Haiti, Một Quốc Gia Do Băng Đảng Cai Trị?

Vì sao quốc gia vùng Caribe, Haiti luôn trong tình trạng xung đột bất ổn. Haiti một đất nước do băng đảng cai trị!

Xung đột ở Haiti. Ảnh Responsible Statecraft

Nicolas Forsans, giáo sư và đồng giám đốc Trung tâm nghiên cứu Châu Mỹ Latinh và Caribe, Đại học Essex

Quân đội Hoa Kỳ bắt đầu di chuyển nhân viên đại sứ quán ra khỏi Haiti chỉ trong đêm, khi hòn đảo Caribe ngày càng rơi vào tình trạng hỗn loạn. Các băng nhóm đối thủ đã hợp lực để chiếm thủ đô Port-au-Prince của đất nước trong nỗ lực buộc quyền tổng thống Ariel Henry từ chức.

Thủ lĩnh băng đảng đứng sau vụ bạo lực, Jimmy “Barbecue” Chérizier, đã cảnh báo sẽ có một “cuộc nội chiến khốc liệt” nếu Henry không từ chức.

Trong tuần qua, các băng nhóm ở Haiti đã thực hiện một loạt các cuộc tấn công phối hợp vào các nhà tù và đồn cảnh sát, thả hơn 3.800 tội phạm khỏi 2 nhà tù lớn nhất Haiti, đồng thời bao vây cảng và sân bay nước này.

Haiti hiện đang phải đối mặt với một cuộc khủng hoảng nhân đạo. Đây là một trong những quốc gia nghèo nhất ở Mỹ Latinh và Caribe, với 90% dân số sống dưới mức nghèo khổ. Và sau làn sóng bạo lực gần đây, khoảng 15.000 người vốn đang ở trong các trại di dời nội bộ, lại bị buộc phải rời đi.

Henry lên nắm quyền vào năm 2021 theo một thỏa thuận đã được thống nhất với phe đối lập sau vụ ám sát tổng thống Haiti, Jovenel Moïse. Henry được công chúng Haiti coi là bất hợp pháp và dự kiến ​​sẽ từ chức vào ngày 7 tháng 2 năm 2024. Nhưng dường như ông ấy đang kéo dài thời nắm quyền.

Lần cuối cùng đất nước tiến hành bầu cử là vào năm 2016 và không có thời gian biểu cho các cuộc bầu cử mới. Trong 6 năm qua, Quốc hội Haiti đã ngừng hoạt động: Không có đạo luật quan trọng nào được thông qua và chỉ có một ngân sách được biểu quyết.

Chế độ yếu kém này và thiếu quyền kiểm soát các vùng lãnh thổ của đất nước, dẫn đến tình trạng Haiti trở thành con tin cho các băng nhóm tội phạm.

Các quan chức Mỹ cho biết họ sẽ không gây áp lực buộc Henry phải rời đi, nhưng họ đang thúc giục ông tạo điều kiện thuận lợi cho quá trình chuyển đổi sang một chính phủ dân chủ.

Người biểu tình yêu cầu Ariel Henry từ chức ở thủ đô Port-au-Prince, Haiti, ngày 7 tháng 3, 2024. Ảnh Johnson Sabin-EPA qua The Conversation

Lịch sử đầy biến động

Các băng đảng bạo lực không phải là điều mới mẻ ở Haiti. Từ năm 1957 đến năm 1986, Haiti bị gia đình Duvalier cai trị dưới chế độ độc tài.

Sau cuộc đảo chính quân sự không thành công vào năm 1958, François Duvalier đã tìm cách vượt qua lực lượng vũ trang bằng cách thành lập một lực lượng dân quân tư nhân và cá nhân được gọi là “Tonton Macoutes” .

Macoutes bao gồm những tay súng liều lĩnh trở thành những kẻ cuồng tín mù chữ, hoạt động như một lực lượng bán quân sự. Họ không phải chịu trách nhiệm trước bất kỳ cơ quan nhà nước hay tòa án nào, và được trao toàn quyền để xử lý những kẻ thù hoang tưởng của tổng thống.

Nhóm này đã bị giải thể vào năm 1986, nhưng các thành viên của nhóm vẫn tiếp tục hoạt động. Kể từ đó, các băng đảng đã tham gia vào các vụ thảm sát, tấn công các cuộc đình công của người lao động hoặc các cuộc nổi dậy của nông dân và các vụ ám sát có động cơ chính trị.

Haiti thực hiện bước đầu tiên hướng tới quá trình chuyển đổi dân chủ hoàn toàn vào năm 1990, bầu Jean-Bertrand Aristide làm tổng thống. Nhưng chính phủ Aristide đã bị lật đổ bởi một cuộc đảo chính quân sự vào năm sau và quân đội Haiti sau đó đã bị giải tán.

Quân đội Haiti là một lực lượng tham nhũng nặng nề, nhưng việc loại bỏ lực lượng này đồng nghĩa với việc đất nước không thể chống lại tội phạm có tổ chức.

Vào thời điểm đó, những kẻ buôn ma túy Haiti đang hợp tác chặt chẽ với Medellín Cartel của Colombia. Họ đã mua chuộc các quan chức và cảnh sát khi chuyển hàng trăm tấn cocaine từ Colombia đến các bến cảng hẻo lánh ở Haiti và sau đó đến Mỹ.

Buôn bán ma túy đã trở thành một nguồn thu nhập ít được biết đến nhưng đáng kể đối với giới tinh hoa chính trị và kinh doanh ở Haiti, những người cung cấp sự bảo vệ và hỗ trợ hậu cần cho những kẻ buôn bán ma túy.

Những nỗ lực nhằm giải tán một số nhóm vũ trang và thậm chí cả các lực lượng vũ trang chưa bao giờ thành công hoàn toàn. Họ không bao giờ tước vũ khí và chuyển mình thành những người cảnh giác cực hữu, như các nhóm bảo vệ cộng đồng và lực lượng bán quân sự.

Haiti sau đó hứng chịu một trận động đất vào năm 2010. Điều này cho phép hàng nghìn tù nhân trốn thoát khỏi những nhà tù đổ nát và tiếp quản các nhóm ‘tự vệ’ này. Những băng đảng trẻ hơn, ít liên kết chính trị hơn và được tổ chức lỏng lẻo này đang phát triển thành các tổ chức tội phạm đang tàn phá Haiti ngày nay.

Một nhà nước được điều hành bởi các băng đảng

Các băng đảng đã phát triển nhanh chóng về số lượng trong vài năm qua. Ước tính hiện nay có khoảng 200 băng nhóm tội phạm tồn tại ở Haiti và chỉ riêng ở thủ đô Port-au-Prince đã có khoảng 95 băng nhóm. Điều này đã dẫn đến tình trạng mất an ninh lớn, bắt cóc và tấn công quy mô lớn nhằm vào cảnh sát, chính trị gia, nhà báo và dân thường.

Các băng nhóm bây giờ có xu hướng liên kết thành hai nhóm. Cấu trúc băng đảng phổ biến nhất là “G-9 and Family”, một liên đoàn gồm 9 băng nhóm, do một người có bí danh “Barbecue” cầm đầu.

Được thành lập vào năm 2020, G-9 đã được liên kết với Đảng Haiti Tèt Kale (Parti Haïtien Tèt Kale – PHTK) của Moïse và Henry, người mà liên đoàn được cho là đã đảm bảo số phiếu bầu.

Trọng tâm của G-9 chủ yếu là tống tiền và bắt cóc. Nó đã nắm quyền kiểm soát các hoạt động kinh tế quan trọng, bao gồm các điểm ra vào chính của Port-au-Prince và cơ sở hạ tầng quan trọng như cảng và bến dầu, tính phí “thanh toán bảo vệ” cho bất kỳ tổ chức nào hoạt động trong các khu vực này.

Các cuộc vượt ngục gần đây là một hoạt động chung với “G-Pep”, một liên đoàn băng đảng khác trước đây có liên quan đến các đối thủ chính trị của PHTK.

Thủ lĩnh băng đảng vũ trang chính của Haiti, Jimmy, Barbecue Chérizier. Ảnh Orlando Barria – EPA qua The Conversation

Xung đột và xung đột

Để chấm dứt cuộc khủng hoảng này, Haiti cần một chính phủ dân cử. Nhưng tổ chức bầu cử trong bối cảnh này sẽ không phải là một nhiệm vụ dễ dàng, cũng như không giải quyết được những nguyên nhân sâu xa của tình trạng vô pháp luật.

Các điều kiện cho các cuộc bầu cử tự do và công bằng hiện không tồn tại và cơ sở hạ tầng để thực hiện các cuộc bầu cử đó cũng không có. Tương tự, bất kỳ cuộc bầu cử tự do và công bằng nào cũng phải diễn ra trong bối cảnh các băng nhóm không đe dọa cử tri bỏ phiếu theo một cách cụ thể.

Vào tháng 10 năm 2023, Hội đồng bảo an Liên Hợp Quốc đã bỏ phiếu cử một lực lượng an ninh đa quốc gia do Kenya lãnh đạo đến Haiti để kiểm soát các băng đảng và bạo lực ngày càng gia tăng của chúng.

Tuy nhiên, sứ mệnh gìn giữ hòa bình đã bị trì hoãn và không có quốc gia nào khác đứng ra cung cấp các nguồn lực cần thiết để khôi phục hòa bình.

Nhưng một cuộc bầu cử đã quá hạn từ lâu và hiện trạng sẽ không giải quyết được gì.

Nicolas Forsans, giáo sư và đồng giám đốc Trung tâm nghiên cứu Châu Mỹ Latinh và Caribe, Đại học Essex

Để lại một bình luận

Email của bạn sẽ không được hiển thị công khai. Các trường bắt buộc được đánh dấu *

Lên đầu trang