Tác giả: Giovanni Legorano
Tháng 12 năm 2023, Liên minh Châu Âu (EU) đã cấp cho Georgia (Gruzia) tư cách ứng cử viên EU.
EU hiện đang có mâu thuẫn sâu sắc với Gruzia sau khi Đảng Giấc mơ Gruzia cầm quyền thúc đẩy Quốc hội nước này thông qua một dự luật gây tranh cãi làm dấy lên các cuộc biểu tình trên đường phố tại thủ đô và các cuộc đụng độ bạo lực giữa người biểu tình và cảnh sát (sử dụng hơi cay, vòi rồng và súng nước, thậm chí thỉnh thoảng dùng đạn cao su để trấn áp các cuộc biểu tình).
EU hiện đang chuẩn bị sử dụng các chiến thuật cứng rắn của riêng mình để đáp trả Gruzia.
Cái gọi là dự luật đặc vụ nước ngoài, rất giống với đạo luật được Nga đưa ra vào năm 2012 nhằm trấn áp những người chỉ trích Điện Kremlin, sẽ yêu cầu tất cả các tổ chức nhận được hơn 20% tài trợ từ các quốc gia khác phải đăng ký với Bộ tư pháp Gruzia, như những tác nhân gây ảnh hưởng từ nước ngoài.
Chính phủ Gruzia đã bảo vệ dự luật, cho rằng nó cần thiết để tăng cường tính minh bạch, bảo vệ khỏi “các giá trị tự do giả tạo” do nước ngoài thúc đẩy và đảm bảo chủ quyền của đất nước.
Tổng thống Gruzia Salome Zurabishvili ngày 19/5 năm 2024 thông báo, bà đã phủ quyết dự luật. Tuy nhiên, quyết định của bà có thể bị đảo ngược bởi một cuộc bỏ phiếu khác tại Quốc hội (thực tế, Quốc hội Gruzia đã đảo ngược và thông qua luật, biên tập).
Vào tháng 3 năm 2023, chính phủ đã từ chối đưa ra luật như vậy sau khi một dự luật gần như giống hệt cũng vấp phải sự phản đối và chỉ trích trên đường phố. Tuy nhiên, sau khi Châu Âu bày tỏ quan điểm tích cực về tư cách của Gruzia, với tư cách là một ứng cử viên EU vào tháng 12 năm 2023, đảng cầm quyền của nước này đã thách thức đưa ra dự luật lần thứ 2 vào tháng 4 năm 2024 và đạt được sự chấp thuận vào tháng 5 năm 2024, bất chấp việc Liên minh Châu Âu, Mỹ, các đồng minh phương Tây và các tổ chức quốc tế liên tục kêu gọi rút dự luật này.
Những lời kêu gọi này chỉ ngày càng lớn hơn trong bối cảnh chính phủ có nhiều mối đe dọa đối với giới truyền thông và các thành viên của các nhóm xã hội dân sự.
EU đang đi theo một đường lối ‘tốt đẹp’ khi phản đối dự luật. Một mặt, họ không thể chấp nhận tình hình hiện tại, vì luật pháp mâu thuẫn với các giá trị và quy tắc cốt lõi của EU mà Gruzia phải tuân thủ để trở thành thành viên.
Mặt khác, EU không thể bỏ qua những lời kêu gọi lớn từ các nhóm dân sự của Gruzia, nhiều nhóm trong số đó được các tổ chức của EU tài trợ, muốn trở thành thành viên EU và xem tư cách thành viên này là niềm hy vọng duy nhất cho tiến bộ dân chủ ở nước này và giữ cho nó không bị trượt dốc, rơi vào quỹ đạo của Nga.
Hơn 80% người dân Gruzia ủng hộ việc nước này gia nhập EU, đây cũng được xem là mục tiêu quan trọng trong hiến pháp nước này.
“Việc thông qua luật này sẽ tác động tiêu cực đến tiến trình gia nhập EU của Gruzia. Việc lựa chọn hướng đi trong tương lai nằm trong tay Gruzia. Chúng tôi kêu gọi chính quyền Gruzia rút lại dự luật, duy trì cam kết của họ với tư cách thành viên EU và thúc đẩy tiến trình này, những cải cách cần thiết được nêu chi tiết trong 9 bước”, ông Josep Borrell, người đứng đầu chính sách đối ngoại của EU, nói trong một tuyên bố ‘đưa ra một ngày’ sau khi luật được thông qua.
Borrell nói thêm rằng “EU đứng về phía người dân Gruzia và sự lựa chọn của họ đối với nền dân chủ và tương lai Châu Âu của Gruzia”.
Khi EU cấp tư cách ứng cử viên cho Gruzia, họ đã khuyến nghị nước này thực hiện 9 bước hướng tới cải cách, bao gồm chống lại thông tin sai lệch và thao túng thông tin nước ngoài; tăng cường sự gắn kết với chính sách đối ngoại và an ninh chung của EU; giải quyết vấn đề phân cực chính trị trong nước; đảm bảo một quá trình bầu cử tự do, công bằng và cạnh tranh; một cách tiếp cận có hệ thống để chống lại chế độ đầu sỏ và theo đuổi một quá trình cải cách tư pháp toàn diện và hiệu quả.
Borrell kết luận trong tuyên bố của mình: “EU sẵn sàng tiếp tục hỗ trợ Gruzia khi họ nỗ lực vì một tương lai Châu Âu”.
Tinatin Japaridze, nhà phân tích rủi ro tại Eurasia Group có trụ sở tại Washington, cho biết nhiều người trong xã hội dân sự và các đảng đối lập của Gruzia xem tuyên bố được đưa ra chỉ một ngày sau khi dự luật được thông qua là yếu kém.
Japaridze nói thêm: “Điều này khiến khả năng xảy ra bất kỳ biện pháp trừng phạt nào, đặc biệt là các lệnh trừng phạt từ EU, ít có khả năng xảy ra trong tương lai gần. Tôi nghĩ chúng ta sẽ thấy EU cố gắng dành thời gian để xem tình hình sẽ phát triển như thế nào trong thời gian tới”.
Xem thêm: Cuộc Xung Đột ‘Mới’ Giữa Nga và Mỹ?
Ngược lại, Hoa Kỳ tỏ ra táo bạo hơn nhiều. James O’Brien, trợ lý ngoại trưởng Mỹ phụ trách các vấn đề Châu Âu và Á-Âu, cảnh báo trong chuyến thăm Tbilisi ngày 14/5 năm 2024, Washington có thể áp đặt các hạn chế tài chính và đi lại đối với lãnh đạo Gruzia nếu dự luật không được thay đổi hoặc nếu lực lượng an ninh tiếp tục dùng vũ lực giải tán các cuộc biểu tình, như họ đã làm trong những tuần gần đây.
O’Brien nói: “Nếu luật được thông qua mà không tuân thủ các quy định của EU, đồng thời những lời lẽ và cáo buộc hiện nay chống lại Mỹ và các đối tác khác vẫn tiếp tục, tôi nghĩ mối quan hệ với Gruzia sẽ gặp rủi ro”.
Japaridze cho biết Washington tin rằng, sự thụt lùi dân chủ liên tục của Gruzia và những tuyên bố gần đây về Đảng Giấc mơ Gruzia báo hiệu sự định hướng lại đất nước khỏi phương Tây có thể thúc đẩy các biện pháp trừng phạt cứng rắn hơn trong tương lai gần từ Washington, chứ không phải EU.
“Sau cuộc bầu cử, tùy thuộc vào cách nó diễn ra, liệu họ có tự do và công bằng hay không, liệu Đảng Giấc mơ Gruzia có cố gắng tái đắc cử và nắm quyền hay không, hay liệu có thay đổi chế độ một cách hòa bình hay không, tôi nghĩ EU có thể thực hiện những bước đi táo bạo hơn”, Japaridze nói thêm.
Một quan chức cấp cao của EU, muốn giấu tên, cho biết kịch bản rất có thể xảy ra là vào tháng 10 năm 2024, nếu dự luật không được rút lại, Ủy ban Châu Âu sẽ thông báo cho chính phủ Gruzia rằng, họ sẽ không xác nhận tư cách ứng cử viên EU.
Các ngoại trưởng EU nhóm họp vào cuối tháng 5 năm 2024 và thảo luận về phản ứng tiềm tàng của khối đối với dự luật. “Tôi tái khẳng định sự ủng hộ hoàn toàn của mình trong việc tiếp tục giúp đỡ người Gruzia hướng tới tương lai Châu Âu của đất nước, bao gồm cả việc tìm ra cách tốt hơn để giải quyết các mối quan tâm chính đáng của tất cả các bên”, chủ tịch Hội đồng Châu Âu Charles Michel viết trên mạng X sau khi nói chuyện với tổng thống và thủ tướng Gruzia vào ngày 15 tháng 5 năm 2024, một ngày sau khi luật được thông qua.
Một số quan chức EU cho đến nay đã chỉ trích khối này quá mềm mỏng với Tbilisi, ủng hộ lập trường cứng rắn hơn về luật pháp. Giờ đây, nhiều người trong số họ nghi ngờ rằng dự luật có thể bị rút lại hoặc thay đổi đáng kể theo luật pháp của các nước phương Tây khác, chẳng hạn như Hoa Kỳ và Pháp, trước ảnh hưởng của nước ngoài. Họ cũng chỉ ra những dấu hiệu khác cho thấy chính phủ Gruzia có bước đi thiếu tự do và nối lại quan hệ hữu nghị với Nga.
Ví dụ, vào tháng 3 năm 2024, Đảng Giấc mơ Gruzia đã đề xuất một dự luật hạn chế rộng rãi các quyền của LGBTQ. Họ cũng thúc đẩy những thay đổi gây tranh cãi về luật thuế của đất nước, nhằm giúp chuyển tài sản từ nước ngoài về Gruzia dễ dàng hơn.
Các nhà phê bình cho rằng, những thay đổi này có nguy cơ biến Gruzia thành một trung tâm chuyển ‘tiền đen tối’ trong khi cho phép tỷ phú người Gruzia, Dream Bidzina Ivanishvili, người kiếm phần lớn tài sản của mình ở Nga và các nhà tài phiệt khác trốn tránh các biện pháp trừng phạt tiềm tàng của phương Tây.
Tổng thống Gruzia, Salome Zurabishvili đã phủ quyết cái gọi là “luật nước ngoài” vào đầu tháng 5 năm 2024, bà viết trên mạng X, “sẽ tiếp tục phủ quyết bất kỳ dự luật nào mâu thuẫn với nguyện vọng Châu Âu và Châu Âu-Đại Tây Dương của Gruzia, bất chấp bất kỳ điều gì, cố gắng bóp méo nó”.
Trước đây, Quốc hội cũng đã cấm – thông qua một cuộc bỏ phiếu lưỡng đảng – hạn ngạch giới tính bắt buộc trong chính trị, vốn yêu cầu cứ 4 người trong danh sách bầu cử của một đảng thì có ít nhất 1 người là phụ nữ. Tổng thống cũng phủ quyết luật này, nhưng vào ngày 15 tháng 5 năm 2024, Quốc hội đã bác bỏ quyết định của bà.
“Chúng tôi cần thêm áp lực từ dư luận, nếu không người dân trên đường phố Gruzia sẽ không cảm thấy được thấu hiểu. Và tôi gọi đây là một sai lầm nghiêm trọng”, Viola von Cramon-Taubadel, thành viên Đức của Nghị viện Châu Âu thuộc liên minh Đảng Xanh/Liên minh Tự do Châu Âu, nói với Tạp chí chính sách đối ngoại (FP)”.
Bà nói rằng, EU đáng lẽ phải đe dọa áp đặt các biện pháp trừng phạt đối với các cá nhân cụ thể ở Tbilisi, chẳng hạn như những người chịu trách nhiệm đàn áp các cuộc biểu tình và các thành viên của Đảng Giấc mơ Gruzia, và đặc biệt là chủ tịch của đảng này, Ivanishvili.
“Chính phủ đã nói dối chúng tôi vào năm 2023, khi họ nói rằng, họ sẽ không đưa ra dự luật về đặc vụ nước ngoài nữa. Vì vậy, thông điệp của chúng tôi gửi đến họ rất rõ ràng”, một quan chức EU giấu tên cho biết, chúng ta sẽ gửi tín hiệu nào cho người dân Gruzia? Rằng chúng ta đang quay lưng lại với tình thế mà hy vọng duy nhất của họ là Liên minh Châu Âu”.
Tuy nhiên, nhiều nhà hoạt động đã xuống đường biểu tình trong những tuần gần đây, treo cờ EU, tin rằng EU lẽ ra phải làm nhiều hơn để ngăn chặn tình trạng thụt lùi dân chủ của đất nước.
Dachi Imedadze, chiến lược gia trẻ của tổ chức này, cho biết: “Chúng tôi thực sự đánh giá cao tất cả sự hỗ trợ này và tất cả những tín hiệu từ EU. Nhưng xét về những thứ hữu hình mà chúng tôi có thể chạm tới, họ lại không làm bất cứ điều gì để giúp chúng tôi và điều đó thật đáng thất vọng”.
Các cuộc biểu tình ngày càng gia tăng ở các thành phố lớn nhất đất nước kể từ khi dự luật được thông qua, chủ yếu có sự tham gia của giới trẻ. Không giống như những người Gruzia lớn tuổi, một số người vẫn còn hoài niệm về Liên Xô, những người trẻ Gruzia tuổi có ít mối quan hệ tình cảm hơn với Nga và chỉ nhìn thấy tương lai của đất nước trong EU.
Một giáo viên và nhà hoạt động dân sự đến từ Telavi, một thị trấn nhỏ ở vùng rượu vang Kakheti, nơi vẫn sản xuất rượu vang, cho biết: “Gruzia sẽ có các thể chế mạnh mẽ và độc lập góp phần vào quá trình dân chủ hóa đất nước. Nó cũng sẽ cải thiện các chương trình xã hội, kinh tế và chính trị”.
Ảnh minh họa: Biểu tình tại Gruzia. Nguồn ảnh: FP
