Tác giả: Anya Daly và Sonam Thakchoe
Một số Phật tử ăn chay nghiêm ngặt và những người khác ăn thịt. Cả hai đều biện minh cho quan điểm của mình trên cơ sở kinh điển và giáo lý Phật giáo.
Trong truyền thống Phật giáo đại thừa của Trung Quốc, Đài Loan, Việt Nam và Hàn Quốc, việc ăn thịt là không được phép.
Ở những nơi khác, chẳng hạn như trong một số truyền thống nguyên thủy và Phật giáo Tây Tạng, việc ăn thịt được chấp nhận.
Trong một số trường hợp nhất định, nó có thể được khuyến khích vì sức khỏe, hoặc cho các thực hành nghi lễ Mật tông, có thể so sánh với việc những người theo đạo Thiên chúa ăn ‘vật chủ’ – đại diện cho thân thể của Chúa Jesus.
Trở thành Phật tử đòi hỏi phải tuân theo ít nhất giới luật đầu tiên là không sát sinh.
Khi ai đó tự nguyện cam kết trở thành Phật tử (được gọi là tăng đoàn), Đức Phật yêu cầu họ thọ 5 giới cơ bản.
Giới thứ nhất thường được xác định như sau: “Tôi sẽ tránh giết hại bất kỳ chúng sinh nào có hơi thở”.
Truyền thống thọ giới này do chính Đức Phật giới thiệu. Hàm ý là giới thứ nhất áp dụng cho tất cả chúng sinh. Những hành giả tận tâm sẽ cố gắng hết sức để tránh hủy diệt bất kỳ sinh mạng nào, đến mức phải cẩn thận khi bước đi, để không đè bẹp ngay cả một con kiến.
Trong Trường bộ kinh của Đạo Phật (Dīgha Nikāya – những bộ kinh dài) có viết rằng, người tu theo Đạo Phật phải hành động một cách “cẩn thận và từ bi vì lợi ích của tất cả chúng sinh”.
Đừng bỏ lỡ: Hiểu Về Khái Niệm Từ Bi Của Đạo Phật
Địa lý là một yếu tố quan trọng giải thích tại sao người Tây Tạng có truyền thống ăn nhiều thịt.
Lúa, rau và trái cây không thể trồng được ở vùng núi cao và cao nguyên Himalaya.
Độ cao kết hợp với việc phần lớn Tây Tạng không thể tiếp cận được nguồn lương thực dồi dào, đã ngăn cản họ tiếp cận với nguồn dinh dưỡng đa dạng. Và do đó, thịt dê hoặc bò, cũng như các sản phẩm sữa khác nhau, tất cả đều là thực phẩm có hàm lượng calo cao, đảm bảo sự sống còn.
Để né tránh trách nhiệm trực tiếp về việc giết hại, các ngôi làng ở Tây Tạng theo truyền thống thường có những người Hồi giáo cư trú giết mổ động vật. Có thể hiểu được, một số người có thể cho rằng, đây là một sự sắp xếp khá thuận tiện.
Việc ăn thịt theo truyền thống Đạo Phật nguyên thủy có thể được biện minh một phần, vì tiền lệ hoặc sự cho phép.
Thứ nhất, các tu sĩ được yêu cầu phải nghiêm túc nhận bất cứ thực phẩm nào được ‘cư sĩ’ cho họ, để tránh dính mắc vào bất kỳ sở thích cụ thể nào. Vì vậy, nếu ai đó cúng dường thịt cho một tu sĩ, vị ấy có thể ăn nó.
Thứ hai, một nhà sư được phép ăn thịt, nếu nó được xem là “tinh khiết” dựa trên ba lý do: Nếu việc giết hại con vật không được nhà sư đó chứng kiến hoặc nghe thấy, và nếu nó không bị nghi ngờ là bị giết có chủ đích.
Một sự trớ trêu
Trong những văn bản quan trọng của Phật giáo, những bài kinh liên quan của Đức Phật (Saṃyutta Nikāya – Tương ưng bộ kinh, các bài giảng được nhóm lại), Đức Phật trình bày trường hợp chống lại việc ăn thịt trong bối cảnh bác bỏ bạo lực rộng rãi hơn – nguyên nhân gây đau khổ cho cả nạn nhân và thủ phạm. Gắn liền với điều này là việc từ chối làm việc trong ngành buôn bán thịt.
Nhưng điều này bị thách thức bởi thực tế là theo Luật tạng Phật giáo (các quy tắc đạo đức), việc ăn thịt được cho phép đối với các nhà sư.
Một điều trớ trêu lớn là chính Đức Phật cũng chết vì ăn thịt lợn bị ô nhiễm. Là một tu sĩ, Đức Phật buộc phải ăn bất cứ thứ gì được cúng dường, và vì vậy người ta nói rằng, ngài đã ăn thịt lợn bị ô nhiễm – một số người cho rằng nó là có chủ ý. Những người khác phản đối điều này bằng cách khẳng định Đức Phật đã ăn nấm độc.
Hai văn bản quan trọng của Phật giáo, Kinh Lăng Già (Laṅkāvatāra Sūtra) và Kinh Đại Niết Bàn (Mahāparinirvāna Sūtra) đề cập đến vấn đề ăn thịt.
Họ nhấn mạnh tầm quan trọng của lòng từ bi và không lấy Luật tạng làm lý do cho việc ăn thịt.
So sánh với Thiên chúa giáo
Tuy nhiên, quan điểm của Phật giáo đương đại về đạo đức động vật và việc ăn thịt dường như rất mâu thuẫn với những người không theo Đạo Phật và đôi khi ngay cả với chính những người theo Đạo Phật.
Một so sánh ngắn gọn với Thiên chúa giáo. Giáo hội Vatican đề xuất rằng, Thiên Chúa đã ban cho con người quyền thống trị động vật. Trong phần lớn lịch sử Thiên chúa giáo, sự đau khổ của động vật đã bị bỏ qua. Con người được xem là cao hơn trong chuỗi sinh vật, do con người có linh hồn.
Gần đây hơn, vai trò ăn thịt đã được nhấn mạnh – mặc dù con người có thể sử dụng động vật để sinh tồn, nhưng họ phải làm như vậy một cách nhân đạo.
Phật giáo trình bày hai quan điểm trái ngược nhau. Tất cả chúng sinh đều có lòng từ bi và có Phật tánh. Tuy nhiên, con người là một dạng sống cao hơn nhờ khả năng theo đuổi các thực hành đạo đức và thiền định dẫn đến giác ngộ.
Phật tánh vốn có của bất kỳ loài động vật hay thậm chí côn trùng nào, cũng giống như Phật tánh của con người.
Tuy nhiên, một số Phật tử sẽ lập luận rằng, việc ăn thịt có thể chấp nhận được đối với sức khỏe, miễn là năng lượng thu được từ con vật chết, được dành để theo đuổi một cuộc sống đạo đức, điều cuối cùng mang lại lợi ích cho tất cả chúng sinh.
Quả thực, trong truyền thống Mật tông của Phật giáo có nói rằng, khi một vị thầy chứng ngộ ăn thịt thì điều đó sẽ mang lại lợi ích cho động vật chết ở kiếp sau. Trong bối cảnh thực hành nghi lễ Mật tông, cả thịt và rượu đều được cho phép. Tuy nhiên, một miếng thịt nhỏ cũng như một giọt rượu nhỏ là vừa đủ.
Do đó, những người theo Đạo Phật ăn thịt, viện dẫn một hình thức rất đặc biệt của chủ nghĩa ngoại lệ của con người dựa trên siêu hình học, cũng như những khát vọng và năng lực tâm linh của con người.
Đạo đức động vật
Tại sao điều này có thể được công chúng quan tâm?
Nhờ Đạo luật phúc lợi động vật năm 2022 của Vương quốc Anh, động vật hiện được chính thức công nhận là chúng sinh. Đây là một bước tiến quan trọng đối với đạo đức động vật.
Theo luật pháp Vương quốc Anh, động vật hiện được công nhận là sinh vật có tri giác.
Phật giáo là một trong những tôn giáo phát triển nhanh nhất ở nhiều quốc gia, cũng như khả năng thích ứng và gắn kết của Phật giáo với khoa học, vì vậy quan điểm của Đạo Phật về đạo đức động vật là rất quan trọng.
Những gì Phật giáo đề xuất về những vấn đề như vậy, đặc biệt phù hợp trong thời đại chúng ta, khi nhiều người áp dụng lối sống ăn chay và thuần chay, do mối liên hệ giữa việc ăn thịt, canh tác công nghiệp và biến đổi khí hậu.
Một Phật tử có thể hoặc thậm chí nên ăn thịt?
Câu trả lời rất phức tạp và cần phải tính đến truyền thống và hoàn cảnh.
Nhiều người Tây Tạng theo Đạo Phật ở phương Tây, hiện đã chuyển sang ăn chay do có nhiều loại thực phẩm sẵn có. Thậm chí còn có bánh bao tây tạng chay (momos)!
Ghi chú của biên tập viên: Trên thực tế ăn chay là do Đề Bà Đạt Đa đề xuất, nhưng Đức Phật đã bác bỏ giới luật này, vì nó không phù hợp.
Tác giả: Anya Daly, giảng viên cao cấp về triết học và đạo đức, Đại học Tasmania. Sonam Thakchoe, giảng viên cao cấp triết học, Đại học Tasmania
Ảnh minh họa: Đạo Phật có cho phép ăn mặn không. Nguồn ảnh: Buddha Weekly
