Giải Nobel có thể là một trong những giải thưởng nổi tiếng và uy tín nhất trên thế giới – nhưng ai là người sáng lập giải thưởng này?
Alfred Nobel, nhà phát minh và doanh nhân người Thụy Điển đã để lại di sản lâu dài với các giải thưởng thường niên mà ông thành lập vào năm 1901 cho vật lý, hóa học, sinh lý học hoặc y học, văn học và hòa bình. Giải Nobel về kinh tế được thành lập muộn hơn nhiều, vào năm 1968.
Nhưng cuộc sống không phải lúc nào cũng tươi sáng với Alfred Nobel.
Theo tiểu sử về Alfred Nobel của Ingrid Carlberg, ông đã có một tuổi thơ khó khăn ở Stockholm và rất nghèo. Cậu bé sau này đã trở thành một nhà khoa học được kính trọng – nắm giữ 355 bằng sáng chế trong suốt cuộc đời – đã được xếp vào một lớp học dành cho trẻ em gặp khó khăn về học tập ở trường.
Tuy nhiên, sự đổi mới có thể đã chảy trong máu của cậu bé Alfred Nobel. Cha của Alfred Nobel, Immanuel, cũng là một nhà phát minh, mặc dù ít thành công hơn con trai ông.
Trong số những sáng tạo đầu tiên của Immanuel có một chiếc ba lô làm từ cao su, cũng có thể dùng làm thiết bị nổi cho những người lính cần vượt sông – và làm gối để ngồi thoải mái.
Nhưng những phát minh của Immanuel đã gây ra khoản nợ khổng lồ và ông đã trốn khỏi các chủ nợ đến Saint Petersburg ở Nga – một nơi đóng vai trò quan trọng trong cuộc sống sau này của con trai ông là Alfred.
Mọi chuyện trở nên tốt đẹp hơn với Alfred Nobel, khi gia đình ông chuyển đến Nga, nơi cha ông bắt đầu nghiên cứu phát triển thuốc nổ.
Lợi ích bùng nổ
Thật không may, ở Nga, Immanuel Nobel một lần nữa phải đối mặt với tình trạng phá sản và trở về Thụy Điển. Alfred Alfred Nobel và cha ông, cùng với người con trai út của gia đình Nobel là Emil, đã thử nghiệm nitroglycerin ở Stockholm.
Những phát hiện của các thí nghiệm này đã đóng góp to lớn cho công nghiệp hóa và y học. Tuy nhiên, đã có nhiều sự kiện bi thảm xảy ra trước khi Alfred Nobel tìm ra cách làm cho nitroglycerin an toàn hơn khi sử dụng (bằng cách phát minh ra thuốc nổ vào năm 1867 – được cấp bằng sáng chế vào năm 1867).
Ví dụ, vào năm 1864, em trai của Alfred Nobel là Emil đã thiệt mạng trong một vụ nổ nitroglycerin tại phòng thí nghiệm của gia đình gần Stockholm – sau đó việc sản xuất nitroglycerin đã bị cấm trong thành phố.
Nhưng bi kịch này không làm Alfred Nobel sao nhãng mục tiêu của mình. Ông tiếp tục sản xuất thuốc nổ – ở quy mô công nghiệp – tại một nhà máy ở Vinterviken, Thụy Điển. Nhà máy đó đã bị phá hủy nhiều lần trong các vụ tai nạn, do nitroglycerin không ổn định – giết chết nhiều công nhân.
Mặc dù nhà máy của Nobel chắc chắn là một nơi làm việc nguy hiểm, nhưng nó cũng giúp khám phá ra những lợi ích của nitroglycerin như một loại thuốc điều trị tim mạch.
Công nhân nhà máy đã trải qua những thay đổi về sức khỏe do tiếp xúc với nitroglycerin. Hóa chất này có tác dụng sinh lý đáng kể như một chất giãn mạch, giúp thư giãn mạch máu để tăng lưu lượng máu và oxy đến tim.
Xem thêm: MicroRNA là gì? Vì sao khám phá microRNA nhận được giải Nobel y học 2024?
Năm 1998, giải Nobel về sinh lý học hoặc y học được trao chung cho Robert F. Furchgott, Louis J. Ignarro và Ferid Murad, “vì những khám phá của họ liên quan đến oxit nitric như một phân tử truyền tín hiệu trong hệ thống tim mạch”.
Điều này có thể khiến Alfred Nobel ngạc nhiên, người được cho là đã từ chối dùng nitroglycerin khi bác sĩ kê đơn cho các cơn đau thắt ngực của ông.
Sau khám phá của Alfred Nobel về nitroglycerin là các giải thưởng về hóa học và vật lý, nhưng đáng ngạc nhiên hơn – xét đến những đóng góp đáng kể của Nobel cho sự phát triển về vũ khí chiến tranh – là giải thưởng hòa bình.
Một trong những người bạn thân nhất của Nobel là nhà hoạt động hòa bình Bertha von Suttner, người đã viết cuốn tiểu thuyết phản chiến bán chạy nhất, ‘Lay Down Your Arms’. Người ta tin rằng, bà muốn Alfred Nobel quyên góp tiền của mình cho phong trào hòa bình, nhưng Alfred Nobel đã chọn tài trợ cho một giải thưởng. Năm 1905, von Suttner trở thành người phụ nữ đầu tiên được trao giải Nobel hòa bình và là người phụ nữ thứ hai đoạt giải Nobel, sau Marie Curie.
Xem thêm: Giải Nobel vật lý 2024: Vì sao Trí tuệ nhân tạo (AI) có khả năng tự học
Tranh cãi về giải Nobel
Một số khía cạnh của giải thưởng này gây nhiều tranh cãi.
Việc phụ nữ có thể nhận giải thưởng được xem là một sự điên rồ, chưa kể đến việc giải Nobel hòa bình sẽ được trao bởi một ủy ban ở Na Uy. Nhưng đối với Alfred Nobel, Oslo (Na Uy) hẳn được xem là nơi tự nhiên để trao một trong những giải thưởng. Vào thời điểm Alfred mất, Thụy Điển và Na Uy là một liên minh, và Alfred dành nhiều thời gian tụ tập với bạn bè tại Hiệp hội Thụy Điển-Na Uy ở Paris.
Người Thụy Điển rất tức giận vì giải thưởng có thể được trao cho bất kỳ ai và không chỉ giới hạn cho công dân Thụy Điển. Vào thế kỷ 19, hầu hết các giải thưởng đều mang tính quốc gia, nhưng Alfred Nobel hẳn là một người theo chủ nghĩa quốc tế.
Ông đã trải qua thời thơ ấu ở Thụy Điển, những năm tháng hình thành nhân cách ở Nga, phần lớn cuộc đời sau này ở Pháp và có một ngôi nhà nghỉ dưỡng ở San Remo, Ý. Chính quyền ở San Remo vẫn tiếp tục gửi hoa để trang trí lễ trao giải Nobel thường niên và tiệc chiêu đãi ở Stockholm hằng năm.
Tuy nhiên, cuộc tấn công dữ dội nhất vào giải Nobel không đến từ những người theo chủ nghĩa dân tộc Thụy Điển, mà đến từ chính gia đình Nobel, những người đã bị từ chối quyền thừa kế sau cái chết của Alfred Nobel. Gia đình Nobel nhận thấy rằng, có một số di chúc – và họ nhận được ngày càng ít tiền hơn với mỗi di chúc – cho đến phiên bản cuối cùng, để lại số tiền lớn nhất cho các giải thưởng.
Người trợ lý của Alfred Nobel, Ragnar Sohlman, đã vận động mạnh mẽ cho giải thưởng mang tên ‘sếp’ của mình, cũng là người thực hiện di chúc của Nobel.
Cuối cùng, các tòa án từ Pháp và Thụy Điển đã đấu tranh. Đây là lúc người Thụy Điển có thể đã thực hiện cú đánh chủ chốt của họ, gợi ý rằng di chúc nên được giải quyết bởi một tòa án nhỏ ở Karlskoga, một thành phố nhỏ ở miền trung Thụy Điển, nơi Alfred Nobel có căn nhà ở đó vào cuối đời – và nơi quan trọng nhất, Alfred nuôi ngựa.
Cuối cùng, người ta quyết định rằng, nơi nào có ngựa của một người đàn ông thì cũng là nơi anh ta thuộc về. Và thế là tòa án nhỏ Karlskoga, Thụy Điển, được chọn để diễn giải di chúc của Alfred Nobel, và giải Nobel đã ra đời.
Hình minh họa: Alfred Nobel, người tạo ra giải thưởng Nobel. Ảnh Maxis Sciences
Tác giả: Jonas F. Ludvigsson, giáo sư dịch tễ học y khoa và thống kê sinh học, Viện Karolinska
Nguồn: Jonas F. Ludvigsson – theconversation.com – Úc
Xem thêm: Giải mã protein dựa trên Trí tuệ nhân tạo đã đạt giải Nobel hóa học 2024
