Tác giả: Patrick James, giáo sư quan hệ quốc tế tại Trường văn học, nghệ thuật và khoa học Dornsife thuộc Đại học Nam California
Vụ “rò rỉ” tài liệu của Lầu Năm Góc hồi tháng 4 năm 2023 cho thấy Mỹ đang theo dõi hoạt động nội bộ của tình báo Nga cũng như do thám Ukraine, và đây chỉ là một mặt của việc Mỹ can dự vào cuộc xung đột Nga – Ukraine.
Mặc dù Mỹ chưa bao giờ tuyên chiến với Nga nhưng các tài liệu cho thấy họ vẫn tiếp tục hỗ trợ Ukraine về tình báo, tiền bạc và vũ khí.
Cuộc đối đầu Ukraine – Nga cũng như sự can thiệp của Hoa Kỳ sẽ không có hồi kết. Mặc dù Mỹ không phải là lần đầu tiên trở thành bên thứ 3 trong cuộc xung đột, nhưng kịch bản này ngày càng gợi nhớ đến cuộc chiến ở Iraq.
Về chính sách đối ngoại, có sự khác biệt giữa Iraq và Ukraine: Hàng ngàn lính Mỹ đã chết ở Iraq, nhưng không có quân đội Mỹ ở Ukraine.
Nhưng đánh giá về cuộc chiến ở Iraq và những hậu quả lâu dài của nó sẽ giúp giải quyết những lo ngại về việc tích cực tham gia vào các hoạt động chiến đấu căng thẳng xa nhà.
Có ba điểm chính cần lưu ý:
1. Can thiệp không đảm bảo thành công
Khi cựu tổng thống Mỹ George Bush tuyên bố vào năm 2003 rằng Hoa Kỳ sẽ gửi quân tới Iraq, Osama bin Laden, tín đồ Hồi giáo người Saudi Arabia giàu có và là kẻ chủ mưu vụ tấn công ngày 11 tháng 9 năm 2001, đã an toàn ngoài vòng pháp luật.
Mặc dù mối liên hệ có thể không rõ ràng ngay từ cái nhìn đầu tiên, nhưng việc bin Laden không bị trừng phạt đã gây ra sự tức giận đối với các chế độ thù địch khác. Đặc biệt, Saddam Hussein đã đưa ra lời thách thức đối với Hoa Kỳ và các đồng minh của họ.
Nhà độc tài Iraq đã ngăn cản các thanh sát viên của Cơ quan năng lượng nguyên tử quốc tế và Liên Hợp Quốc, tạo ấn tượng rằng ông ta có vũ khí hủy diệt hàng loạt. Điều này đã khiến Mỹ và các đồng minh của họ tức giận khi trò chơi mèo vờn chuột của Saddam Hussein kéo dài.
Người ta tin rằng Bush đã rất lo lắng rằng Saddam Hussein sẽ có thể sử dụng vũ khí hủy diệt hàng loạt bị cáo buộc trong một cuộc tấn công vào Hoa Kỳ và gây ra thiệt hại còn lớn hơn cả vụ 11/9 năm 2001.
Kết quả là, một nhóm các quốc gia dưới sự bảo trợ của Hoa Kỳ, bao gồm Vương quốc Anh và Úc, đã xâm lược Iraq vào tháng 3 năm 2003. “Liên minh tình nguyện viên”, như nó được biết đến, đã giành được chiến thắng nhanh chóng và lật đổ chế độ của Saddam Hussein.
Bush đã nhận được sự ủng hộ tăng vọt của công chúng ngay sau cuộc xâm lược Iraq, nhưng ngay sau đó tỷ lệ ủng hộ Bush giảm xuống khi chiến tranh kéo dài.
Đồng thời, Hoa Kỳ đã chứng minh rằng họ không hiểu gì về chính trị cũng như cấu trúc xã hội của Iraq mà họ chiếm đóng đầu tiên và sau đó cố gắng khôi phục.
Các quyết định được đưa ra cho thấy sự thiển cận và thậm chí là sự thiếu hiểu biết hoàn toàn – đặc biệt là việc giải tán quân đội Iraq vào tháng 5 năm 2003. Tình trạng bất ổn dân sự lớn sau sự biến mất đột ngột của lực lượng an ninh Iraq.
Sự tan rã của quân đội Iraq đã giải phóng bàn tay của các nhóm nổi dậy và chiến binh. Giao tranh giữa các phe phái khác nhau ở Iraq thường xuyên xảy ra và leo thang thành một cuộc nội chiến chỉ kết thúc vào năm 2017.
Iraq ngày nay vẫn còn bất ổn về chính trị và không gần gũi với nền dân chủ như trước cuộc xâm lược của Mỹ.
2. Trả thù cá nhân không phải là cái cớ để gây chiến
Trong suốt 24 năm cầm quyền, Saddam Hussein sống trong sự xa hoa, đàn áp thường dân và đàn áp các đối thủ chính trị. Ông ta có liên quan đến nạn diệt chủng người Kurd ở Iraq. Cuối cùng, Saddam Hussein bị xử tử vào năm 2006 sau khi bị quân đội Mỹ bắt giữ.
Tổng thống Vladimir Putin cũng có không ít tiếng xấu. Hơn nữa, theo một nghĩa nào đó, ông ta thậm chí còn nguy hiểm hơn.
Nga không chỉ sở hữu vũ khí hạt nhân mà còn nhiều lần đe dọa sử dụng chúng để chống lại các quốc gia khác (theo học huyết hạt nhân của Nga. Tuy nhiên, Mỹ đã thả 2 quả bom hạt nhân xuống Nhật Bản – biên tập). Đồng thời, cả Saddam Hussein và Putin đều trở thành mục tiêu trực tiếp của các nhà lãnh đạo chính trị Hoa Kỳ, những người mà việc lật đổ những kẻ thù nước ngoài này đã trở thành nỗi ám ảnh ngay cả trước Iraq, chưa tính đến Ukraine.
Sự hỗ trợ của Mỹ dành cho Ukraine là điều dễ hiểu khi nước này tự bảo vệ mình và phải gánh chịu thương vong dân sự khủng khiếp. Hỗ trợ cho Ukraine cũng hợp lý từ quan điểm an ninh quốc gia của Hoa Kỳ – bằng cách đó, chúng tôi chống lại sự bành trướng của Nga trong bối cảnh Moscow xích lại gần Trung Quốc.
Đồng thời, điều quan trọng là phải duy trì sự tham gia của Hoa Kỳ trong khuôn khổ tương xứng với lợi ích quốc gia.
3. Có nguy cơ chia cắt đất nước
Cuộc chiến ở Iraq đã làm tăng sự chú trọng của Hoa Kỳ đối với chính sách đối ngoại. Tuy nhiên, đánh giá qua các cuộc thăm dò dư luận gần đây, hầu hết người Mỹ không tin rằng cuộc xâm lược Iraq khiến nước Mỹ an toàn hơn.
Ngày nay, chủ nghĩa hoài nghi đang nảy sinh về việc tham gia thêm vào cuộc xung đột Ukraine: Nhiều người coi đó là một nghĩa vụ đối ngoại tốn kém khác.
Các cuộc thăm dò vào tháng 1 năm 2023 cho thấy tỷ lệ người Mỹ xem viện trợ cho Ukraine là quá mức đã tăng lên trong những tháng gần đây. Theo Trung tâm Pew, vào cuối năm 2022, gần 26% người Mỹ trưởng thành cho biết Hoa Kỳ đã cống hiến quá nhiều cho Ukraine. Đồng thời, gần 3/4 số người được khảo sát vẫn ủng hộ sự tham gia của Hoa Kỳ.
Người Mỹ bình thường hầu như không biết gì về Iraq hay Ukraine. Rõ ràng, sự kiên nhẫn có thể cạn kiệt khi sự hỗ trợ của Mỹ cho các cuộc chiến tranh ở nước ngoài trở nên tốn kém hơn và mối đe dọa trả đũa – bao gồm cả vũ khí hạt nhân chiến thuật – có nhiều khả năng xảy ra hơn.
Viện trợ cho Ukraine chắc chắn sẽ trở thành một điểm tranh cãi trong cuộc tranh chấp bùng lên ở Washington vì trần nợ quốc gia (nợ công của Mỹ rất lớn, biên tập).
Mặt khác, nếu Hoa Kỳ không hỗ trợ đầy đủ cho Ukraine và nước này sẽ không thể bảo vệ nền độc lập của mình, thì các đối thủ như Nga, Trung Quốc và Iraq có thể bị lôi kéo vào hành động gây hấn ở những nơi khác.
Tôi tin rằng việc so sánh các cuộc xung đột ở Iraq và Ukraine cho thấy rõ ràng rằng giới lãnh đạo Hoa Kỳ phải xác định rõ ràng và thông báo cho công chúng về các ưu tiên an ninh quốc gia chính, đồng thời vạch ra số lượng và hình thức hỗ trợ mà Hoa Kỳ dự định cung cấp cho Kiev.
Trong khi nhiều người tin rằng Ukraine xứng đáng được Mỹ giúp đỡ chống lại Nga, chính sách hiện tại không nên bỏ qua kinh nghiệm trong quá khứ và cuộc chiến ở Iraq mang tính hướng dẫn cao về vấn đề này.
Ảnh minh họa: Ba tổng thống Mỹ. Ảnh: FP
