Trung Quốc đã cảnh báo các nước không nên ký kết các thỏa thuận thương mại với Mỹ – bất chấp thiệt hại của Bắc Kinh, gia tăng căng thẳng trong cuộc chiến thương mại đang leo thang giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới.
Phản hồi các báo cáo cho rằng chính quyền Trump đang gây sức ép với các quốc gia khác để cô lập Trung Quốc, người phát ngôn Bộ thương mại Trung Quốc cho biết hôm thứ hai (ngày 21 tháng 4 năm 2025) rằng Bắc Kinh “sẽ có biện pháp đối phó một cách kiên quyết và có đi có lại” đối với các quốc gia liên minh với Mỹ chống lại họ.
Cảnh báo được đưa ra khi các quốc gia chuẩn bị đàm phán với Mỹ để tìm kiếm sự miễn trừ khỏi các mức thuế quan “có đi có lại” mà Trump đã áp đặt và sau đó tạm dừng đối với khoảng 60 đối tác thương mại (60 nước, biên tập).
Vậy thì cuộc tranh cãi mới nhất này là về điều gì, Trung Quốc có bao nhiêu ảnh hưởng trong thương mại toàn cầu và liệu Trump có thể gây chia rẽ giữa các quốc gia khác và Bắc Kinh hay không?
Bối cảnh thương chiến Mỹ – Trung của Donald Trump
Tờ Wall Street Journal gần đây đưa tin rằng Trump đang tìm cách sử dụng các cuộc đàm phán thuế quan để thúc đẩy các đối tác kinh tế của Mỹ hạn chế thương mại với Trung Quốc và kiềm chế sự thống trị trong lĩnh vực sản xuất của Bắc Kinh.
Đổi lại, các quốc gia này có thể đảm bảo giảm thuế và rào cản thương mại của Mỹ. Chính quyền Trump cho biết họ đang đàm phán với hơn 70 quốc gia.
Vào thứ hai, Bộ thương mại Trung Quốc đã phản pháo, cảnh báo các quốc gia khác rằng “tìm kiếm lợi ích ích kỷ tạm thời của riêng mình bằng cách hy sinh lợi ích của người khác chính là tìm kiếm da hổ”. Trên thực tế, họ lập luận rằng những người cố gắng đạt được thỏa thuận với Mỹ – con hổ – cuối cùng sẽ bị nuốt chửng.
Bộ này cũng cho biết Trung Quốc sẽ nhắm mục tiêu vào tất cả các quốc gia chịu sức ép từ Mỹ gây tổn hại cho Trung Quốc.
Tình hình thương mại Mỹ-Trung như thế nào?
Sau khi Trump đình chỉ 90 ngày “thuế quan qua lại” đối với các đối tác thương mại lớn của Mỹ vào ngày 9 tháng 4 năm 2025, ông đã tăng thuế đối với Trung Quốc. Thuế thương mại của Mỹ đối với hầu hết hàng xuất khẩu của Trung Quốc đã tăng lên 145%. Bắc Kinh đã trả đũa bằng cách tăng mức thuế quan 125% đối với hàng hóa của Mỹ.
Trump từ lâu đã cáo buộc Trung Quốc lợi dụng Mỹ về thương mại. Trump xem thuế quan là công cụ cần thiết để phục hồi sản xuất trong nước và đưa việc làm trở lại Mỹ. Ông cũng muốn sử dụng thuế quan để tài trợ cho việc cắt giảm thuế trong tương lai.
Về phần mình, chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã đến thăm 3 nước Đông Nam Á vào tháng 4 năm 2025 để củng cố quan hệ khu vực. Ông kêu gọi các đối tác thương mại, bao gồm cả Việt Nam, phản đối hành vi bắt nạt đơn phương.
“Không có bên nào chiến thắng trong chiến tranh thương mại và chiến tranh thuế quan”, Tập Cận Bình phát biểu trong một bài viết đăng trên phương tiện truyền thông Việt Nam mà không nhắc đến Mỹ.
Cũng như các quốc gia khác ở Đông Nam Á, Việt Nam đã bị cuốn vào cuộc chiến thương mại. Đây không chỉ là một trung tâm sản xuất mà Trung Quốc còn thường xuyên sử dụng Việt Nam để xuất khẩu sang Mỹ nhằm tránh thuế quan mà chính quyền Trump đầu tiên áp đặt lên Bắc Kinh vào năm 2018.
Ở nơi khác, chính quyền Trump đã bắt đầu đàm phán với các đồng minh Đông Á về thuế quan với một phái đoàn Nhật Bản đến thăm Washington, DC cũng trong tháng 4 năm 2025 và các quan chức Hàn Quốc dự kiến sẽ đến vào tháng 4.
Nhiều quốc gia hiện nay thấy mình bị mắc kẹt giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới – Trung Quốc, nguồn cung cấp hàng hóa sản xuất lớn và là đối tác thương mại quan trọng, và Mỹ, thị trường xuất khẩu quan trọng.
Mỹ hay Trung Quốc, ai là đối tác thương mại lớn hơn?
Thế giới phụ thuộc vào hàng xuất khẩu của Trung Quốc như thế nào?
Trong một báo cáo do Viện Lowy, một tổ chức nghiên cứu có trụ sở tại Sydney, công bố vào tháng 1 năm 2025, các nhà phân tích phát hiện ra rằng vào năm 2023, khoảng 70% các quốc gia nhập khẩu từ Trung Quốc nhiều hơn từ Mỹ.
Sự trỗi dậy nhanh chóng của Trung Quốc như một siêu cường thương mại có thể bắt nguồn từ năm 2001, năm nước này gia nhập Tổ chức thương mại thế giới (WTO) và bắt đầu thống trị ngành sản xuất toàn cầu sau nhiều năm thực hiện chính sách công nghiệp bảo hộ thành công.
Trong những năm 2000, Trung Quốc được hưởng lợi từ việc di dời chuỗi cung ứng quốc tế, được thúc đẩy bởi dòng vốn đầu tư nước ngoài đáng kể, nguồn lao động giá rẻ dồi dào và tỷ giá hối đoái được định giá thấp.
Đến năm 2023, Trung Quốc đã trở thành đối tác thương mại lớn nhất của ít nhất 60 quốc gia, gần gấp đôi so với Mỹ, quốc gia vẫn là đối tác thương mại lớn nhất của 33 nền kinh tế.
Khoảng cách giữa họ cũng đang gia tăng ở nhiều quốc gia: Phân tích của Viện Lowy phát hiện rằng vào năm 2023, 112 nền kinh tế giao dịch với Trung Quốc nhiều gấp đôi so với Mỹ, tăng từ 92 nền kinh tế vào năm 2018 trong cuộc chiến thương mại đầu tiên của Trump.
Alicia Garcia-Herrero, một nhà kinh tế tại ngân hàng đầu tư Natixis, cho biết: “Sự phụ thuộc quan trọng mà Trung Quốc đã phát triển trên toàn thế giới, đặc biệt là ở Châu Á, có nghĩa là rất nhiều đối tác thương mại không thể làm gì, nếu không có Trung Quốc. Từ khoáng sản quan trọng đến chip silicon, hàng xuất khẩu của Trung Quốc gần như không thể thay thế được”.
Liệu thương mại thế giới có nghiêng nhiều hơn về phía Trung Quốc kể từ cuộc chiến thương mại gần đây nhất của Trump không?
Năm 2018, hai năm sau khi nhậm chức, Trump đã áp thuế 15% đối với hơn 125 tỷ đô la hàng hóa Trung Quốc, bao gồm giày dép, đồng hồ thông minh và TV màn hình phẳng.
Kể từ đó, Mỹ đã trở thành nguồn cầu quan trọng hơn nữa đối với hàng xuất khẩu ngoài Trung Quốc, đặc biệt là từ Mexico và Việt Nam, phản ánh tác động của nhiều năm áp thuế của Mỹ đối với Trung Quốc.
Tuy nhiên, nếu mục đích của Trump một phần là làm tổn thương Bắc Kinh thì những đòn tấn công đầu tiên của ông đã thất bại.
Kể từ năm 2018, nhiều quốc gia đã tăng cường quan hệ thương mại với Trung Quốc – bất chấp bất lợi với Mỹ.
Khi Trung Quốc gia nhập WTO, hơn 80% các quốc gia có nhiều giao dịch thương mại hai chiều với Mỹ hơn là với Trung Quốc. Con số này đã giảm xuống chỉ còn 30% vào năm 2018, năm Trump áp dụng mức thuế quan đầu tiên đối với Trung Quốc, theo phân tích của Viện Lowy.
Xu hướng này chỉ được củng cố kể từ đó: Năm 2018, 139 quốc gia giao dịch với Trung Quốc nhiều hơn với Mỹ. Đến năm 2023, con số đó đã tăng lên 145 và khoảng 70% nền kinh tế thế giới hiện giao dịch với Trung Quốc nhiều hơn với Mỹ – tăng từ chỉ 15% vào năm 2001.
“Trump dường như không hiểu được tầm quan trọng của dòng chảy thương mại Trung Quốc”, Garcia-Herrero nói với Al Jazeera. “Hơn nữa, ông ấy không đưa ra nhiều ưu đãi, chẳng hạn như đầu tư nhiều hơn, vì vậy tôi không nghĩ ông ấy sẽ đạt được điều mình muốn”.
Các nước có đủ khả năng để xa lánh Trung Quốc trong thương mại không?
Theo Garcia-Herrero, một số quốc gia như Mexico có mối quan hệ thương mại đặc biệt sâu sắc với Mỹ, có thể sẽ “nói không với hàng nhập khẩu từ Trung Quốc”.
Tuy nhiên, bà nhấn mạnh rằng “sự hiện diện của Trung Quốc trong chuỗi cung ứng toàn cầu là rất lớn đối với hầu hết các đối tác thương mại khác của Mỹ, việc tách rời là điều gần như không thể”.
Thật vậy, trên toàn thế giới, Trung Quốc đã trở thành nguồn nhập khẩu vô giá. Ví dụ, Liên minh Châu Âu đã thâm hụt thương mại với Trung Quốc trị giá 396 tỷ euro (432 tỷ đô la) vào năm 2022, tăng từ 145 tỷ euro (165 tỷ đô la) vào năm 2016.
EU nhập khẩu 20% hàng hóa từ Trung Quốc. Con số tương đương ở Anh là 10%. Tuần trước, bộ trưởng tài chính Rachel Reeves cho biết sẽ là “rất ngu ngốc” nếu Anh ít giao dịch thương mại với Trung Quốc.
Trên khắp thế giới đang phát triển, vai trò thương mại của Trung Quốc cũng quan trọng không kém. Khoảng 1/4 tổng lượng hàng nhập khẩu của Bangladesh và Campuchia là từ Trung Quốc. Gần 1/5 lượng hàng nhập khẩu của Nigeria và Ả Rập Xê Út (Saudi Arabia) là từ Trung Quốc.
“Chính sách thương mại của Trump là thiển cận”, Garcia-Herrero nói. “Cố gắng giành giật thương mại với Trung Quốc có thể hiệu quả ở những quốc gia mà Mỹ có căn cứ quân sự. Họ có thể phải chấp nhận mối quan ngại của Mỹ”.
“Nhưng đối với hầu hết các quốc gia, đặc biệt là các quốc gia ở Nam bán cầu, Trump càng đe dọa thì các quốc gia này sẽ càng đứng về phía Trung Quốc”.
Hình minh họa: Tổng thống Trump và chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình. Ảnh Al Jazeera
Tác giả: Alex Kozul-Wright
