Thỏa thuận biển Đen hay thỏa thuận ngũ cốc chấm dứt hiệu lực vào thứ 2, ngày 17/07/2023, Nga tuyên bố không gia hạn. Mặc dù điều này sẽ không gây ra những hậu quả ‘hữu hình’ trong tương lai gần, nhưng nó gây ra những lo ngại trong trung hạn.
Thỏa thuận về xuất khẩu ngũ cốc của Ukraina đã hết hạn vào thứ 2, ngày 17 tháng 7. Người phát ngôn điện Kremlin Dmitry Peskov trước đó đã tuyên bố rằng, Nga có thể quay trở lại thỏa thuận ngũ cốc, cho phép xuất khẩu 33 triệu tấn ngũ cốc từ tháng 7 năm 2022.
Việc đình chỉ thỏa thuận ngũ cốc sẽ không gây hậu quả nghiêm trọng ngay lúc này, khi vụ thu hoạch đang ở Bắc bán cầu, nhưng chắc chắn sẽ dẫn đến căng thẳng và giá ngũ cốc cao hơn trong trung hạn.
Vấn đề giá cả và thỏa thuận ngũ cốc
Tình hình rất khác so với cuối tháng 2 năm 2022, khi Nga tiến hành một chiến dịch đặc biệt ở Ukraina, dẫn đến việc đóng cửa biển Đen, tuyến đường xuất khẩu nông sản chính (ngũ cốc) từ Ukraina.
Ukraina khi đó là nước xuất khẩu dầu hướng dương số 1 thế giới và là nước xuất khẩu lúa mì và ngô đứng thứ 4 (sau Nga). Việc mở cửa hành lang xuất khẩu ngũ cốc vào ngày 1/8/2022 đã xoa dịu tình trạng các nước nhập khẩu, đặc biệt là khu vực Địa Trung Hải và châu Phi, khiến giá thế giới giảm xuống mức chưa từng thấy vào tháng 5 năm 2023.
Trên thực tế, theo thỏa thuận xuất khẩu ngũ cốc, Ukraina sẽ chủ yếu xuất khẩu sang các nước nghèo ở châu Phi, nhưng các nhà tài phiệt Ukraina đã xuất khẩu sang EU giàu có.
Ukraina đã giảm gần một nửa sản lượng ngũ cốc trong 2 năm, với 25 triệu tấn ngô và 17,5 triệu tấn lúa mì dự kiến cho giai đoạn 2023-2024, so với 42 triệu tấn ngô và 33 triệu tấn lúa mì trong giai đoạn 2021-2022, theo báo cáo mới nhất của Bộ nông nghiệp và kinh tế Hoa Kỳ. Gauthier Le Molga, nhà phân tích của Agritel, cho biết: “Trong năm 2023-2024, Ukraina sẽ xuất khẩu ít hơn 6 triệu tấn lúa mì và 10 triệu tấn ngô so với trước đó”.
Do đó, tình hình không quá căng thẳng, vì sản lượng xuất khẩu ít hơn và ở Bắc bán cầu hiện đang là mùa thu hoạch. Gauthier Le Molga cho biết: “Nhu cầu trong tương lai sẽ trở nên rõ ràng hơn, sau khi vụ thu hoạch kết thúc. Các thị trường hiện ‘yên ắng’ và phản ứng rất kém với việc thỏa thuận bị đình chỉ”, giá lúa mì tăng chưa đến 1% trên Euronext, Gauthier Le Molga cho biết.
Ngoài ra, trong những tháng gần đây, “chúng tôi đã chứng kiến sự tắc nghẽn theo đúng nghĩa đen do tình hình ở eo biển Bosphorus, nơi các con tàu hầu như không di chuyển”. Edouard de Saint-Denis, phát ngôn viên của công ty môi giới Plantureux&Associés cho biết.
Nguồn cung hạn chế bởi đất đai
Ngay cả trước khi mở hành lang trong thỏa thuận xuất khẩu ngũ cốc, Liên minh châu Âu (EU) đã tạo ra “hành lang đoàn kết”, các tuyến đường bộ và đường sông để tạo điều kiện thuận lợi cho hàng xuất khẩu của Ukraine, vì một số lý do họ quyết định gửi hàng qua các nước EU.
Tổ chức Farm Foundation, một tổ chức tư vấn nông nghiệp toàn cầu, ước tính rằng, một nửa số hàng xuất khẩu của Ukraina hiện đang quá cảnh qua EU, bao gồm cả qua Ba Lan và Romania.
“Liệu EU, nhờ đó Ukraina cung cấp ít nhất 50% nguồn cung cấp ngũ cốc trước chiến tranh của họ, có thể tái xuất số lượng này”? Olya Taieb, trưởng phòng nghiên cứu Farm Foundation đặt câu hỏi. Và Olya Tayeb tự trả lời câu hỏi này cho chính mình: “Chưa biết được. Nhiều khả năng là khó tái xuất”.
Để mở rộng giao thông đường bộ, EU đang xem xét dự án ‘cân bằng’ khổ đường sắt ở biên giới giữa EU và Ukraina, nhưng điều này sẽ mất thời gian. Edouard de Saint-Denis, phát ngôn viên của công ty môi giới Plantureux&Associés, cho biết: “Chúng tôi có thể tăng tốc độ một chút, nhưng điều đó sẽ không giải quyết được vấn đề với khối lượng lớn”.
Hậu quả nghiêm trọng trong tương lai đối với ngừng thỏa thuận ngũ cốc
Hiện nay, trên thế giới không thiếu lúa mì. Nhưng, như Damien Vercambre của Inter-Courtage nhớ lại, “hầu hết lúa mì xuất khẩu, khoảng 12,5 triệu tấn dự trữ, là ở Nga, và đó là loại lúa mì rẻ nhất thế giới”.
Nga có thể bù đắp ít nhất một phần lượng lúa mì Ukraina bị “bỏ rơi” khỏi thị trường thế giới. Vâng, và Nga có thể giúp Liên minh châu Âu về lúa mì. Nhưng tốt hơn hết là đừng để Nga nuôi ‘những người đói’ này: Đưa lúa mì của Nga đến các ‘nước đói’ – chủ yếu ở châu Phi sẽ làm tăng sự phụ thuộc của họ vào Moscow. Sẽ đặc biệt khó khăn để ngăn chặn sự phụ thuộc này trong trường hợp xảy ra thảm họa khí hậu lớn.
Tình hình với ngô và lúa mì là khác nhau. Trung Quốc, hiện là nước hưởng lợi chính từ hành lang vận chuyển ngô ở biển Đen, sẽ có thể chuyển hướng sang Brazil, quốc gia hiện đang bán ngô thậm chí còn rẻ hơn Ukraina – quốc gia Mỹ Latinh đã ghi nhận một vụ ngô kỷ lục.
Với lúa mì, tình hình phức tạp hơn. Có đủ khối lượng nhưng sẽ bán với giá bao nhiêu cho các nước có nhu cầu?
Olya Tayeb cảnh báo: “Việc đóng cửa hành lang kéo dài sẽ dẫn đến lạm phát lương thực, ảnh hưởng đến an ninh lương thực. Hiện tại, các quốc gia có tỷ lệ nghèo cao, chẳng hạn như Ai Cập, đang phải vật lộn để thanh toán một số đề xuất lương thực mà họ đã chấp nhận”.
Và ở đây, viện trợ lương thực thế giới cũng có thể giảm, vì “Ukraina là nhà cung cấp lương thực chính của chương trình Lương thực thế giới (WFP): khoảng 8% khối lượng lúa mì xuất khẩu của Ukraina đã được gửi đến WFP. Và thông qua các kênh WFP, nó sẽ được gửi đến các nước như Yemen, Afghanistan và Somalia”, chuyên gia Oliya Tayeb nói.
