.
Và vào ngày 3 tháng 1 năm 2024, một tuyên bố chung đã được công bố, theo các quan chức Mỹ, lẽ ra, đó phải là lời cảnh báo cuối cùng đối với Houthi, trước khi Washington có hành động quyết đoán hơn. Các quan chức Mỹ hiện đang xem xét tiếp tục tấn công quân sự quy mô lớn vào các mục tiêu của Houthi ở Yemen.
Bởi vì các cuộc tấn công của Houthi có thể có tác động đáng kể đến thương mại toàn cầu, Hoa Kỳ đang chịu áp lực đáng kể, để đáp trả một cách hiệu quả về mặt quân sự.
Nhưng thay vì trả đũa, Mỹ nên lựa chọn giải pháp ngoại giao. Mặc dù Lực lượng Houthi còn khá mới đối với thế giới, nhưng họ đã thách thức Mỹ và các đối tác vùng Vịnh trong 2 thập kỷ.
Và khi nói đến việc sử dụng vũ lực trong quá khứ chống lại Houthi – cho dù cựu tổng thống Yemen, Ali Abdullah Saleh hay nỗ lực của liên minh do Saudi Arabia dẫn đầu nhằm khôi phục chế độ, mà người Houthi lật đổ vào giữa những năm 2010 (2015) ở Yemen – thì việc sử dụng vũ lực chỉ đơn thuần giúp nhóm này tăng cường năng lực quân sự, và thể hiện mình là một phong trào kháng chiến anh hùng, củng cố vị thế trong nước.
Quả thực, nhóm cần được hỗ trợ: Trước ngày 7 tháng 10 năm 2023, Houthi phải đối mặt với sự phản kháng nội bộ ngày càng tăng.
Tuy nhiên, phản ứng của Houthi đối với các hoạt động của Israel ở Dải Gaza, giờ đây dường như đã giành được sự ủng hộ ở Yemen và khắp khu vực.
Các cuộc tấn công trả đũa nhằm vào Houthi, cũng sẽ làm tăng khả năng chiến tranh giữa Israel và Hamas, và sẽ lan rộng khắp khu vực, nó khơi lại xung đột dân sự ở Yemen.
Trong hơn 1 năm rưỡi qua, một thỏa thuận ngừng bắn do Liên Hợp Quốc hỗ trợ, đã giúp các bên, tránh giao chiến, nhưng các cuộc tấn công trực tiếp của Mỹ vào các mục tiêu của Houthi, có thể khơi lại cuộc chiến nội bộ.
Hoa Kỳ có rất ít lựa chọn tốt về cách đáp trả các cuộc tấn công của Houthi. Và tích cực nhất sẽ là một cú hích ngoại giao cho hòa bình bền vững ở Yemen, đồng thời tiếp tục nỗ lực, cùng các đối tác quốc tế, nhằm ngăn chặn các cuộc tấn công của Houthi.
Đừng bỏ lỡ: Tại Sao Mỹ Và Anh Ném Bom Houthi?
Houthi quyết kháng cự
Phong trào Houthi bắt đầu vào những năm 1990, khi đó, Houthi tự gọi mình là Ansar Allah (Những người hỗ trợ của Thiên chúa), bắt đầu chống lại sự tiếp cận của Saudi Arabia, đối với chủ nghĩa Wahhab và ủng hộ bản sắc Zaidi, cũng như thực hành tôn giáo trên khắp Yemen.
Chủ nghĩa Zaidi là một biến thể của chủ nghĩa Shia được tìm thấy ở miền bắc Yemen và một phần miền nam Ả Rập Saudi (Saudi Arabia).
Có những khác biệt quan trọng về mặt học thuyết giữa nhánh Hồi giáo Shiite (Shia) chính thống và Hồi giáo Zaidi. Ví dụ, người Shiite (Shia) chính thống công nhận 12 imam (người có vị trí lãnh đạo quan trọng trong Hồi giáo), trong khi Hồi giáo Zaidi chỉ công nhận 5.
Nhưng khi Houthi đứng lên chống lại tình trạng tham nhũng, đang hoành hành của chính phủ của tổng thống Yemen, Saleh và quan hệ đối tác của nó với Hoa Kỳ trong ‘cuộc chiến chống khủng bố’ toàn cầu, Houthi đã thu hút được nhiều người theo dõi ở Yemen, vượt xa cộng đồng Zaidi.
Các phương tiện truyền thông đôi khi miêu tả cuộc xung đột dân sự kéo dài ở Yemen, như một cuộc đấu tranh giáo phái giữa người Sunni và người Shiite.
Trên thực tế, trong những năm đầu của thế kỷ 21, Marieke Brandt, một nhà nhân chủng học đã nghiên cứu sâu về người Houthi, lưu ý, phong trào Ansar Allah (Houthi) đã mở rộng và trở thành “chất xúc tác có khả năng đoàn kết tất cả những người ở miền bắc Yemen, những người cảm thấy bị áp bức về kinh tế và chính trị, bị tẩy chay và bị gạt ra ngoài lề tôn giáo”.
Để đối phó với sự phổ biến, ngày càng tăng của phong trào, chính phủ của Saleh đã tiến hành 6 đợt giao tranh đẫm máu bắt đầu từ năm 2004, trong đó thủ lĩnh đầy uy tín của nhóm là Hussein Badreddine al-Houthi đã bị giết.
Nhưng những nỗ lực quân sự này, đã không thể tiêu diệt được phong trào Ansar Allah (Houthi). Thay vào đó, họ có được những người ủng hộ mới và tuyên bố các thành viên trong gia đình của những người sáng lập làm lãnh đạo.
Khi Mùa xuân Ả Rập lan đến Yemen năm 2011, Saleh cuối cùng buộc phải từ chức để nhường chỗ cho phó tổng thống Abd-Rab Mansour Hadi.
Nhưng sự củng cố dân chủ của đất nước đã sụp đổ, khi Hội nghị đối thoại quốc gia, tiến trình 2013-2014, được cho là đàm phán về quá trình chuyển đổi sang dân chủ, đã sụp đổ.
Nhận thấy tình hình trong nước thuận lợi và con đường đã rộng mở, quân Houthi đã chiếm được thủ đô Sanaa của Yemen vào tháng 9 năm 2014, sau đó mở rộng ảnh hưởng xuống phía nam, giành quyền kiểm soát phần lớn đất nước.
Sự trỗi dậy của Houthi vào năm 2014, đã gây ra cảnh báo ở các nước láng giềng, đặc biệt là Ả Rập Saudi (Saudi Arabia) và Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất (UAE).
Trong khoảng thời gian này, Houthi cũng bắt đầu nhận được sự hỗ trợ từ Iran và Hezbollah ở Lebanon (Liban).
Năm 2015, một liên minh do hai nước dẫn đầu – và được hỗ trợ bởi Hoa Kỳ, Anh và Pháp – đã bắt đầu can thiệp quân sự vào khu vực, thực hiện các cuộc không kích để hỗ trợ các lực lượng quân sự khác trên danh nghĩa ủng hộ chính phủ của tổng thống Abd-Rab Mansour Hadi.
Nhưng thay vì khôi phục hòa bình, các cuộc không kích chỉ khiến leo thang hơn nữa, dẫn đến cái mà Liên Hợp Quốc gọi là “cuộc khủng hoảng nhân đạo tồi tệ nhất thế giới”.
Từ năm 2015 đến năm 2022, các cuộc không kích của liên minh do Saudi Arabia dẫn đầu, được Mỹ hậu thuẫn, cung cấp thông tin tình báo, tiếp nhiên liệu trên không và bảo trì máy bay, đã giết chết khoảng 9.000 thường dân Yemen.
4,5 triệu người Yemen đã phải di tản trong nước và hơn 21 triệu người – hay 2 phần 3 dân số Yemen – tiếp tục cần được hỗ trợ và bảo vệ nhân đạo.
Đừng bỏ lỡ: Thất Bại Chính Trị Của Mỹ Khi Tấn Công Houthi Tại Yemen
Cơ hội phát triển
Khi người Houthi củng cố quyền kiểm soát của họ đối với phần lớn miền bắc Yemen, họ đã tìm cách trở nên nổi tiếng hơn trên trường quốc tế.
Kênh truyền thông thành công của họ, Al Masirah, có trụ sở tại Beirut (Lebanon), sản xuất nội dung bằng cả tiếng Ả Rập và tiếng Anh, truyền bá quyền lực mềm của Houthi tới rất nhiều khán giả.
Những bài thơ truyền thống của Houthi, được chuyển thành nhạc và video, và được chia sẻ rộng rãi trên mạng xã hội, tuyên bố sự phản đối của Houthi đối với Israel và Hoa Kỳ.
Để hiểu được mục tiêu của phong trào Ansar Allah (Houthi), cần phải nghiêm túc xem xét mong muốn của lãnh đạo phong trào.
Kể từ khoảng năm 2003, khẩu hiệu ‘sarkha’ của người Houthi, thường được in bằng màu xanh lá cây và đỏ, lặp lại khẩu hiệu của cách mạng Iran và tuyên bố rõ ràng, các giá trị và mục tiêu của người Houthi: ‘Đấng tối cao là vĩ đại, Cái chết đối với nước Mỹ, Cái chết cho Israel, Lời nguyền cho người Do Thái, Chiến thắng của đạo Hồi’.
Trong các tuyên bố công khai của mình, các nhà lãnh đạo Houthi đã nhiều lần mô tả các cuộc tấn công hiện tại của họ, là phản ứng trước các hoạt động tấn cộng của Israel vào Dải Gaza.
Houthi tuyên bố rõ ràng rằng, mục tiêu của họ là gây áp lực lên Israel, để ngăn chặn cuộc tấn công của Israel vào người dân Palestine tại Dải Gaza.
Nhưng chính lời lẽ đó cũng đã cho phép người Houthi củng cố vị thế của họ ở Yemen và rộng hơn là ở Trung Đông, chuyển sự chú ý khỏi những thất bại ở quê nhà, nơi sự nổi tiếng của họ đã suy yếu trong những năm gần đây.
Họ đã thất bại trong việc tạo ra tăng trưởng kinh tế ở quốc gia nghèo nhất Trung Đông và Bắc Phi.
Người Houthi cũng tham gia vào các cuộc đàn áp tàn bạo, tra tấn và hành quyết các nhà báo, bắt giữ và giam giữ những người biểu tình ôn hòa, cũng như hạn chế quyền của phụ nữ.
Nhiều người Yemen ngày càng tin rằng, Houthi được thúc đẩy bởi mong muốn tạo ra một nhà nước tôn giáo toàn trị, nhằm bảo vệ quyền lực của giới tinh hoa Zaidi.
Vào tháng 9 năm 2023, các cuộc biểu tình rầm rộ chống lại Houthi về việc không trả lương cho khu vực công, đã dẫn đến các vụ bắt giữ, nhưng cuối cùng ban lãnh đạo Houthi cũng thừa nhận có vấn đề.
Vào tháng 9 năm 2023, họ tuyên bố đang chuẩn bị ‘những thay đổi căn bản’ đối với chính phủ của mình, để giải quyết các vấn đề tham nhũng.
Điều này xảy ra trước cuộc chiến giữa Israel và Hamas, đã giúp họ có cơ hội củng cố tính hợp pháp của mình trong mắt người dân Yemen, và rộng hơn là toàn bộ thế giới Ả Rập.
Một cuộc thăm dò của Trung tâm nghiên cứu và chính sách Palestine, được thực hiện vào cuối tháng 11 và đầu tháng 12 năm 2023 cho thấy, người dân Gaza và Bờ Tây đánh giá phản ứng của Yemen đối với cuộc chiến giữa Israel và Hamas là rất hài lòng, trong số tất cả các bên tham gia trong khu vực.
Người Houthi đưa tin về các cuộc biểu tình ủng hộ người Palestine ở Yemen theo cách khiến khán giả của họ có ấn tượng về sự ủng hộ chân thành và nhiệt tình của người Yemen, dành cho người dân Palestine ở Dải Gaza.
Ở cấp độ khu vực, người Houthi đã sử dụng các cuộc tấn công của họ ở Biển Đỏ và vào Israel, để chứng minh tầm quan trọng của họ đối với “trục kháng cự” của Iran, một mạng lưới gồm các chủ thể nhà nước và phi nhà nước, mà Iran sử dụng để mở rộng ảnh hưởng của mình ra khắp khu vực và bao vây các đối thủ của mình, bao gồm Israel và Ả Rập Saudi (Saudi Arabia).
Mối quan hệ đối tác giữa Iran và Houthi đã trở nên sâu sắc hơn đáng kể, trong cuộc nội chiến ở Yemen.
Iran coi trọng Lực lượng Houthi, vì họ cho phép Tehran hoạt động rộng rãi ở đây, trong khi vẫn có thể bác bỏ một cách đáng tin cậy mọi cáo buộc can thiệp.
Ví dụ, người Houthi đã nhận trách nhiệm về một cuộc tấn công bằng máy bay không người lái vào các cơ sở dầu mỏ của Saudi Arabia vào tháng 9 năm 2019, nhưng cuộc tấn công này được nhiều người cho là do Iran thực hiện.
Trước lệnh ngừng bắn ở Yemen vào tháng 4/2022, Lực lượng Houthi cũng đã thực hiện một loạt cuộc tấn công vào lãnh thổ Saudi Arabia và UAE, với sự hỗ trợ của Lực lượng vệ binh cách mạng Hồi giáo Iran (IRGC).
Lực lượng IRGC của Iran đã giúp người Houthi dự trữ vũ khí tiên tiến, bao gồm cả máy bay không người lái và tên lửa.
Kể từ năm 2016, Iran đã giúp đỡ Houthi sản xuất vũ khí, sử dụng các bộ phận có nguồn gốc từ nước ngoài, bất chấp các nỗ lực quốc tế nhằm ngăn chặn buôn lậu vũ khí vào Yemen.
Việc Houthi hiện có thể phóng tên lửa nhằm vào Israel và vận chuyển thương mại trong khi tránh được sự trả đũa đáng kể, chắc chắn, càng chứng tỏ giá trị chiến lược của Houthi đối với Iran.
Trong những ngày gần đây, Iran đã chia sẻ thông tin tình báo với Lực lượng Houthi về tình hình ở Biển Đỏ và đã triển khai một tàu chiến tới vùng biển này.
Sự lựa chọn
Các quốc gia hàng đầu thế giới phải đáp trả các cuộc tấn công của Houthi, vừa để duy trì hoạt động vận chuyển hàng hải ở Biển Đỏ, vừa ngăn chặn sự leo thang hơn nữa trong khu vực.
Nhưng Hoa Kỳ chỉ có thể đưa ra nhiều lựa chọn tồi tệ, và rất tồi tệ về cách thực hiện điều này.
Một số chính trị gia và nhà phân tích cho rằng, cách tốt nhất để chống lại sự tấn công của Houthi ở Biển Đỏ, là leo thang quân sự để ‘khôi phục khả năng răn đe’.
Từ góc độ này, quyết định thúc đẩy đàm phán hòa bình ở Yemen năm 2021 của Hoa Kỳ, hiện được coi là một chính sách xoa dịu thất bại.
Tuy nhiên, những người tin rằng, các cuộc không kích nhằm Vào lực lượng Houthi, không thể đưa ra bất kỳ ‘kịch bản đáng tin cậy’ nào cho tương lai.
Thật khó để tưởng tượng các cuộc không kích sẽ ngăn chặn các cuộc tấn công của Houthi như thế nào, khi các cuộc không kích tương tự đã không làm được điều đó trong thập kỷ qua.
Các cuộc không kích vào các mục tiêu của Houthi có thể làm suy yếu một chút khả năng phóng tên lửa và máy bay không người lái của họ.
Tuy nhiên, việc nhắm mục tiêu và tiêu diệt các pháo hạm không người lái, và thủy thủ đoàn nhỏ, rẻ tiền của Houthi sẽ khó khăn hơn nhiều.
Tương tự như vậy, việc chỉ định Houthi là một tổ chức khủng bố nước ngoài, như chính quyền Trump đã làm trong thời gian ngắn vào năm 2020, có thể sẽ không có nhiều tác dụng.
Các nhà lãnh đạo của họ từ lâu đã phải chịu các lệnh trừng phạt của Hoa Kỳ, và chắc chắn họ sẽ sử dụng quyết định này như một bằng chứng bổ sung rằng, họ có thể thu được lợi ích tuyên truyền, ngay cả khi phải trả giá, trước những đối thủ hùng mạnh của mình.
Nhưng việc tuyên bố là ‘những kẻ khủng bố Houthi’, chắc chắn sẽ gây khó khăn cho viện trợ nhân đạo đến Yemen.
Một cách tiếp cận kết hợp ngoại giao với răn đe là cách ít tiêu cực nhất, để Mỹ giải quyết vấn đề nan giải này trong tương lai gần.
Cộng đồng quốc tế hiện không có xu hướng phản ứng quân sự. Ngay cả Saudi Arabia, quốc gia dẫn đầu cuộc can thiệp quân sự chống lại người Houthi vào năm 2015, hiện cũng đang kêu gọi Hoa Kỳ hành động kiềm chế.
Đừng bỏ lỡ: Phản Ứng Quốc Tế – Khi Mỹ Và Anh Tấn Công Houthi ở Yemen
Washington không thể trông cậy vào sự ủng hộ của công chúng và các đối tác ở Vịnh Ba Tư.
Mặc dù một số tàu thương mại mà Houthi tấn công, không có mối liên hệ rõ ràng nào với Israel, nhưng thực tế là Houthi đã nhiều lần mô tả các cuộc tấn công của họ, là một nỗ lực nhằm hỗ trợ người Palestine.
Điều này đã hạn chế mức độ mà các quốc gia Ả Rập có thể đáp trả, trước sự tấn công của Houthi trên Biển Đỏ, ngay cả khi họ đã có khuynh hướng này.
Chẳng hạn, dư luận ở Saudi Arabia đã ngày càng rời xa việc thiết lập quan hệ ngoại giao với Israel.
Các quốc gia vùng Vịnh có ít động lực để chấp nhận rủi ro trong các vấn đề có thể khiến công chúng tức giận.
Ngoại trừ Bahrain, các quốc gia Ả Rập tỏ ra miễn cưỡng trong việc công khai ủng hộ hoạt động quốc tế được Lầu Năm Góc công bố vào ngày 18 tháng 12 năm 2023.
Tuy nhiên, một hoạt động như vậy có thể là bước đầu tiên hữu ích, trong việc thể hiện sự phản đối của quốc tế, đối với sự tấn công vào Houthi.
Đồng thời, Mỹ phải tiếp tục hỗ trợ các nỗ lực của Liên Hợp Quốc nhằm đàm phán một nền hòa bình bền vững ở Yemen.
Thỏa thuận ngừng bắn năm 2022, hiện ít nhiều đã được thực hiện và các bên đã tiến gần đến một thỏa thuận, giúp lệnh ngừng bắn trở vĩnh viễn, và tạo cơ sở cho các cuộc đàm phán về tương lai lâu dài của chính quyền Yemen.
Để đối phó với mối đe dọa do Houthi gây ra, Hoa Kỳ cuối cùng phải chấm dứt cuộc chiến giữa Israel và Hamas, cũng như toàn bộ cuộc xung đột giữa Israel và Palestine.
Suy cho cùng, Lực lượng Houthi đã liên kết hành động gây hấn của họ với các hoạt động quân sự của Israel ở Dải Gaza, và đảm bảo được sự ủng hộ trong nước và khu vực cho việc này.
Việc tìm ra một cách tiếp cận bền vững, lâu dài cho cả 2 cuộc xung đột sẽ rất quan trọng để giảm căng thẳng trên toàn khu vực, và khiến người Houthi ngừng tấn công các tàu vận tải thương mại trên Biển Đỏ.
Khi các cuộc xung đột xung quanh Israel đang mờ dần, lợi ích của các cuộc tấn công như vậy sẽ rất hạn chế đối với Houthi.
Những biện pháp này không thể loại bỏ hoàn toàn mối đe dọa mà Lực lượng Houthi gây ra cho lợi ích của Mỹ, và sự ổn định trong khu vực nói chung.
Nhưng họ sẽ dùng đến chúng – lựa chọn tốt nhất trong số những lựa chọn tồi. Và Mỹ chỉ có những lựa chọn tồi, vì những chính sách thất bại đối với Yemen trong 20 năm qua.
Washington không được lặp lại sai lầm của mình. Kinh nghiệm hàng thập kỷ cho thấy các nỗ lực quân sự nhằm lật đổ Lực lượng Houthi không hiệu quả. Thay vào đó, họ sẽ mang đến sự hủy diệt hơn nữa cho người dân Yemen vốn đang gặp khó khăn.
Alexandra Stark là ‘trợ lý trưởng’ khoa học chính trị tại Tập đoàn Rand
