Khi Sáng kiến ​​vành đai và con đường (BRI) của Bắc Kinh bước sang tuổi mới, mối quan hệ đối tác địa chiến lược mạnh mẽ giữa Trung Quốc và Nga đã ‘hồi sinh BRI’ trên khắp Nam bán cầu.

Năm 2022 kết thúc bằng một cuộc gọi Zoom: Tổng thống Vladimir Putin và Tập Cận Bình thảo luận về tất cả các khía cạnh của quan hệ đối tác chiến lược Nga – Trung.

Putin nói với Tập Cận Bình về cách “Nga và Trung Quốc quản lý để đảm bảo tốc độ tăng trưởng thương mại song phương cao kỷ lục”, nghĩa là “chúng ta sẽ có thể đạt được mục tiêu 200 tỷ đô la vào năm 2024 trước thời hạn”.

Về sự phối hợp của họ để “hình thành một trật tự thế giới công bằng dựa trên luật pháp quốc tế”, Putin nhấn mạnh cách “chúng ta chia sẻ quan điểm giống nhau về nguyên nhân, tiến trình và logic của sự biến đổi đang diễn ra trong bối cảnh địa chính trị toàn cầu”.

Đối mặt với “áp lực và sự khiêu khích chưa từng có từ phương tây”, Putin lưu ý cách Nga-Trung không chỉ bảo vệ lợi ích của chính họ “mà còn cho tất cả những người ủng hộ một trật tự thế giới dân chủ thực sự và quyền của các quốc gia được tự do quyết định vận mệnh của mình”.

Trước đó, ông Tập đã thông báo rằng, Bắc Kinh sẽ tổ chức Diễn đàn vành đai và con đường (BRI) lần thứ 3 vào năm 2023. Điều này đã được các nguồn tin ngoại giao xác nhận. Diễn đàn ban đầu được thiết kế để tổ chức 2 năm một lần, lần đầu tiên được tổ chức vào năm 2017 và sau đó là năm 2019. Năm 2021 đã không diễn ra vì Covid-19.

Sự trở lại của diễn đàn báo hiệu không chỉ một động lực mới mà còn là một cột mốc cực kỳ quan trọng khi Sáng kiến ​​vành đai và con đường (BRI), được khởi xướng ở Astana và sau đó là Jakarta vào năm 2013, sẽ kỷ niệm 10 năm thành lập.

BRI phiên bản 2.0

BRI phiên bản 2.0 là khởi đầu mới của địa chính trị và địa kinh tế. BRI đã được coi là khái niệm chính trong chính sách đối ngoại của Trung Quốc cho đến giữa thế kỷ này. Bây giờ là lúc để tinh chỉnh mọi thứ. Các dự án BRI 2.0, dọc theo một số hành lang kết nối, chắc chắn sẽ được điều chỉnh lại ‘kích thước’ để thích ứng với môi trường hậu Covid, dư âm của cuộc chiến ở Ukraine và một thế giới đang chìm trong nợ nần chồng chất.

Và sau đó là sự lồng ghép của động lực kết nối thông qua BRI với động lực kết nối thông qua Hành lang giao thông bắc – nam (NTSC), với các bên tham gia chính là Nga, Iran và Ấn Độ.

Mở rộng dựa trên động lực địa kinh tế của quan hệ đối tác Nga-Trung như đã được thảo luận bởi Putin và Tập, thực tế là Nga, Trung Quốc, Iran và Ấn Độ đang phát triển quan hệ đối tác thương mại đan xen – cùng với khối BRICS, bao gồm: Nga, Ấn Độ và Trung Quốc, cộng với Iran là một trong những các thành viên sắp tới của BRICS+, là “Bộ tứ” thực sự quan trọng trên khắp Á Âu.

Trung Quốc: ‘Mập mờ chiến lược’

Điều này không liên quan gì đến cân bằng quyền lực, vốn là một khái niệm của phương tây và cũng không liên quan gì đến lịch sử 5000 năm của Trung Quốc. Đây cũng không phải là một biến thể khác của “sự thống nhất của trung tâm” – đại diện địa chính trị, theo đó không quốc gia nào có thể đe dọa trung tâm – Trung Quốc, miễn là nước này có thể duy trì trật tự.

Những yếu tố văn hóa mà trong quá khứ có thể ngăn cản Trung Quốc chấp nhận một liên minh theo khái niệm bình đẳng giờ đã biến mất, khi nói đến quan hệ đối tác chiến lược Nga-Trung.

Trở lại tháng 2 năm 2022, vài ngày trước chiến dịch quân sự đặc biệt (SMO) của Nga ở Ukraine, Putin và Tập đã trực tiếp tuyên bố rằng, mối quan hệ đối tác của họ “không có giới hạn”.

Tóm lại: Bắc Kinh sẽ không “bỏ rơi” Moscow vì Ukraine – cũng như họ sẽ không công khai thể hiện sự ủng hộ. Người Trung Quốc đang chơi trò giải thích tinh tế của riêng họ về điều mà người Nga định nghĩa là “sự mơ hồ chiến lược”.

Kết nối ở Tây Á

Ở Tây Á, các dự án BRI sẽ phát triển đặc biệt nhanh chóng ở Iran, như một phần của thỏa thuận 25 năm đã ký giữa Bắc Kinh và Tehran, và sự sụp đổ dứt khoát của kế hoạch hành động toàn diện chung (JCPOA) – còn gọi là thỏa thuận hạt nhân Iran.

Iran không chỉ là đối tác BRI mà còn là thành viên chính thức của Tổ chức hợp tác Thượng Hải (SCO). Nó đã đạt được một thỏa thuận thương mại tự do với Liên minh kinh tế Á – Âu (EAEU), bao gồm các quốc gia hậu Xô Viết, Armenia, Belarus, Kazakhstan và Kyrgyzstan.

Và Iran, ngày nay, được cho là nhà kết nối chính của NSTC, mở ra Ấn Độ Dương và xa hơn nữa, kết nối không chỉ với Nga và Ấn Độ mà còn với Trung Quốc, Đông Nam Á và thậm chí, có thể là cả châu Âu – giả sử một ngày nào đó lãnh đạo EU sẽ thực hiện chính sách “cuốn theo chiều gió”.

Vì vậy, ở đây chúng ta có Iran bị Hoa Kỳ trừng phạt nặng nề, tuy nhiên đồng thời, họ cũng đã thu lợi từ BRI, NSTC và thỏa thuận thương mại tự do EAEU. Ba thành viên quan trọng của BRICS – Ấn Độ, Trung Quốc, Nga – sẽ đặc biệt quan tâm đến sự phát triển của hành lang quá cảnh xuyên Iran – đây là tuyến đường ngắn nhất giữa hầu hết EU với Nam và Đông Nam Á, đồng thời sẽ cung cấp nhanh hơn, giao thông vận tải rẻ hơn.

Thêm vào đó là hành lang điện năng Nga-Transcaucasia-Iran đã được lên kế hoạch mang tính đột phá, có thể trở thành kết nối dứt khoát có khả năng đập tan sự đối kháng  giữa Azerbaijan và Armenia.

Trong thế giới Ả Rập, Tập Cận Bình đã sắp xếp lại bàn cờ. Chuyến đi tháng 12 của  Tập Cận Bình tới Saudi Arabia nên là kế hoạch ngoại giao về cách nhanh chóng thiết lập quan hệ ‘có qua có lại’ thời hậu hiện đại giữa 2 nền văn minh cổ xưa, đáng tự hào để tạo điều kiện phục hồi Con đường tơ lụa mới (BRI).

Sự trỗi dậy của đồng Nhân Dân Tệ

Bắc Kinh có thể đã mất thị trường xuất khẩu khổng lồ ở phương tây – vì vậy cần phải có sự thay thế. Các nhà lãnh đạo Ả Rập xếp hàng ở Riyadh để gặp Tập Cận Bình đã nhìn thấy 100 con dao (hàm ý phương tây) sắc bén bất ngờ tiến đến và tính toán rằng, đã đến lúc đạt được sự cân bằng mới.

Điều đó có nghĩa là, trong số những thứ khác, thái tử Saudi Arabia, Mohammad bin Salman (MbS) đã thông qua một chương trình nghị sự đa cực hơn: Không còn vũ khí hóa chủ nghĩa thánh chiến Salafi trên khắp Á Âu và mở rộng cánh cửa cho quan hệ đối tác chiến lược Nga-Trung.

Chiến lược gia của Credit Suisse, Zoltan Pozsar, trong 2 bản tin nổi bật liên tiếp, có tiêu đề “Chiến tranh và thương mại” (27 tháng 12) và “Chiến tranh và tiền tệ Statecraft” (29 tháng 12), đã chỉ ra ‘bức tường’.

Pozsar hoàn toàn hiểu ý của ông Tập khi ông nói rằng, Trung Quốc “sẵn sàng hợp tác với GCC” để thiết lập một “mô hình hợp tác năng lượng toàn diện mới” trong khoảng thời gian “từ 3 đến 5 năm”.

Trung Quốc sẽ tiếp tục nhập khẩu nhiều dầu thô, trong dài hạn, từ các quốc gia thuộc Tổ chức hợp tác vùng vịnh (GCC) và khí tự nhiên hóa lỏng (LNG). Bắc Kinh sẽ “tăng cường hợp tác trong lĩnh vực thượng nguồn, dịch vụ kỹ thuật, cũng như lưu trữ, vận chuyển và nhà máy lọc dầu (hạ nguồn).

“Nền tảng trao đổi dầu mỏ và khí đốt tự nhiên Thượng Hải sẽ được sử dụng đầy đủ để thanh toán bằng Nhân dân tệ trong giao dịch dầu khí và chúng tôi có thể bắt đầu hợp tác hoán đổi tiền tệ”.

Pozsar đã tóm tắt tất cả như sau: “Dầu GCC chảy về phía Đông + lập hóa đơn bằng đồng Nhân Dân Tệ = Bình minh của petroyuan”.

Và không chỉ vậy. Song song đó, BRI có một động lực mới, bởi vì mô hình trước đây – dầu cho vũ khí – sẽ được thay thế bằng dầu cho sự phát triển bền vững (xây dựng nhà máy, cơ hội việc làm mới).

Và đó là cách BRI đáp ứng tầm nhìn 2030 của Saudi Arabia

Ngoài Michael Hudson, Poszar có thể là nhà phân tích kinh tế phương tây duy nhất hiểu được sự thay đổi quyền lực toàn cầu: “Trật tự thế giới đa cực”, ông nói, “được xây dựng không phải bởi các nguyên thủ quốc gia G7 mà bởi ‘G7 của phương Đông’ (các nguyên thủ quốc gia BRICS), thực sự là G5”. Do hướng tới một BRICS+.

Và các cường quốc toàn cầu đang trỗi dậy cũng biết cách cân bằng các mối quan hệ của họ. Ở Tây Á, Trung Quốc đang thực hiện các phần hơi khác nhau trong cùng một chiến lược thương mại – kết nối BRI, một cho Iran và một cho các chế độ quân chủ vùng vịnh Ba Tư.

Quan hệ đối tác chiến lược toàn diện của Trung Quốc với Iran là một thỏa thuận kéo dài 25 năm, theo đó Trung Quốc đầu tư 400 tỷ đô la vào nền kinh tế của Iran để đổi lấy nguồn cung dầu ổn định của Iran với mức chiết khấu cao. Trong hội nghị thượng đỉnh với GCC, ông Tập đã nhấn mạnh “các khoản đầu tư vào các dự án hóa dầu, sản xuất và cơ sở hạ tầng” để đổi lấy việc trả tiền năng lượng bằng Nhân Dân Tệ.

Trò chơi mới đầy thú vị của BRI 2.0

BRI 2.0 cũng đã được triển khai trong một loạt hội nghị thượng đỉnh Đông Nam Á vào tháng 11. Khi ông Tập gặp thủ tướng Thái Lan Prayut Chan-o-cha tại Hội nghị thượng đỉnh APEC (Hợp tác kinh tế châu Á-Thái Bình Dương) ở Bangkok, họ đã cam kết sẽ kết nối tuyến đường sắt cao tốc Trung Quốc – Lào đang hoạt động với hệ thống đường sắt Thái Lan. Đây là dự án dài 600 km, nối Bangkok với Nong Khai ở biên giới với Lào, dự kiến ​​hoàn thành vào năm 2028.

Và trong một nỗ lực bổ sung cho BRI, Bắc Kinh và Bangkok đã đồng ý phối hợp phát triển Khu vực ‘vịnh lớn’ Thâm Quyến-Chu Hải-Hồng Kông và đồng bằng sông Dương Tử của Trung Quốc với hành lang kinh tế phía đông (EEC) của Thái Lan.

Về lâu dài, Trung Quốc về cơ bản nhằm mục đích tái tạo ở Tây Á chiến lược của mình trên khắp Đông Nam Á. Bắc Kinh giao dịch với ASEAN nhiều hơn là với châu Âu hoặc Mỹ.

Sự sụp đổ chuyển động chậm, đau đớn đang diễn ra ở phương tây có thể làm xù lông một vài chiếc lông trong một nền văn minh đang suy tàn. Điều này đã xảy ra trong quá khứ – sự trỗi dậy và sụp đổ của người Hy Lạp, La Mã, Parthia, Ả Rập, Ottoman, Tây Ban Nha, Hà Lan, Anh. Bá chủ xét cho cùng chỉ là cái mới nhất trong một danh sách dài.

Về mặt thực tế, các dự án BRI 2.0 giờ đây sẽ được giám sát kỹ lưỡng hơn: Đây sẽ là dấu chấm hết cho các đề xuất phi thực tế và chi phí chìm, với các dây cứu sinh được mở rộng cho một loạt các quốc gia đang gặp khó khăn về nợ nần.

BRI sẽ được coi là trung tâm của quá trình mở rộng BRICS+, được xây dựng trên một hội đồng tư vấn vào tháng 5 năm 2022 với sự tham dự của các Bộ trưởng ngoại giao và đại diện từ Nam Mỹ, châu Phi và châu Á.

Ý nghĩa đối với Nam Bán Cầu

Nhiệm vụ mới của Tập Cận Bình từ Đại hội Đảng cộng sản lần thứ 20 đã báo hiệu việc thể chế hóa BRI không thể đảo ngược, vốn là chính sách tiêu biểu của ông. Nam bán cầu đang nhanh chóng đưa ra những kết luận nghiêm túc, đặc biệt trái ngược với sự chính trị hóa rõ ràng của G20, có thể thấy rõ tại hội nghị thượng đỉnh tháng 11 ở Bali năm 2022.

Vì vậy, Poszar là một viên ngọc quý hiếm: Một nhà phân tích phương tây hiểu rằng BRICS là G5 mới, và họ đang dẫn đầu con đường hướng tới BRICS+.

Chuỗi cung ứng bị phá vỡ nghiêm trọng, sự cuồng loạn của phương tây lên đến đỉnh điểm đối với lập trường của Bắc Kinh trong cuộc chiến ở Ukraine và những thất bại nghiêm trọng đối với các khoản đầu tư của Trung Quốc ở phương tây, tất cả đều ảnh hưởng đến sự phát triển của BRI 2.0.

Bắc Kinh sẽ đồng thời tập trung vào một số nút của Nam bán cầu, đặc biệt là các nước láng giềng trong ASEAN và trên khắp Á Âu.

Ví dụ, hãy nghĩ đến tuyến đường sắt cao tốc Jakarta-Bandung do Bắc Kinh tài trợ, tuyến đường sắt đầu tiên của Đông Nam Á: Một dự án BRI khai trương trong năm nay khi Indonesia đảm nhận vai trò chủ tịch luân phiên của ASEAN. Trung Quốc cũng đang xây dựng tuyến đường sắt East Coast Rail Link ở Malaysia và đã nối lại các cuộc đàm phán với Philippines về 3 dự án đường sắt.

Sau đó, có các kết nối chồng chất. EAEU sẽ đạt được thỏa thuận khu vực thương mại tự do với Thái Lan. Bên lề sự kiện Luiz Inácio Lula da Silva trở lại nắm quyền ở Brazil, chủ nhật tuần trước, các quan chức của Iran và Saudi Arabia đã gặp nhau trong nụ cười để thảo luận. Sự lựa chọn tuyệt vời về địa điểm: Brazil các bên tham gia xem là trung lập về địa chính trị.

Theo quan điểm của Bắc Kinh, rủi ro không thể cao hơn, vì động lực đằng sau BRI 2.0 trên khắp Nam bán cầu là không cho phép Trung Quốc phụ thuộc vào các thị trường phương tây. Bằng chứng về điều này là trong cách tiếp cận kết hợp của nó đối với Iran và thế giới Ả Rập.

Việc Trung Quốc đồng thời mất đi nhu cầu thị trường của cả Mỹ và EU có thể sẽ chỉ là một cú hích trên con đường (đa cực), ngay cả khi sự sụp đổ của phương tây có vẻ đúng lúc để hạ gục Trung Quốc một cách đáng ngờ.

Năm 2023 sẽ tiếp tục với việc Trung Quốc chơi Trò chơi vĩ đại mới từ sâu bên trong, tạo ra toàn cầu hóa 2.0 được hỗ trợ về mặt thể chế bởi một mạng lưới bao gồm BRI, BRICS+, SCO và với sự giúp đỡ của đối tác chiến lược Nga, EAEU và OPEC+. Không có gì ngạc nhiên khi các đối thủ của họ đang bối rối.