Mireille Rebeiz, giáo sư nghiên cứu Trung Đông, Dickinson College
Hezbollah là ai? Và nó đóng vai trò gì ở Lebanon?
Hezbollah, có nghĩa là “Đảng của Chúa” trong tiếng Ả Rập, ra đời trong nội chiến Lebanon, sau khi Israel xâm lược và chiếm đóng Lebanon vào năm 1982.
Chính thức, nhóm này ra đời vào năm 1985 với việc công bố ‘bản tuyên ngôn’ nêu chi tiết mục tiêu của Hezbollah.
Bản tuyên ngôn phác thảo một kế hoạch sao chép cuộc Cách mạng Iran năm 1979 tại Lebanon và tạo ra một nhà nước Hồi giáo Shiite (Shia). Nhóm này tuyên thệ trung thành với Lãnh tụ tối cao của Cách mạng Iran, Ruhollah Musavi Khomeini, và tuyên thệ chống lại sự chiếm đóng của Israel đối với Lebanon và các vùng lãnh thổ của Palestine.
Nội chiến Lebanon kết thúc vào năm 1991 với việc ký kết “Hiệp định Taif”, trong đó các bên đồng ý rằng, một tiến trình chính trị và dân chủ là cách duy nhất để phát triển Lebanon.
Do đó, Hezbollah phải thành lập một cánh chính trị, và vào năm 1992, Hezbollah đã tham gia vào chính trường, ứng cử vào các cuộc bầu cử quốc gia và giành được 12 trong số 128 ghế trong quốc hội.
Nhưng trong khi thỏa thuận hòa bình kêu gọi giải trừ vũ khí của các nhóm dân quân, Hezbollah vẫn được phép giữ lại lực lượng vũ trang của mình như một nhóm ‘kháng chiến’, chống lại sự chiếm đóng của Israel ở miền nam Lebanon.
Nhiều đảng phái chính trị của Lebanon đã liên minh với Hezbollah vào thời điểm này. Mặc dù các đảng này không nhất thiết chia sẻ quan điểm của nhóm hoặc cam kết của Hezbollah với Iran, nhưng họ cũng cam kết chống lại sự chiếm đóng của Israel, và các chiến binh Hezbollah là lực lượng chính thực hiện điều đó.
Sự hiện diện của Hezbollah trong quốc hội và chính phủ Lebanon, cùng với liên minh với nhiều đảng phái chính trị khác nhau, cho phép tổ chức này kiểm soát đất nước và phủ quyết các quyết định không phù hợp với chương trình nghị sự hoặc không thúc đẩy lợi ích của họ.
Điều này đặc biệt rõ ràng trong tình trạng ‘thiếu vắng’ tổng thống liên tục ở đất nước này.
Kể từ năm 2005, Lebanon đã có 3 lần tổng thống mất chức: Từ tháng 11 năm 2007 đến tháng 5 năm 2008, từ tháng 5 năm 2014 đến tháng 10 năm 2016 và từ ngày 31 tháng 10 năm 2023 đến nay.
Chủ tịch quốc hội, Nabih Berri, người theo đạo Shiite và nổi tiếng vì lòng trung thành với Hezbollah, từ chối triệu tập quốc hội để bầu cử tổng thống, trừ khi người được đề cử, được Hezbollah và các đồng minh của họ chấp thuận.
Ngoài việc có một bộ phận chính trị và quân sự, Hezbollah còn cung cấp nhiều dịch vụ khác nhau, chẳng hạn như phúc lợi xã hội, chăm sóc sức khỏe, tiện ích, giáo dục và thậm chí là an ninh cho ‘cộng đồng’ của mình.
Hezbollah là lực lượng dân quân được Iran hậu thuẫn?
Đúng vậy, Hezbollah chủ yếu là lực lượng dân quân được Iran hậu thuẫn. Nó tồn tại để phục vụ chế độ Iran và mở rộng hệ tư tưởng của mình trong khu vực, như đã nêu trong bản tuyên ngôn năm 1985 của nhóm.
Năm 2009, Hezbollah đã ban hành một bản tuyên ngôn mới trong đó tái khẳng định cam kết đối với lực lượng kháng chiến Hồi giáo Shiite do Iran lãnh đạo.
Về sự hỗ trợ tài chính và quân sự, năm 2016, Nasrallah xác nhận: “Ngân sách của Hezbollah, mọi thứ từ ăn và uống, vũ khí và tên lửa, đều đến từ Cộng hòa Hồi giáo Iran”.
Hơn nữa, với sự hậu thuẫn của Iran, Hezbollah đã có thể tạo ra và mở rộng mạng lưới tài chính bất hợp pháp của mình thông qua rửa tiền và các hoạt động phi pháp khác.
Cùng với Iran, Syria đã đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển của Hezbollah. ‘Hiệp định Taif’ kêu gọi Lực lượng vũ trang Syria vào Lebanon trong thời hạn 2 năm để giúp thiết lập luật pháp và trật tự sau hơn một thập kỷ nội chiến.
Nhưng họ vẫn ở lại Lebanon trong hơn 16 năm, và sự gần gũi của chính phủ Syria với chế độ Iran đã khiến Hezbollah trở thành đồng minh hoàn hảo.
Đến nỗi, khi nội chiến nổ ra ở Syria vào năm 2011, Hezbollah đã nổi lên như một thế lực chính trong cuộc xung đột đó, gửi hàng ngàn chiến binh Lebanon đến Syria để hỗ trợ nỗ lực của chính phủ nhằm đàn áp cuộc nổi loạn của người dân.
Người dân Lebanon có ủng hộ Hezbollah?
Sự ủng hộ dành cho Hezbollah đã dao động qua nhiều năm. Khi Israel rút khỏi Lebanon vào năm 2000, nhiều người Lebanon đã ca ngợi Hezbollah là người giải phóng đất nước.
Nhưng những người khác lại bắt đầu thúc đẩy Hezbollah chấm dứt các hoạt động quân sự và để quân đội Lebanon tiếp quản nhiệm vụ bảo vệ biên giới của Lebanon từ Hezbollah.
Ngoài ra, tình cảm bài Syria ngày càng tăng ở Lebanon, một phần là do các vi phạm nhân quyền nghiêm trọng, cũng làm giảm sự ủng hộ của Hezbollah do mối quan hệ chặt chẽ của họ.
Vào ngày 14 tháng 2 năm 2005, thủ tướng Lebanon, Rafic Hairi, người nổi tiếng vì phản đối Hezbollah và Syria, đã bị ám sát.
Vụ giết người đã gây ra các cuộc biểu tình chống chính phủ, chống Syria và chống Hezbollah trên đường phố Beirut. Cuộc cách mạng Cedar sau đó đã dẫn đến sự ra đi của lực lượng Syria rời khỏi Lebanon và đánh dấu sự sụt giảm về mức độ phổ biến của Hezbollah nói chung.
Sự suy giảm này thể hiện rõ trong cuộc bầu cử năm 2005, khi liên minh chính trị chống Syria và chống Hezbollah tuyên bố chiến thắng.
Từ năm 2005, Lebanon đã chứng kiến một loạt các sự kiện cho thấy sự phản đối rõ ràng đối với Hezbollah. Một số nhà báo và chính trị gia đã bị ám sát vì lên tiếng chống lại Hezbollah và Syria. Cái chết của họ khiến nhiều người dân Lebanon phẫn nộ.
Và vào năm 2015, phong trào bảo vệ môi trường “You Stink” ra đời để phản đối nạn tham nhũng chính trị và sự kiểm soát của Hezbollah đối với việc quản lý chất thải.
Vào năm 2019, một phong trào phản đối tương tự đã ra đời, trong đó người dân Lebanon xuống đường để bày tỏ sự thất vọng của họ đối với nạn tham nhũng và lạm phát. Dưới khẩu hiệu “Tất cả có nghĩa là tất cả”, người dân Lebanon đã phản đối tất cả các đảng phái chính trị – bao gồm cả Hezbollah.
Những sự kiện này cho thấy sự bất mãn của người dân Lebanon đối với Hezbollah.
Một cuộc thăm dò năm 2020 cho thấy sự suy giảm về mức độ ủng hộ Hezbollah ngay cả trong cộng đồng người Hồi giáo Shiite, chiếm khoảng 1/3 dân số.
Cuộc thăm dò trong gần ‘một năm thù địch’ sau cuộc tấn công ngày 7 tháng 10 năm 2023 của Hamas vào Israel (Hamas là đồng minh của Hezbollah) cho thấy rằng, ảnh hưởng của Hezbollah tiếp tục vượt quá mức độ phổ biến của nó.
Một cuộc thăm dò của Arab Barometer đối với người dân Lebanon vào đầu năm 2024 cho thấy chỉ có 30% tin tưởng Hezbollah, trong khi 55% cho biết họ không tin tưởng nhóm này chút nào.
Trong khi Hezbollah vẫn giữ được lòng tin của 85% người Shiite, chỉ có 9% người Sunni và Druze và 6% người theo đạo Thiên chúa tin tưởng lực lượng dân quân.
Cơ cấu của Hezbollah như thế nào?
Ban đầu, ban lãnh đạo Hezbollah bao gồm một Hội đồng tôn giáo gồm 7 thành viên được thành lập vào những năm 1980. Hội đồng này có các chi nhánh và ủy ban quản lý các vấn đề khác nhau bao gồm tài chính, các vấn đề xã hội, chính trị và quân sự.
Hội đồng tôn giáo này, hay ‘Hội đồng Shura’, có các văn phòng khu vực tại Beirut, Thung lũng Bekaa ở miền đông đất nước và miền nam Lebanon.
Vào cuối nội chiến Lebanon, hai cơ quan nữa được bổ sung: Một ủy ban điều hành và cơ quan chính trị.
Hội đồng tôn giáo do Sayyid Muhammad Hussein Fadlallah làm chủ tịch, người đã đưa ra lời khuyên về tôn giáo cho cộng đồng người Shiite và thường được mô tả là nhà lãnh đạo tinh thần của Hezbollah.
Hezbollah đã tuyên thệ trung thành với Lãnh tụ tối cao Iran. Hội đồng cũng có nhiệm vụ lựa chọn tổng thư ký của Hezbollah.
Sau vụ Israel ám sát người đồng sáng lập Hezbollah, Abbas al-Musawi, vào năm 1992, Hassan Nasrallah đã đảm nhận vai trò này và giữ chức tổng thư ký cho đến khi qua đời tại Beirut do Israel thực hiện không kích vào ngày 28 tháng 9 năm 2024 vừa qua.
Xem thêm: Sẽ là một sai lầm nếu Israel xâm lược Lebanon, đây là lý do?
Cái chết của Nasrallah sẽ ảnh hưởng như thế nào đến hoạt động của Hezbollah?
Các cuộc tấn công vào máy nhắn tin và các thiết bị không dây khác của Hezbollah chủ yếu nhằm mục đích gây hỗn loạn và cắt đứt liên lạc giữa các thủ lĩnh và các đơn vị khác nhau.
Các vụ ám sát các chỉ huy Hezbollah nhằm mục đích loại bỏ những người ra quyết định quan trọng. Cái chết của tổng thư ký Nasrallah vào ngày 28 tháng 9 năm 2024 là một đòn giáng mạnh vào Hezbollah. Mục đích là làm suy yếu tinh thần của các chiến binh Hezbollah.
Hơn nữa, các cuộc tấn công này truyền tải một thông điệp rõ ràng rằng, Israel sẽ không còn chấp nhận các cuộc tấn công ăn miếng trả miếng ở biên giới phía bắc của mình nữa.
Tuy nhiên, Israel chưa chắc đã đạt được mục tiêu mong muốn.
Sau khi Israel ám sát Abbas al-Musawi, cùng vợ và con trai ông, cái chết của ông chỉ khẳng định lại cam kết của Hezbollah đối với sứ mệnh của mình.
Nasrallah đã đi theo bước chân của Al-Musawi, dưới sự lãnh đạo của ông, nhóm này đã mở rộng tuyển dụng chiến binh, gia tăng vũ khí và mở rộng phạm vi hoạt động bên trong và bên ngoài Lebanon.
Tình hình hiện nay rất phức tạp và khó có thể dự đoán điều gì sẽ xảy ra tiếp theo. Nhưng làn sóng bạo lực mới có thể chỉ củng cố thêm quyết tâm của Hezbollah.
Hơn nữa, có thể sẽ có thêm sự tham gia của các lực lượng liên kết với Hezbollah khác vào khu vực này, chẳng hạn như Houthis ở Yemen và Kata’ib Hizballah ở Iraq.
Sau thông báo về cái chết của Nasrallah, Lãnh tụ tối cao Iran Khamenei đã đe dọa Israel và tuyên bố sẽ hỗ trợ nhiều hơn cho Hezbollah ở Lebanon.
Hình minh họa: Dân quân Hezbollah diễu hành năm 1989. Ảnh AFP
