Đất hiếm là những kim loại thiết yếu đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển của các ngành công nghiệp hiện đại và công nghệ tiên tiến.
Chúng là nguyên liệu thô cơ bản trong sản xuất nhiều thiết bị như điện thoại thông minh, ổ đĩa, tua bin gió và các thiết bị điện tử hiện đại khác. Mặc dù có tên như vậy, nhưng sự quý hiếm của nó không phải do số lượng mà là do cách phân phối và độ khó khi khai thác.
Xem thêm: Đất Hiếm Là Gì? Vì Sao Nó Lại Quan Trọng Như Vậy
Định nghĩa kim loại đất hiếm
Cơ quan Khảo sát Địa chất Anh mô tả đất hiếm là “một nhóm nguyên tố được sử dụng trong số lượng lớn nhất các sản phẩm tiêu dùng trên thế giới”. Đây là nhóm gồm 17 nguyên tố hóa học được chiết xuất từ lớp vỏ Trái Đất.
Mặc dù có tên như vậy, đất hiếm không hiếm về mặt số lượng, nhưng chúng được đặc trưng bởi một loại hiếm khác. Chúng không tồn tại riêng lẻ trong tự nhiên, mà được trộn lẫn với các kim loại khác, khiến việc khai thác và tách đất hiếm trở thành một quá trình phức tạp đòi hỏi công nghệ tiên tiến.
Sự phức tạp trong việc khai thác đất hiếm được phản ánh trực tiếp vào giá của chúng và khiến chúng trở nên khá cao, bên cạnh những đặc tính độc đáo mang lại giá trị chiến lược cao.
Tầm quan trọng đất hiếm và công dụng của chúng
Tầm quan trọng của đất hiếm nằm ở vai trò then chốt của chúng trong thời đại thông tin và công nghệ tiên tiến, vì chúng được sử dụng trong các ngành công nghiệp quan trọng, bao gồm điện thoại thông minh, xe điện và các ứng dụng quân sự, khiến đất hiếm trở thành nguồn tài nguyên chiến lược mà các quốc gia tìm cách bảo đảm và duy trì tính bền vững về nguồn cung cấp.
Các kim loại đất hiếm này cũng được sử dụng trong nhiều ngành công nghiệp khác nhau, bao gồm các sản phẩm y tế như thuốc điều trị ung thư, sản phẩm công nghệ cao và thiết bị quân sự.
Nó cũng rất quan trọng đối với tương lai của năng lượng tái tạo trên Trái Đất về mặt sản xuất tua-bin gió điện, đèn tiết kiệm năng lượng, ô tô điện và pin sạc.
Xem thêm: Chiến tranh công nghệ: Tại sao Trung Quốc cấm xuất khẩu đất hiếm sang Mỹ?
Đất hiếm được tìm thấy ở đâu?
Từ đầu những năm 1990, Trung Quốc đã nhận thấy tầm quan trọng của đất hiếm trong các ngành công nghiệp hiện đại và thông minh, vì vậy họ đã đầu tư vào việc phát triển công nghệ khai thác, tách chúng ra khỏi các kim loại khác và tinh chế chúng, cho đến khi thống trị 90% sản lượng toàn cầu vào đầu thế kỷ 21, được hưởng lợi từ mức lương lao động thấp và quốc gia này không có các điều kiện bảo vệ môi trường nghiêm ngặt, cho phép họ xuất khẩu phần sản lượng dư thừa với giá cả cạnh tranh.
Trung Quốc có các nhà máy chế biến đất hiếm lớn nhất thế giới và là một trong số ít quốc gia sản xuất loại kim loại này, đồng thời độc quyền gần một nửa trữ lượng kim loại đất hiếm của thế giới, tiếp theo là Brazil, Việt Nam và Nga, so với chỉ 12% ở Hoa Kỳ.
Hoa Kỳ chỉ có một mỏ ở California xuất khẩu chiết xuất đất hiếm sang Trung Quốc để chế biến do quá trình chế biến này gây ra thiệt hại cho môi trường, điều mà Hoa Kỳ đang cố gắng tránh.
Tại Ukraine, Cơ quan Địa chất Quốc gia đã xác nhận sự hiện diện của các khoáng sản đất hiếm trải rộng ở nhiều khu vực, đặc biệt là ở phía đông đất nước, nơi một phần nằm dưới sự kiểm soát của Nga.
Mặc cả của người Mỹ
Vào ngày 4 tháng 2 năm 2025, tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump tuyên bố mong muốn Ukraine cung cấp cho Hoa Kỳ khoáng sản đất hiếm để đổi lấy sự hỗ trợ tài chính cho các nỗ lực chiến tranh của nước này, nhằm tăng cường mối quan hệ chiến lược bằng cách tận dụng các nguồn tài nguyên thiên nhiên của Ukraine.
Vào ngày 12 tháng 2 năm 2025, bộ trưởng tài chính Hoa Kỳ Scott Bessent đã đưa ra lời đề nghị này trong cuộc gặp với tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky tại Kiev.
Đề nghị này bao gồm việc cấp cho Hoa Kỳ quyền đối với 50% trữ lượng đất hiếm của Ukraine để đổi lấy khoản viện trợ quân sự trước đây do Washington cung cấp, ước tính lên tới 500 tỷ đô la, bao gồm lithium, titan và than chì, là những khoáng sản quan trọng đối với các ngành công nghiệp công nghệ hiện đại, phần lớn nằm ở các khu vực xung đột ở miền đông Ukraine.
Về phần mình, Zelensky đã từ chối lời đề nghị này vào thời điểm Ukraine đang trong tình trạng chiến tranh với Nga kể từ năm 2022 và phụ thuộc rất nhiều vào sự hỗ trợ về quân sự và kinh tế của phương Tây (Mỹ và EU).
Khoáng sản đất hiếm nổi bật nhất
Titan
Đây là một trong những khoáng chất mạnh nhất trên Trái Đất. Ukraine là một trong những quốc gia nổi bật nhất sở hữu trữ lượng titan, ước tính chiếm khoảng 7% trữ lượng toàn cầu theo số liệu do Cơ quan Địa chất Nhà nước Ukraine công bố, trở thành quốc gia có trữ lượng titan lớn nhất châu Âu.
Các khu bảo tồn này chủ yếu tập trung ở vùng Tây Bắc và miền Trung đất nước.
Lithium
Đây là kim loại thiết yếu trong sản xuất pin, ngoài việc được sử dụng trong ngành gốm sứ và thủy tinh.
Các mỏ lithium nằm ở miền trung, miền đông và đông nam Ukraine, và do cuộc chiến tranh của Nga với Ukraine, Nga đã chiếm giữ hai mỏ này ở Donetsk và Zaporizhia, trong khi Kiev vẫn kiểm soát các trữ lượng đáng kể ở vùng Kirovohrad miền trung Ukraine.
Than chì
Ukraine có khoảng 20% tài nguyên than chì của thế giới, một loại khoáng sản quan trọng để sản xuất pin ô tô điện và lò phản ứng hạt nhân. Các mỏ than chì tập trung chủ yếu ở trung tâm và phía tây của đất nước.
Uranium
Một trong những khoáng chất hiệu quả nhất để cung cấp năng lượng phát thải carbon thấp, đây là nhiên liệu chính được sử dụng trong lò phản ứng hạt nhân. Ukraine có một trong những trữ lượng uranium lớn nhất ở Châu Âu và là một trong 10 nhà sản xuất quặng này hàng đầu, khai thác nó từ ba mỏ ở vùng Kirovohrad.
Quốc gia này sản xuất 2% lượng uranium cô đặc của thế giới và đáp ứng khoảng 30% nhu cầu của các nhà máy điện hạt nhân.
Berili
Đây là kim loại nhẹ thứ tư trên Trái Đất, được hình thành khi hạt nhân của các nguyên tử lớn va chạm với các tia vũ trụ, là các hạt không gian năng lượng cao.
Nó được sử dụng trong sản xuất các bộ phận máy bay, kính viễn vọng không gian, thiết bị y tế, vũ khí, đệm khí và nhiều thứ khác.
Theo Cục Khảo sát Địa chất Ukraine, Ukraine có 15.300 tấn oxit berili, đủ đáp ứng nhu cầu sản xuất toàn cầu trong 40 năm.
Hình minh họa: Đất hiếm. Ảnh Shutterstock qua Al Jazeera
