Khi chiến tranh Israel-Hamas tiếp tục, đã có rất nhiều cuộc thảo luận xung quanh Chủ nghĩa phục quốc Do Thái.

Nói một cách đơn giản, Chủ nghĩa phục quốc Do Thái là một phong trào dân tộc chủ nghĩa ủng hộ việc xây dựng quê hương cho người Do Thái tại vùng đất Israel trong Kinh Thánh. Chính ý tưởng này đã giúp nhà nước Israel được thành lập vào năm 1948.

Về cơ bản, Chủ nghĩa phục quốc Do Thái đã củng cố đất nước, mà ngày nay chúng ta gọi là Israel.

Vậy lịch sử của Chủ nghĩa phục quốc Do Thái là gì và sự tiến hóa đó diễn ra như thế nào?

Xem thêm: Lịch Sử Mối Quan Hệ Đặc Biệt Giữa Mỹ Và Israel

Chủ nghĩa Chủ nghĩa phục quốc Do Thái (Zionism) đến từ đâu?

Có những nền tảng trong Kinh Thánh đối với Chủ nghĩa phục quốc Do Thái, vì những người theo Chủ nghĩa phục quốc Do Thái tôn giáo thường đề cập đến việc Chúa hứa ban Đất Canaan cho Áp- ra-ham (Abraham) và con cháu của ông – dân Israel – và đổi tên vùng đất này thành Đất Israel.

Vì nhiều lý do khác nhau, người Do Thái quyết định chuyển đến Palestine thuộc Ottoman vào cuối thế kỷ 19. Cuộc di cư hàng loạt đầu tiên (được gọi là Aliyah đầu tiên) xảy ra từ năm 1882 đến năm 1903. Khoảng 15.000 đến 25.000 người Do Thái đã di cư, về cơ bản đã tăng gấp đôi dân số Do Thái trong khu vực vào thời điểm đó.

Tuy nhiên, sự khởi đầu của Chủ nghĩa phục quốc Do Thái hiện đại là thế tục và được xây dựng thông qua triết học chính trị.

Mặc dù nhiều ý tưởng của Chủ nghĩa phục quốc Do Thái đã có trước các tác phẩm của Theodore Herzl. Mặc dù vậy, Theodore Herzl được coi là cha đẻ của Chủ nghĩa phục quốc Do Thái hiện đại vì ông là người đầu tiên đặt ra các mục tiêu chính trị một cách rõ ràng.

Theodore Herzl lớn lên trong một gia đình Do Thái thế tục ở Hungary. Tại Vienna, ông có một thời gian ngắn làm luật sư trước khi trở thành nhà báo và nhà văn viết kịch và văn học. Ban đầu, Theodore Herzl tin chắc rằng người Do Thái Châu Âu nên hòa nhập vào văn hóa Châu Âu, và ông đã giữ quan điểm này trong phần lớn thời gian đầu đời của mình.

Nhưng quan điểm của Theodore Herzl đã thay đổi sau khi chứng kiến ​​cuộc bạo loạn chống Do Thái ở Paris vào năm 1895. Ông quyết định rằng, chủ nghĩa bài Do Thái không phải là thứ có thể bị đánh bại. Thay vào đó, ông khuyến khích người Do Thái Châu Âu từ bỏ lục địa này và thành lập quê hương ‘quốc gia’ của riêng họ.

Trong tác phẩm xuất bản năm 1896 Der Judenstaat: Versuch einer Modernen Lösung der Judenfrage (Nhà nước Do Thái: Đề xuất một giải pháp hiện đại cho vấn đề Do Thái), ông lập luận rằng, người Do Thái sở hữu một bản sắc dân tộc cần được đón nhận.

Tuy nhiên, Theodore Herzl nói, họ sẽ không bao giờ được an toàn trước Chủ nghĩa bài Do Thái trừ khi họ sống trong một cộng đồng mà họ chiếm đa số.

Xem thêm: Sau Cuộc Chiến Giữa Israel Và Hamas: Thế Giới Sẽ Không Còn Như Xưa

Một nhà nước Do Thái ở Trung Đông

Trong nhật ký của mình, Theodore Herzl đã suy ngẫm về nhiều nơi, mà một nhà nước Do Thái có thể hình thành. Quê hương này sẽ ở bên ngoài Châu Âu, có thể là ở Châu Mỹ Latinh. Nhưng đến năm 1904, Herzl bắt đầu tập trung vào Miền đất hứa (Eretz Yisrael) ở Trung Đông “ từ dòng suối Ai Cập đến sông Euphrates (ở Iraq)”.

Vào đầu những năm 1900, khu vực này do Đế chế Ottoman kiểm soát và Theodore Herzl đã gặp gỡ các quan chức Ottoman nhiều lần để vận động hành lang cho Chủ nghĩa phục quốc Do Thái.

Tầm nhìn của Herzl được nhiều người coi là lấy Châu Âu làm trung tâm và mang tính thuộc địa đối với người dân Palestine bản địa.

Nhưng cho rằng, người Do Thái cũng có nguồn gốc từ vùng đất này, Liên đoàn chống phỉ báng (ADL) lập luận rằng, việc thành lập một nhà nước Do Thái ở Israel không phải là một hình thức của chủ nghĩa thực dân định cư.

Có thể lập luận rằng, Chủ nghĩa phục quốc Do Thái chính trị thể hiện cả khát vọng chống thực dân và thuộc địa.

Một mặt, nó tìm cách trao quyền tự quyết cho người Do Thái trên vùng đất mà họ từng là quê hương. Mặt khác, do những người theo Chủ nghĩa phục quốc Do Thái ban đầu đang cố gắng thuyết phục các cường quốc thực dân Châu Âu thành lập quê hương dân tộc Do Thái, họ đã áp dụng một số cách hợp lý hóa thuộc địa và thường coi dân số hiện tại, cả người Ả Rập và người Do Thái bản địa, là thấp kém hơn.

Herzl hiếm khi viết về người Ả Rập hoặc các nhóm dân bản địa khác, và khi viết, ông trầm ngâm về cuộc sống của họ sẽ được cải thiện đến mức nào nhờ nền văn hóa Châu Âu và Do Thái tốt nhất.

Một lực lượng chính trị ngày càng tăng

Khi làn sóng di cư của người Do Thái bắt đầu tăng lên, Chủ nghĩa phục quốc Do Thái ngày càng có ảnh hưởng chính trị trên phạm vi quốc tế.

Nhưng khi Thế chiến thứ nhất sắp kết thúc, có những thay đổi địa chính trị lớn trong khu vực. Quyền lực của Đế quốc Ottoman đang suy yếu và người Anh cuối cùng đã nắm quyền kiểm soát Jordan và Palestine vào năm 1919.

Năm 1917, trong nỗ lực làm suy yếu sự kiểm soát của Ottoman, người Anh đã ngầm ủng hộ sự tồn tại của quê hương Do Thái trong Tuyên bố Balfour:

Thành lập ở Palestine một ngôi nhà quốc gia cho người Do Thái

Người Anh sau đó đã từ bỏ tuyên bố vào năm 1939, nói rằng chính sách của chính phủ Anh không còn là hỗ trợ quê hương Do Thái nữa.

Khi chế độ thuộc địa của Anh tiếp tục diễn ra, không phải mọi hành động của Chủ nghĩa phục quốc Do Thái đều diễn ra trong hòa bình.

Các tổ chức bán quân sự như Irgun của Ze’ev Jabotinsky và Lehi (còn được gọi là “Stern Gang”) đã tiến hành các vụ đánh bom và tấn công chống lại thực dân Anh.

Những nhóm này sẽ gây ra vụ thảm sát Deir Yassin năm 1948, giết chết hơn 100 người Palestine gần Jerusalem.

Nhưng chính sự trỗi dậy của Chủ nghĩa Quốc xã ở Châu Âu và Holocaust đã củng cố Chủ nghĩa phục quốc Do Thái như một phong trào toàn cầu.

Người Do Thái chạy trốn khỏi Châu Âu đến các khu định cư ở Palestine (khi đó dưới sự cai trị của Anh) đã khiến dân số Do Thái tăng từ 50.000 người vào đầu những năm 1900 lên khoảng 650.000 người vào năm 1948.

Lời kêu gọi của người Do Thái về một “ngôi nhà quốc gia” đã trở thành lời kêu gọi về một ‘Khối thịnh vượng chung của người Do Thái’ với toàn quyền – chủ quyền đối với các vùng đất của mình.

Mục tiêu trọng tâm của Chủ nghĩa phục quốc Do Thái đã đạt được vào ngày 14 tháng 5 năm 1948, với việc thủ tướng mới David Ben-Gurion tuyên bố thành lập nhà nước Israel.

Cuộc chiến giành độc lập diễn ra trong vài giờ. Khoảng 700.000 người Palestine chạy sang Bờ Tây (khi đó thuộc Jordan), Gaza (một phần của Ai Cập) và các quốc gia Ả Rập lân cận. Điều này được người Palestine gọi là Nakba. Từ tiếng Ả Rập có nghĩa là “thảm họa”, và thời điểm mà người Palestine mất đi khả năng tự quyết.

Chủ nghĩa phục quốc Do Thái trong thế giới hiện tại

Trong nhiều thập kỷ, Chủ nghĩa phục quốc Do Thái đã thay đổi đáng kể khi các câu hỏi chính trị mới tự đặt ra. Với việc thành lập nhà nước Israel, nhà nước này sẽ trông như thế nào và nên tự bảo vệ mình khỏi các kẻ thù nước ngoài như thế nào?

Một trong những câu hỏi này là: Chủ nghĩa phục quốc Do Thái nên phản ứng thế nào trước quyền tự quyết của người Palestine?

Việc Ai Cập sáp nhập Bờ Tây vào Jordan và Gaza sau chiến tranh giành độc lập dường như đã trả lời câu hỏi này trong ngắn hạn.

Israel đã cấp quyền công dân cho một số người Palestine, những người chỉ chiếm dưới 20% dân số Israel ngày nay. Họ là nhóm thiểu số lớn nhất ở Israel và thường phải vật lộn với vấn đề đại diện chính trị và vấn đề kinh tế xã hội.

Nhưng việc Israel nhanh chóng đánh bại Jordan, Syria và Ai Cập trong Chiến tranh 6 ngày năm 1967 một lần nữa đã thay đổi thực tế chính trị.

Israel nắm quyền kiểm soát Bờ Tây và Gaza, cùng với hàng triệu người Palestine sống ở đó – nhưng họ không được cấp quyền công dân. Điều này đã khiến người Palestine không có quốc tịch.

Điều này đặt ra một câu hỏi mà ngày nay vẫn chưa có câu trả lời thỏa đáng: Liệu việc áp dụng hiệu quả Chủ nghĩa phục quốc Do Thái có đồng nghĩa với việc người Palestine không có quốc tịch hay không?

Có nhiều trường phái suy nghĩ khác nhau về điều này.

Đối với những người theo Chủ nghĩa lao động Do Thái tự do và hiện đại, các phe phái bao gồm các thành viên của đảng Yesh Atid và cố thủ tướng Ben-Gurion, câu trả lời là không. Họ ngầm bác bỏ ý kiến ​​cho rằng quyền tự quyết của người Palestine và người Do Thái đang xung đột với nhau.

Đối với họ, một giải pháp chính trị cho cuộc xung đột là điều cần thiết. Trong một thời gian dài, họ ủng hộ giải pháp hai nhà nước – thành lập một nhà nước Palestine hoàn toàn độc lập với Israel. Chính quyền Palestine sẽ chuyển đổi thành một chính phủ nhà nước có chủ quyền đối với vùng đất của mình.

Nhưng một số người theo Chủ nghĩa phục quốc Do Thái tự do đã từ bỏ ý tưởng này, cho rằng lựa chọn bền vững duy nhất là trao cho người Palestine quyền bình đẳng và quyền công dân ở Israel, thách thức ý tưởng rằng quê hương của người Do Thái phải là một nhà nước Do Thái.

Điều này là do sự kết hợp giữa thất bại trong việc chuyển đổi Bờ Tây và Gaza thành một nhà nước Palestine, cũng như sự mâu thuẫn về quyền tự do của người Israel và tình trạng không quốc tịch đối với người Palestine.

Mặc dù quyền lực chính trị của Chủ nghĩa phục quốc Do Thái theo chủ nghĩa tự do và Lao động ở Knesset (Quốc hội Israel) đã suy yếu, nhưng nó chắc chắn vẫn tồn tại và phát triển tốt trong xã hội dân sự Israel.

Ví dụ, B’Tselem, di sản của người theo Chủ nghĩa phục quốc Do Thái cánh tả Yossi Sarid, đã rất tích cực ghi lại các trường hợp bạo lực phân biệt chủng tộc với người định cư ở Bờ Tây.

Nói tóm lại, Chủ nghĩa phục quốc Do Thái không ngăn cản ai đó chỉ trích các chính sách của chính phủ Israel.

Tuy nhiên, đối với nhiều người theo chủ nghĩa dân tộc, tôn giáo bảo thủ và những người theo Chủ nghĩa phục quốc Do Thái theo đường lối xét lại, quyền tự quyết của người Palestine ở bất kỳ nơi nào – phía tây sông Jordan là mối đe dọa trực tiếp đối với nhà nước Do Thái. Do đó, họ không ủng hộ nền độc lập của người Palestine.

Hình thức Chủ nghĩa phục quốc Do Thái này đã trở thành hình thức thống trị trong nền chính trị Israel ngày nay.

Dưới thời thủ tướng Benjamin Netanyahu, cách tiếp cận này đã vượt qua lối nói hoa mỹ và trở thành luật trong Luật nhà nước quốc gia năm 2018 của Israel, trong đó quy định về mặt pháp lý chủ quyền độc nhất của người Do Thái ở Israel và khu định cư như một “giá trị quốc gia”.

Chính kiểu Chủ nghĩa phục quốc Do Thái này đã tạo nên phản ứng của Israel đối với hành động của người Palestine – cả về chính trị lẫn bạo lực – trong nhiều thập kỷ.

Nó đã cố gắng biện minh cho việc phong tỏa Gaza, cưỡng bức chuyển giao người Palestine ở Bờ Tây, cấm phát biểu chính trị, bắt giữ bắt buộc mà không cần xét xử và bạo lực không cân xứng như những giải pháp chính sách cho căng thẳng Israel-Palestine.

Sau cuộc tấn công của Hamas vào ngày 7 tháng 10 năm 2023, các bộ trưởng theo chủ nghĩa dân tộc cực đoan đã có tiếng nói lớn và có tầm ảnh hưởng hơn.

Với sự giúp đỡ của thủ tướng, thương hiệu Chủ nghĩa phục quốc Do Thái của họ đã đảm bảo rằng một giải pháp chính trị với người Palestine là ‘ngoài tầm với’.

Bất chấp những khát vọng và thái độ thuộc địa của mình đối với người bản địa Palestine, Herzl ít nhất đã thực hiện một số nỗ lực để dung hòa quan điểm của mình với các giá trị tự do và dân chủ.

Trong cuốn tiểu thuyết Altneuland (Vùng đất mới cũ), ông đã hình dung rằng, những người không phải Do Thái sẽ có các quyền giống như người Do Thái trong một nền dân chủ.

Ngược lại điều đó, nơi mà những tiếng nói theo Chủ nghĩa phục quốc Do Thái mạnh mẽ nhất coi nền dân chủ tự do – và người Palestine – là một trở ngại cho an ninh của nhà nước Israel.

Tác giả: Andrew Thomas, giảng viên môn Nghiên cứu Trung Đông, Đại học Deakin