Ukraine không được mời tham dự cuộc họp quan trọng giữa các quan chức Mỹ và Nga tại Ả Rập Xê Út (Saudi Arabia) vào ngày 18 tháng 2 năm 2025 để quyết định hòa bình của chính họ!
Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky cho biết Ukraine sẽ “không bao giờ chấp nhận” bất kỳ quyết định nào trong các cuộc đàm phán hòa bình mà không có sự tham gia của họ nhằm chấm dứt cuộc chiến Nga – Ukraine.
Quyết định đàm phán về chủ quyền của người Ukraine mà không có họ – cũng như nỗ lực tống tiền trắng trợn của tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump khi yêu cầu một nửa nguồn tài nguyên khoáng sản quý hiếm của Ukraine như là cái giá phải trả cho sự hỗ trợ liên tục của Hoa Kỳ – tiết lộ rất nhiều về cách Trump nhìn nhận Ukraine và Châu Âu.
Xem thêm: Rò rỉ Tài liệu thỏa thuận khai thác đất hiếm của Trump và Ukraine?
Nhưng đây không phải là lần đầu tiên các cường quốc thông đồng để đàm phán về biên giới hoặc phạm vi ảnh hưởng mới mà không có sự tham gia của người dân của đất nước đó.
Chính trị quyền lực chuyên quyền như vậy hiếm khi mang lại kết cục tốt đẹp cho những người bị ảnh hưởng, như 7 ví dụ lịch sử sau đây cho thấy.
1. Cuộc tranh giành Châu Phi
Vào mùa đông năm 1884-1985, nhà lãnh đạo Đức Otto von Bismarck đã mời các cường quốc Châu Âu đến Berlin để tham dự một hội nghị nhằm chính thức hóa việc phân chia toàn bộ lục địa Châu Phi giữa họ. Không một người Châu Phi nào có mặt tại hội nghị mà sau này được gọi là “Cuộc tranh giành Châu Phi”.
Trong số những vấn đề khác, hội nghị đã dẫn đến việc thành lập Nhà nước tự do Congo dưới sự kiểm soát của Bỉ, nơi xảy ra tội ác thực dân khiến hàng triệu người thiệt mạng.
Đức cũng thành lập thuộc địa Tây Nam Phi thuộc Đức (nay là Namibia), nơi diễn ra cuộc diệt chủng đầu tiên của thế kỷ 20 chống lại người dân thuộc địa.
2. Hiệp ước ba bên (The Tripartite Convention)
Không chỉ riêng Châu Phi bị chia cắt theo cách này. Năm 1899, Đức và Hoa Kỳ đã tổ chức một hội nghị và buộc Samoa phải ký một thỏa thuận về việc chia đôi hòn đảo của họ giữa hai cường quốc.
Điều này diễn ra bất chấp việc người Samoa bày tỏ mong muốn được tự chủ hoặc thành lập một liên bang các quốc gia Thái Bình Dương với Hawai’i.
Để “bồi thường” cho sự mất mát ở Samoa, Anh đã giành được quyền tối cao không thể tranh cãi đối với Tonga.
Samoa thuộc Đức nằm dưới sự cai trị của New Zealand sau Thế chiến thứ nhất và vẫn là lãnh thổ của họ cho đến năm 1962. Samoa thuộc Mỹ (cùng với một số đảo khác ở Thái Bình Dương) vẫn là lãnh thổ của Hoa Kỳ cho đến ngày nay.
3. Hiệp ước Sykes-Picot
Khi Chiến tranh thế giới thứ nhất đang diễn ra, các đại diện Anh và Pháp đã ngồi lại để thống nhất cách họ sẽ phân chia các vùng đất của Đế chế Ottoman sau khi Đế chế này sụp đổ. Là một thế lực thù địch, Đế chế Ottoman không được mời tham gia các cuộc đàm phán.
Mark Sykes của Anh và François Georges-Picot của Pháp đã cùng nhau vẽ lại biên giới Trung Đông theo đúng lợi ích của họ.
Hiệp định Sykes-Picot trái ngược với các cam kết được đưa ra trong một loạt các lá thư được gọi là thư từ Hussein-McMahon. Trong các lá thư này, Anh hứa sẽ ủng hộ nền độc lập của người Ả Rập khỏi sự cai trị của Thổ Nhĩ Kỳ.
Hiệp định Sykes-Picot cũng đi ngược lại những lời hứa mà Anh đưa ra trong Tuyên bố Balfour về việc ủng hộ những người theo chủ nghĩa phục quốc Do Thái muốn xây dựng một quê hương Do Thái mới trên đất Palestine thuộc Ottoman.
Thỏa thuận này đã trở thành nguồn cơn của nhiều thập kỷ xung đột và chế độ thực dân cai trị sai trái ở Trung Đông, hậu quả của nó vẫn còn kéo dài cho đến ngày nay.
4. Hiệp ước Munich
Vào tháng 9 năm 1938, thủ tướng Anh Neville Chamberlain và thủ tướng Pháp Édouard Daladier đã gặp nhà độc tài phát xít Ý Benito Mussolini và Adolf Hitler của Đức để ký kết cái được gọi là Hiệp định Munich.
Các nhà lãnh đạo tìm cách ngăn chặn chiến tranh lan rộng khắp Châu Âu sau khi Đức quốc xã của Hitler đã kích động một cuộc nổi loạn và bắt đầu tấn công các khu vực nói tiếng Đức của Tiệp Khắc (Hiện tại là Séc và Slovakia, biên tập) được gọi là Sudetenland. Họ đã làm điều này với lý do bảo vệ các nhóm thiểu số Đức tại Sudetenland. Không có người Tiệp Khắc nào được mời đến cuộc họp.
Nhiều người vẫn coi cuộc họp này là “Sự phản bội Munich” – một ví dụ điển hình về sự bất thành trong việc xoa dịu một thế lực hiếu chiến với hy vọng sai lầm là ngăn chặn được chiến tranh.
5. Hội nghị Évian
Năm 1938, 32 quốc gia đã họp tại Évian-les-Bains, Pháp để quyết định cách giải quyết vấn đề người tị nạn Do Thái chạy trốn khỏi sự đàn áp của Đức quốc xã.
Trước khi hội nghị bắt đầu, Anh và Hoa Kỳ đã nhất trí không gây sức ép với nhau để dỡ bỏ ‘hạn ngạch’ người Do Thái mà họ sẽ tiếp nhận ở Hoa Kỳ hoặc Palestine thuộc Anh.
Trong khi Golda Meir (nhà lãnh đạo tương lai của Israel) tham dự hội nghị với tư cách là người quan sát, bà cũng như bất kỳ đại diện nào khác của người Do Thái đều không được phép tham gia các cuộc đàm phán.
Những người tham dự phần lớn không đạt được thỏa thuận về việc chấp nhận người tị nạn Do Thái, ngoại trừ Cộng hòa Dominica. Và hầu hết người Do Thái ở Đức không thể rời đi trước khi chủ nghĩa Quốc xã đạt đến đỉnh điểm diệt chủng trong cuộc diệt chủng Holocaust.
6. Hiệp ước Molotov-Ribbentrop
Khi Hitler lên kế hoạch xâm lược Đông Âu, rõ ràng trở ngại lớn nhất của ông là Liên Xô. Câu trả lời của ông là ký một hiệp ước không xâm lược giả tạo với Liên Xô.
Hiệp ước, được đặt theo tên của Vyacheslav Molotov và Joachim von Ribbentrop (bộ trưởng ngoại giao Liên Xô và Đức), đảm bảo Liên Xô sẽ không phản ứng khi Hitler xâm lược Ba Lan. Nó cũng chia cắt Châu Âu thành các phạm vi của Đức Quốc xã và Liên Xô. Điều này cho phép Liên Xô mở rộng sang Romania và các quốc gia vùng Baltic, tấn công Phần Lan và chiếm một phần lãnh thổ Ba Lan.
Không có gì ngạc nhiên khi một số người ở Đông Âu coi các cuộc đàm phán hiện tại giữa Mỹ và Nga về tương lai của Ukraine là sự hồi sinh của kiểu ngoại giao bí mật từng chia rẽ các quốc gia nhỏ hơn ở Châu Âu giữa các cường quốc trong Thế chiến thứ 2.
7. Hội nghị Yalta
Với sự thất bại của Đức quốc xã sắp xảy ra, thủ tướng Anh Winston Churchill, nhà lãnh đạo Liên Xô Josef Stalin và tổng thống Hoa Kỳ Franklin D Roosevelt đã gặp nhau vào năm 1945 để quyết định số phận của Châu Âu sau chiến tranh. Cuộc họp này được gọi là Hội nghị Yalta.
Cùng với Hội nghị Potsdam vài tháng sau đó, Hội nghị Yalta đã tạo ra cấu trúc chính trị dẫn đến sự chia cắt Châu Âu trong Chiến tranh lạnh.
Tại Yalta, “ba ông lớn” đã quyết định phân chia nước Đức, trong khi Stalin cũng được trao quyền quan tâm ở Đông Âu.
Điều này thể hiện qua một loạt các quốc gia vùng đệm được kiểm soát về mặt chính trị ở Đông Âu, một mô hình mà một số người tin rằng Putin đang muốn noi theo ở Đông Âu và Đông Nam Âu ngày nay.
Hình minh họa: Từ trái sang phải – Neville Chamberlain, Édouard Daladier, Hitler, Mussolini và ngoại trưởng Ý Galeazzo Ciano trước khi ký Hiệp định Munich, hiệp định trao Sudetenland cho Đức. Ảnh Wikimedia Commons
Tác giả: Matt Fitzpatrick, giáo sư lịch sử quốc tế, Đại học Flinders
