Vào cuối năm 2022, giá trung bình để thải ra 1 tấn khí nhà kính – 1 tín chỉ Carbon trên thế giới là khoảng 5,29 đô la Mỹ. Theo Quỹ tiền tệ quốc tế (IMF), để giá cả đạt được hiệu quả như chúng ta mong muốn – giúp loại bỏ nhiên liệu hóa thạch – cần phải ở mức khoảng 75 USD vào cuối thập kỷ này.
Tại sao giá thải CO2 vẫn còn thấp như vậy?
Bởi vì ngay cả vào năm 2023, gần 80% lượng khí thải CO2 trên thế giới từ việc giải phóng mặt bằng (phá bỏ rừng, thảm thực vật để thực hiện dự án), nhà máy điện, ô tô và công nghiệp đều được thải vào khí quyển, mà người gây ô nhiễm, không phải trả bất kỳ chi phí nào.
Giá tín chỉ Carbon từ lâu đã được các nhà kinh tế và chuyên gia ưa chuộng như một cách để thúc đẩy sự thay đổi về chuyển đổi xanh.
Nếu muốn ngăn cản điều gì đó, cách dễ nhất là làm cho nó đắt hơn.
Định giá 3 loại khí nhà kính chính – Carbon dioxide (CO2), Metan và Oxit nitơ – là một cách hay và hiệu quả, để buộc những người gây ô nhiễm phải tìm những cách khác để sản xuất điện hoặc tạo ra các hình thức vận chuyển (Giá Carbon đề cập đến việc định giá 1 tấn Carbon dioxide tương đương – 1 tín chỉ Carbon, viết tắt CO₂-e, bao gồm cả 3 loại khí).
Từ lâu đã có sự khác biệt kỳ lạ, giữa việc cập nhật từng phút về giá tài sản tài chính và việc thiếu thông tin về giá Carbon (giá 1 tín chỉ Carbon).
Vào năm 2023, khi thời tiết khắc nghiệt, hạn hán và lũ lụt đẩy biến đổi khí hậu đến trước mắt chúng ta, việc truy cập các luồng dữ liệu trên thị trường cổ phiếu, hàng hóa, ngoại hối sẽ dễ dàng hơn nhiều so với việc tìm kiếm dữ liệu về biện pháp quan trọng nhất đối với sự tồn tại toàn cầu – giá Carbon.
Đó là lý do tại sao nhóm nghiên cứu của chúng tôi nỗ lực tạo ra chỉ số giá Carbon toàn cầu đầu tiên, như một cách để dễ dàng theo dõi những thay đổi về giá cả trên toàn cầu – theo thời gian.
Làm thế nào chúng ta xác định được giá thực sự của Carbon?
Để thay đổi giá Carbon toàn cầu, chúng tôi đã tính đến mọi chương trình quốc gia hoặc quốc tế cũng như giá Carbon – được giao dịch – thông qua các chương trình mua bán khí thải.
Chúng tôi đã không sử dụng ‘tín chỉ hoặc khoản bù đắp Carbon’ vì những khoản tín chỉ hoặc khoản bù đắp này có xu hướng thiếu minh bạch, khó hiểu và thường gây nghi vấn.
Các quốc gia và khu vực pháp lý khác nhau đã giải quyết vấn đề ô nhiễm khí quyển từ các hướng khác nhau.
Cách đơn giản nhất là đánh thuế những chất gây ô nhiễm mà bạn không muốn (phương pháp bắt buộc thông qua luật pháp – biên tập). Điều này có hiệu quả, nếu ‘giá thuế’ được đặt ở mức phù hợp – lúc đầu không quá thấp hoặc quá cao – và tăng lên khi cần thiết.
Một cách tiếp cận phổ biến khác là tạo ra thị trường ô nhiễm thông qua cơ chế mua bán khí thải, trong đó những người phát thải nhiều phải mua giấy phép (phương pháp thị trường mua bán ‘tín chỉ Carbon’ để giúp giảm phát thải – biên tập).
Theo thời gian, thị trường sẽ định giá cho việc gây ô nhiễm, khi những người phát thải và những người khác cạnh tranh để giành được ‘nguồn trợ cấp hữu hạn’ này.
Các cơ quan quản lý ‘dần dần cắt giảm’ số lượng ‘trợ cấp’, đẩy giá của từng khoản ‘trợ cấp’ lên cao. Kết quả cuối cùng là thúc đẩy các chủ thể gây ô nhiễm lớn, cắt giảm ngày càng nhiều lượng khí thải của họ.
Chúng tôi không đưa tín chỉ hoặc khoản đền bù (trợ cấp) Carbon vào chỉ số giá Carbon của mình, vì việc sử dụng chúng phần lớn là tự nguyện, chúng có xu hướng không được kiểm soát hoặc quản lý lỏng lẻo, nguồn cung của chúng không được giới hạn và tác động của chúng rất khác nhau.
Ví dụ, những người tố cáo đã tuyên bố rằng, chương trình bù đắp Carbon của Úc phần lớn là vô dụng.
Vậy chúng ta đã thấy những thay đổi gì?
Lần đầu tiên chúng tôi tính toán chỉ số này cách đây 1 thập kỷ, khi chúng tôi có thể tập hợp thông tin về phạm vi và giá cả đáng tin cậy.
Khi chỉ số này bắt đầu, giá Carbon toàn cầu chỉ là 0,67 USD/tấn CO₂-e.
Trở lại năm 2013, chỉ có 20 khu vực pháp lý có giá Carbon, chỉ chiếm 8% lượng khí thải toàn cầu. Vào thời điểm đó, Úc là một trong số đó, trước khi cái gọi là “chiến tranh khí hậu” chiếm lĩnh nền chính trị quốc gia.
Tuy nhiên, trong thập kỷ qua, chúng ta đã chứng kiến những tiến bộ đáng kể. Giá hiện tại khoảng 7,77 USD/tấn CO₂-e, cao hơn gần 8 lần so với năm 2013.
Từ 20 quốc gia hoặc khu vực pháp lý, chúng tôi hiện có 58 quốc gia, chiếm 22,5% lượng khí thải toàn cầu.
Điều đó bao gồm kế hoạch kinh doanh khí thải của Liên minh Châu Âu (EU) và kế hoạch quốc gia mới của Trung Quốc, lần lượt chiếm khoảng 3% và 9% lượng khí thải trên toàn cầu. Các kế hoạch không bao gồm toàn bộ nền kinh tế của họ.
Đó là tin tốt. Tin xấu là vẫn còn một con đường để đi. Hơn 3/4 lượng khí thải không được định giá – người gây ô nhiễm không phải chịu tổn thất gì. Đó là lý do tại sao giá Carbon toàn cầu vẫn còn rất thấp.
Các quốc gia như Ấn Độ, Iran, Nga, Indonesia và Úc không có giá Carbon hoặc chương trình thương mại mua bán phát thải Carbon.
Úc vẫn đi sau
Lượng khí thải trong nước của Úc chiếm 1,27% lượng phát thải khí nhà kính toàn cầu. Khi tính cả hoạt động xuất khẩu nhiên liệu hóa thạch của Úc với tư cách là nhà xuất khẩu LNG hàng đầu thế giới và nhà xuất khẩu than lớn, tác động đối với khí hậu thế giới gần như tăng gấp 4 lần lên 5%.
Đó là mức cao đáng buồn, vì dân số của Úc chỉ chiếm 0,3% tổng dân số thế giới.
Bất chấp lượng khí thải Carbon quá lớn, Úc vẫn không có mức giá Carbon bắt buộc.
Úc có một cơ chế bảo vệ – một mức cơ bản mà những người gây ô nhiễm lớn phải trả. Hiện tại, mức cơ sở quá cao, nghĩa là chỉ có một số ít người gây ô nhiễm tham gia. Cơ chế này hiện đang được xem xét.
Cho đến khi các mức cơ bản được thiết lập thấp hơn và các hình phạt được thi hành, Úc sẽ vẫn là nước tụt hậu trong cuộc chiến chống biến đổi khí hậu. Cam kết cắt giảm lượng khí thải 43% vào năm 2030 của Đảng lao động được đưa ra mà không đề cập đến giá Carbon.
Liệu phần còn lại của thế giới có chấp nhận định giá Carbon không?
Sự phản đối chính trị đã giết chết nỗ lực đầu tiên của Úc trong việc định giá Carbon vào năm 2012.
Tương tự, tình trạng bế tắc chính trị ở Mỹ đã khiến việc định giá Carbon trở thành vấn đề không thể bắt đầu ở cấp quốc gia.
Để đáp lại, các chính phủ cánh tả đã chuyển sang các cách tiếp cận khác, chẳng hạn như chi mạnh tay cho năng lượng sạch mới, với giá rẻ.
Phải chăng điều này có nghĩa là chúng ta sẽ không bao giờ thấy giá Carbon toàn cầu đạt mức hiệu quả? Thật khó để nói, nhưng hiện tại, có vẻ như mọi quốc gia lớn đều không định giá Carbon.
Điều đó không có nghĩa là lãng phí thời gian đối với các quốc gia và khu vực pháp lý như Liên minh Châu Âu đang theo đuổi nó.
Rõ ràng là chúng ta có thể thúc đẩy sự thay đổi hành vi bằng cách đo lường nó theo tiêu chuẩn hoặc kỳ vọng. Hy vọng chỉ số giá Carbon thực tế có thể đóng một vai trò nào đó. Rốt cuộc, đây là một trong những con số thực sự quan trọng.
Hầu như toàn bộ nghìn tỷ tấn Carbon dioxide mà chúng ta thải ra kể từ Cách mạng công nghiệp đều được thải ra “miễn phí”. Khi hệ thống sưởi ấm toàn cầu tăng lên, chi phí thực sự ngày càng trở nên rõ ràng hơn.
Tác giả:
Bei Cui, nghiên cứu viên, Đại học Monash
Nga Phạm, nghiên cứu viên, Đại học Monash
Ummul Ruthbah, nghiên cứu viên cao cấp
