Tác giả: Ivan Timofeev
Khái niệm mới về chính sách đối ngoại của Nga, bất ngờ đối với nhiều người, đã đưa ra khái niệm về nền văn minh nhà nước được sử dụng chính thức.
Sự xuất hiện của nó có thể là khởi đầu cho một sự thay đổi trong khuôn khổ khái niệm về tư duy chính sách đối ngoại của Nga. Hơn nữa, những thay đổi có thể vừa được so sánh với các học thuyết hậu Xô Viết, vừa với những đường lối cơ bản của thời kỳ Xô Viết.
Khung khái niệm mới phải đối mặt với sự cạnh tranh nghiêm trọng với ba lý thuyết chính trị lớn. Ở đây chúng ta đang nói về “bộ ba lớn” – chủ nghĩa tự do, chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa bảo thủ.
Mỗi lý thuyết như vậy có những khái niệm (cách giải thích) riêng về quan hệ quốc tế và chính sách đối ngoại. Tuy nhiên, sự thay đổi theo hướng khái niệm về nền văn minh có thể là một dòng suy nghĩ thay thế, tuy nhiên, sẽ đòi hỏi tư duy một cách cẩn thận.
Cho đến khi một nghiên cứu như vậy được hoàn thành, chủ nghĩa hiện thực vẫn giữ được tính phù hợp của nó với tư cách là nền tảng của chính sách đối ngoại.
Lý thuyết chính trị là gì?
Lý luận chính trị là cách chúng ta hiểu hệ thống quan điểm, tư tưởng chuẩn mực và sự sắp xếp hợp lý các quan hệ quyền lực; mục tiêu, giá trị và phương tiện của chính sách đối nội và đối ngoại.
Điều phân biệt lý thuyết chính trị với hệ tư tưởng là sự hiện diện của các lập luận sẵn sàng bị chỉ trích và tranh cãi. Hệ tư tưởng khẳng định một quan điểm duy nhất và không thể phủ nhận.
Mọi lý thuyết đều đòi hỏi sự phản ánh khoa học và kiểm tra lại liên tục. Một hệ tư tưởng có thể bắt nguồn từ một lý thuyết, dựa trên các khái niệm và giả định của nó. Tuy nhiên, nó không thể thay thế được lý thuyết.
Trong trường hợp thay thế như vậy, lý thuyết trở nên không khả thi. Mỗi lý thuyết chính trị là một hệ thống các khái niệm, nghĩa là diễn giải các khái niệm then chốt riêng lẻ -quyền lực, thẩm quyền, lợi ích, tự do, công bằng, lợi ích, v.v.
Các lý thuyết chính trị lớn đưa ra cách giải thích của chúng về chính sách đối ngoại và quan hệ quốc tế. Nó có thể trực tiếp hoặc gián tiếp thiết lập mô hình chính sách đối ngoại và đường lối chính sách đối ngoại.
Ba lý thuyết chính trị cơ bản đã phát triển trong tư tưởng chính trị hiện đại: Chủ nghĩa tự do, chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa bảo thủ. Chúng có nhiều biến thể và nhánh, điều này không ngăn cản việc bảo tồn các giả định cơ bản của chúng.
Xem thêm: Trật Tự Dựa Trên Luật Lệ: Chủ Nghĩa Thực Dân Mới
Chủ nghĩa tự do: Từ cá nhân có lý trí đến nhà nước dân tộc
Lý thuyết tự do có thể được gọi là duy lý. Nó xuất phát từ giả định về sức mạnh của tâm trí con người, có khả năng chế ngự những biểu hiện của những khía cạnh tồi tệ nhất trong bản chất con người – hung hăng, định kiến, ngu dốt, ích kỷ và do đó, ‘cuộc chiến của tất cả chống lại tất cả’ của Hobbes.
‘Bằng cách tương tự với việc thuần hóa các yếu tố tự nhiên với sự trợ giúp của các phát minh kỹ thuật hợp lý, các yếu tố chiến tranh, bạo lực và các tệ nạn xã hội khác có thể được kiểm soát bởi một trật tự chính trị hợp lý. Trong lý thuyết chính trị tự do, khế ước xã hội, được thể hiện trong hệ thống thể chế pháp lý của nhà nước, đã trở thành một khái niệm nền tảng’ (mặc dù chính khái niệm khế ước xã hội đã có nguồn gốc sâu xa hơn và không bị các lý thuyết khác bỏ qua).
Một mặt, các thể chế phục vụ lợi ích công cộng, tức là giảm thiểu thiên tai và tăng trưởng của cải. Mặt khác, họ hành động nhân danh tự do khỏi chế độ chuyên quyền.
Công lý được hiểu theo nghĩa những quy phạm pháp luật chung cho mọi người. Theo đó, nguồn gốc của chủ quyền nhà nước là quốc gia với tư cách là một cộng đồng chính trị gồm những công dân bình đẳng.
Nhà nước-dân tộc về nhiều mặt là một khái niệm tự do đã dần dần trở thành “tiêu chuẩn thế giới” để khái niệm hóa nhà nước theo đúng nghĩa. Quốc gia, với tư cách là nguồn gốc của chủ quyền và tính hợp pháp của quyền lực, giao quyền lực cho các đại diện được bầu ra để thực hiện quyền lực đó theo quy định của pháp luật.
Ngược lại, vấn đề sau được xác định thông qua các thủ tục hợp lý, minh bạch đối với công dân. Trật tự hợp lý của nhà nước pháp quyền là một phương tiện để kiểm soát tình trạng hỗn loạn trong nước và nhằm thiết lập một cộng đồng công dân có quyền bình đẳng.
Giải phóng khỏi ‘ranh giới’ giai cấp và định kiến là giá trị và mục tiêu của nhà nước dân tộc. Về mặt lịch sử, tất cả những điều khoản này đều có mối liên hệ trực tiếp với thực tiễn chính trị.
Chúng đã trở thành cơ sở học thuyết của một số cuộc cách mạng tư sản trong thế kỷ 18 và 19, dẫn đến những thay đổi mang tính kiến tạo về bản chất của các quốc gia. Khối lượng lớn dân chúng được giải phóng, và các chế độ quân chủ và đế quốc thông thường sụp đổ.
Học thuyết tự do của nhà nước dân tộc vẫn giữ được ảnh hưởng của nó trong quá trình phi thực dân hóa. Đại đa số các quốc gia mới trở thành nước cộng hòa, thông qua hiến pháp và tuyên bố người dân của họ là nguồn gốc của chủ quyền.
Quá trình chuyển đổi sang nhà nước dân tộc thường đẫm máu. Nó thường không dẫn đến việc đạt được các lý tưởng tự do một cách đúng đắn. ‘Năng lượng’ của sự hỗn loạn cách mạng đôi khi làm nảy sinh những hình thức chính trị xấu xí, trên danh nghĩa được gọi là các nước cộng hòa, mà trên thực tế chúng là các chế độ chuyên quyền hiện đại hóa với các thuộc tính dân chủ hình thức.
Cách giải thích tự do về quan hệ quốc tế cũng mang tính duy lý. Quan hệ quốc tế đang hỗn loạn. Có một ‘cuộc chiến của tất cả chống lại tất cả’ đang diễn ra bên trong họ, cuộc chiến này không thể ngăn chặn được, do không có sự độc quyền về quyền lực và việc một quốc gia cụ thể hoặc cộng đồng các quốc gia đó sử dụng vũ lực.
Điều này có nghĩa là tình trạng vô chính phủ cũng phải được đặt dưới sự kiểm soát của một trật tự hợp lý dưới hình thức các thể chế quốc tế. Họ phải được hỗ trợ bởi sự phụ thuộc lẫn nhau về kinh tế, điều này khiến cho chiến tranh trở nên không có lợi.
Ngoài ra, việc đảm bảo hòa bình giữa các dân tộc là sự dân chủ hóa của họ. Từ góc độ tự do, chiến tranh là kết quả của sự tùy tiện của giới tinh hoa, không được kiểm soát bởi công dân.
Nếu chúng được đặt dưới sự kiểm soát của các thể chế dân chủ thì sẽ có ít chiến tranh hơn hoặc chúng sẽ biến mất hoàn toàn. Theo mặc định, lý thuyết tự do về quan hệ quốc tế ngụ ý rằng, các quốc gia riêng lẻ có thể đi đầu trong việc giải quyết vấn đề vô chính phủ và chiến tranh.
Bản thân họ phải là những nền dân chủ, thúc đẩy dân chủ hóa cho người khác, đảm bảo sự ổn định của thương mại thế giới, tổ chức cộng đồng quốc tế dưới hình thức các thể chế, và nếu cần thiết, sử dụng vũ lực chống lại những kẻ vi phạm trật tự mới.
Lý thuyết chính trị tự do đã trở thành khuôn khổ tư duy chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ, mặc dù nó chưa hoàn toàn hấp thụ được.
Thời kỳ đơn cực sau khi Chiến tranh Lạnh kết thúc có thể được coi là đỉnh cao của việc thực hiện học thuyết này trên thực tế: Hoa Kỳ là nước lãnh đạo thế giới dân chủ chiến thắng, các đối thủ cũ của nó là Liên Xô và khối Xô Viết đã tìm kiếm để gia nhập ‘cộng đồng thế giới’.
Quá trình toàn cầu hóa nền kinh tế lấy Mỹ làm trung tâm đang có đà phát triển và Hoa Kỳ là cường quốc quân sự chủ chốt, can thiệp vào các cuộc xung đột và công việc của từng quốc gia theo ý muốn của mình, đồng thời đóng một vai trò quan trọng trong các tổ chức quốc tế, trong đó có Liên Hợp Quốc.
Xem thêm: Tư Tưởng Của Kant: Làm Thế Nào Để Con Người Có Thể Chung Sống Hòa Bình?
Lý thuyết xã hội chủ nghĩa: Lý trí và sự xa lánh
Lý thuyết xã hội chủ nghĩa, giống như lý thuyết tự do, cũng xuất phát từ khả năng vô hạn của trí tuệ con người. Tuy nhiên, nếu chủ nghĩa tự do được rèn giũa trong cuộc đấu tranh chống lại các hình thức đế quốc và quân chủ lỗi thời, thì chủ nghĩa xã hội đã thách thức cả trật tự cũ lẫn chính chủ nghĩa tự do.
Cũng giống như chủ nghĩa tự do, chủ nghĩa xã hội đề ra ý tưởng giải phóng con người khỏi trật tự giai cấp, định kiến tôn giáo và những kẻ thống trị chuyên chế.
Chủ nghĩa xã hội cũng dựa trên những ý tưởng Khai sáng về tiến bộ hợp lý. Có vẻ như cả hai lý thuyết đều tương thích với nhau. Nhưng chủ nghĩa xã hội nhắm tới một khía cạnh quan trọng của mô hình tự do – nền kinh tế tư bản chủ nghĩa.
Giai cấp tư sản là động cơ của các cuộc cách mạng tự do. Đúng ra, nó đã giải phóng người dân khỏi sự áp bức của các giai cấp và thành kiến. Lao động tự do là nền tảng của nền kinh tế tư bản chủ nghĩa.
Một công dân chỉ bị giới hạn bởi những đạo luật được thông qua nhân danh anh ta và nhân danh những công dân bình đẳng của anh ta. Lao động tự do là một phần của nền kinh tế tư bản, bán sức lao động của chính mình hoặc mua sức lao động của người khác theo ý mình, đồng thời chuyển nhượng một phần chi phí lao động đó theo hướng có lợi cho mình. Đó là một nhân viên hoặc một nhà tư bản.
Sự khác biệt giữa hai điều này là người công nhân nhận được sự ổn định dưới dạng thu nhập có thể dự đoán được, nhưng lại giao một phần lao động của mình cho nhà tư bản. Mặt khác, cái sau chiếm đoạt giá trị gia tăng, nhưng đồng thời phải chịu rủi ro về sự thất bại của doanh nghiệp tư bản, vì sự thành công của mô hình kinh doanh còn lâu mới được đảm bảo.
Chính vấn đề tha hóa đã trở thành cơ sở cho sự phê phán xã hội chủ nghĩa đối với chủ nghĩa tự do. Không phải không có lý do, những người theo chủ nghĩa xã hội chỉ ra sự phát triển của tư bản độc quyền và sự tập trung của nó, tới sự tha hoá lao động của khối lượng lớn người lao động, tới những vấn đề xã hội gây ra bởi sự tha hóa đó, tới nhiều cuộc khủng hoảng của các nền kinh tế tư bản, đã làm cho hàng triệu người thất nghiệp và sống trên đường phố.
Xem thêm: Karl Marx: Hiểu Tư Tưởng Của Ông Như Thế Nào?
Trong quan hệ quốc tế, những người theo chủ nghĩa xã hội nhìn thấy vấn đề chính là sự tăng tốc của chủ nghĩa đế quốc. Các cường quốc công nghiệp phát triển đang tích cực mở rộng, sử dụng lực lượng quân sự, cùng với những thứ khác.
Chủ nghĩa tư bản đã tạo động lực mạnh mẽ cho chủ nghĩa thực dân. Trong khi dần dần hình thành và không đồng đều các thể chế dân chủ trong nước, các cường quốc tư bản đồng thời theo đuổi chính sách xâm lược ở thuộc địa của mình. Giống như những người theo chủ nghĩa tự do, những người theo chủ nghĩa xã hội đưa ra một giải pháp duy lý thông qua những thay đổi mang tính cách mạng, nhằm một mặt chấm dứt trật tự giai cấp và quân chủ cũ và lỗi thời.
Mặt khác, họ tìm cách đè bẹp nền kinh tế tư bản chủ nghĩa để giải phóng quần chúng khỏi cạm bẫy tha hóa. Đối với quan hệ quốc tế, việc tiêu diệt chủ nghĩa tư bản cũng có nghĩa là giải pháp cho vấn đề chủ nghĩa đế quốc.
Những người lao động không có lý do gì để đấu tranh với nhau và không có gì để chia sẻ. Sự đoàn kết của người lao động là nền tảng của hòa bình. Nền kinh tế sẽ được tổ chức dưới hình thức quy hoạch và phân phối hợp lý; và nhà nước, trong những điều kiện như vậy, sẽ thay đổi bản chất để đi theo nền dân chủ thực sự, hoặc thậm chí lụi tàn.
Có một dấu hiệu rõ ràng là trong số các cường quốc đầu thế kỷ 20, chủ nghĩa xã hội đã giành được thắng lợi lớn đầu tiên chính xác ở Nga. Một mặt, đến đầu thế kỷ 20, nước Nga vẫn giữ những hình thức chính trị lạc hậu vào thời đó.
Nhu cầu thay đổi chính trị theo hướng có lợi cho sự đại diện lớn hơn của người dân và nhà nước pháp quyền đã tạo động lực trong hầu hết thế kỷ 19. Các nhà chức trách hiểu rõ mối đe dọa, nhưng những cải cách đe dọa khiến họ mất quyền kiểm soát, dẫn đến sự sụp đổ hoàn toàn của hệ thống chính trị.
Hết lần này đến lần khác, các cuộc cải cách không đầy đủ và mang tính giai đoạn. Lấy đà, chủ nghĩa tư bản gây áp lực ngày càng tăng lên hệ thống chính trị. Đồng thời, bản thân chủ nghĩa tư bản ở Nga về bản chất phần lớn là ngoại vi.
Vị trí của Nga trong phân công lao động quốc tế không hề tối ưu. Đất nước vẫn lạc hậu, mặc dù tốc độ phát triển vào đầu thế kỷ 20 thật đáng kinh ngạc. Tuy nhiên, sự phát triển này cực kỳ không đồng đều, làm nảy sinh những phong trào xã hội mới và tiềm ẩn nguy cơ.
Vào thế kỷ 19, thách thức chính đối với quyền lực là tầng lớp trí thức nhỏ, theo định hướng tự do hoặc xã hội chủ nghĩa. Bằng mọi hoạt động của mình (từ âm mưu đảo chính của bọn Decembrists – cuộc nổi dậy của kẻ lừa đảo và giới quý tộc đối lập cho đến bọn khủng bố Narodnaya Volya), chính phủ đã trấn áp thành công các cuộc biểu tình.
Cuối thế kỷ 19, đầu thế kỷ 20, giai cấp vô sản thành thị trở thành lực lượng cách mạng. Hơn nữa, phiên bản nội địa của nó khác với phiên bản Tây Âu. Nó dễ bị tổn thương hơn và dễ bị tổn thương về mặt xã hội hơn.
Đồng thời, nó phát triển hơn so với đại đa số nông dân và dễ tiếp thu tư tưởng cách mạng. “Tầng lớp lao động quý tộc” và tầng lớp trung lưu quá nhỏ so với đại đa số giai cấp vô sản.
Số lượng những người như vậy không ngừng tăng lên do dân số tăng chưa từng có, sự khan hiếm đất thích hợp cho nông nghiệp hiệu quả, và sự hấp dẫn của một số thành phố công nghiệp như một nguồn thu nhập.
Mặc dù vẫn là một nhóm xã hội nhỏ trên khắp đất nước, nhưng sự tập trung của giai cấp vô sản ở các thành phố có ý nghĩa chính trị quan trọng. Cuộc cách mạng năm 1905 là điềm báo đầu tiên cho thảm họa đang chờ đợi trật tự cũ.
Cuộc cách mạng tháng 2 năm 1917 đã lật đổ nó. Cuộc cách mạng tháng 10 năm 1917 đã chấm dứt các lực lượng tự do của một nhóm nhỏ nhưng đồng thời có tổ chức và động cơ nhằm giành chính quyền trong nước thông qua một cuộc đảo chính.
Đồng thời, những người Bolshevik (Cộng sản) chiến thắng đã cố gắng giữ được quyền lực nhờ vào sức hấp dẫn và sự đổi mới của các tư tưởng về chủ nghĩa xã hội vào thời điểm đó. Vladimir Lenin chắc chắn là nhà lý luận lỗi lạc nhất của nó.
Nếu không có học thuyết chính trị của họ, những người Bolshevik khó có thể giữ được quyền lực trong nước và biến nó thành hợp pháp. Chủ nghĩa xã hội đã trở thành một công cụ mạnh mẽ để duy trì sự kiểm soát của họ và hiện đại hóa nhà nước về cơ bản.
Trong mắt Nga, các nước thuộc thế giới tư bản có được một đối thủ nguy hiểm nhất, sức mạnh của họ không chỉ dựa vào sức mạnh tài nguyên và cơ sở nhân khẩu học mà còn dựa trên lý thuyết và hệ tư tưởng chính trị tiên tiến.
Hơn nữa, chủ nghĩa xã hội hứa hẹn sẽ biến nước Nga thành một quốc gia hiện đại và do đó hùng mạnh hơn nhiều. Mối nguy hiểm của nước Nga Xô Viết là về bản chất tư tưởng và hóa ra là khá duy chất.
Chủ nghĩa bảo thủ
Cuộc tuần hành thắng lợi của chủ nghĩa tự do và chủ nghĩa xã hội trong thế kỷ 19 và 20 đương nhiên đã dẫn đến một phản ứng bảo thủ.
Tư tưởng chính của những người bảo thủ là tâm trí con người còn lâu mới hoàn hảo như những người theo chủ nghĩa tự do và xã hội chủ nghĩa. Các kế hoạch hợp lý đơn giản là không hiệu quả.
Cái giá phải trả cho những thử nghiệm xã hội thể hiện qua hàng loạt cuộc cách mạng và chiến tranh sau đó là hàng triệu sinh mạng con người bị thiệt mạng. Các thể chế phải thay đổi theo hướng tiến hóa chứ không phải mang tính cách mạng.
Không thể phá hủy truyền thống một cách vô tâm, từ chối chính quyền. Quá nhiều tự do là nguy hiểm. Hơn nữa, nó chỉ tồn tại trên giấy tờ. Trên thực tế, quyền lực bị các quan chức nắm giữ, những kẻ thao túng quần chúng theo ý mình, nhân danh chính họ.
Đơn giản là không thể quản lý các hệ thống xã hội phức tạp bằng cách dựa vào các phương pháp lập kế hoạch – chúng quá phức tạp. Những thay đổi phải xảy ra, nhưng rất cẩn thận và không thái quá. Công lý không thể được hiểu như một chiếc đồng hồ hợp lý.
Trong tư duy chính sách đối ngoại, chủ nghĩa bảo thủ thể hiện ở học thuyết lý luận thường được gọi là chủ nghĩa hiện thực. Luận điểm chính là bản chất vô chính phủ của quan hệ quốc tế không thể được kiểm soát bởi bất kỳ kế hoạch hợp lý nào, giống như một tổ chức quốc tế nói chung.
Đơn giản là nó sẽ không chịu được áp lực mâu thuẫn giữa các cường quốc. Tình trạng hỗn loạn có kiểm soát là một ảo tưởng có hại. Điều quan trọng là lợi ích quốc gia, được xác định theo lẽ thường chứ không phải bằng sự trừu tượng hợp lý.
Chiến lược tối ưu của một quốc gia là chuẩn bị cho tình huống xấu nhất, đủ mạnh để không trở thành con mồi của các nước láng giềng, đàm phán và thỏa hiệp nếu cần thiết.
Đồng thời, cấu trúc chính trị của các quốc gia không được những người theo chủ nghĩa hiện thực tính đến. Cả các nền dân chủ và chuyên chế đều có bản năng săn mồi giống nhau trên trường quốc tế. Nói rằng dân chủ không đấu tranh là vừa dối trá vừa đạo đức giả.
Chủ nghĩa hiện thực nổi lên như một học thuyết có ảnh hưởng giữa các cuộc chiến tranh thế giới và đặc biệt là trong Chiến tranh Lạnh.
Ở Mỹ, nó được kết hợp một cách kỳ lạ với lý thuyết chính trị tự do. Chủ nghĩa tự do thể hiện dưới dạng một bức tranh ý thức hệ, nhưng các quyết định chính trị thường bị chi phối bởi logic của chủ nghĩa hiện thực.
Đằng sau chiếc găng tay nhung của chủ nghĩa tự do là một bàn tay bảo thủ sắt đá. Một mô hình tương tự, mặc dù có những đặc điểm riêng, đã được phát triển ở Liên Xô. Giới lãnh đạo Liên Xô khá nhanh chóng, theo các tiêu chuẩn lịch sử, đã nguội lạnh trước ý tưởng về một cuộc cách mạng toàn cầu và việc từ bỏ hệ thống nhà nước.
Lợi ích của nhà nước trong lĩnh vực an ninh đã trở thành động lực quan trọng của chính sách bất chấp hệ tư tưởng bên ngoài. Liên Xô đã xây dựng một cộng đồng các nước xã hội chủ nghĩa nhưng sự đoàn kết của họ cũng ẩn chứa những lợi ích rất thực dụng.
Trong Chiến tranh Lạnh, chủ nghĩa hiện thực đã trở thành một khuôn khổ khái niệm không chính thức, nhưng đồng thời có ý nghĩa quan trọng đối với chính sách đối ngoại của Liên Xô.
Khi nguồn lực của hệ tư tưởng xã hội chủ nghĩa cạn kiệt, chủ nghĩa hiện thực một cách khách quan ngày càng trở nên cần thiết. Cuộc khủng hoảng về lý thuyết xã hội chủ nghĩa ở Liên Xô vào giai đoạn cuối của quá trình tồn tại, có thể được giải thích bằng nhiều yếu tố.
Trong số đó có sự tư tưởng hóa quá mức về lý thuyết, sự hoài nghi và tình trạng tham nhũng ngày càng gia tăng trong giới tinh hoa chính trị, nỗi lo sợ cải cách hệ thống chính trị và kinh tế, sự dân chủ hóa và giải phóng hợp lý của nó, sự thay thế thực sự quyền lực của Liên Xô bằng quyền lực của một cơ chế tập trung quá mức, bộ máy quan liêu kém hiệu quả, sự thất vọng và hoài nghi ngày càng tăng trong xã hội.
Tất cả điều này diễn ra trong bối cảnh đạt được những thành tựu to lớn về khoa học, công nghệ, công nghiệp và giải pháp cho nhiều vấn đề phát triển. Đồng thời, thách thức xã hội chủ nghĩa trở thành động lực mạnh mẽ cho việc đổi mới chủ nghĩa tự do.
Các nước phương Tây, bao gồm cả Hoa Kỳ, đã đưa vào một số yếu tố thường gắn liền với kinh nghiệm của Liên Xô. Trong số đó có các chương trình xã hội lớn của nhà nước, quy hoạch một số lĩnh vực phát triển kinh tế và cuộc chiến chống đói nghèo.
Sự sụp đổ của Liên Xô đã nhanh chóng khiến các ý tưởng hội nhập vào cộng đồng tự do trở thành quá trình tư duy trung tâm điều chỉnh chính sách đối ngoại của Nga.
Điều này được phản ánh trong “tư duy mới” và các tài liệu học thuyết của Mikhail Gorbachev vào đầu những năm 1990. Trong nhiệm kỳ tổng thống của Boris Yeltsin, Nga đã rời xa chủ nghĩa lý tưởng tự do. Tư duy chính sách đối ngoại ngày càng dựa trên các nguyên tắc của chủ nghĩa hiện thực, những nguyên tắc cuối cùng đã được củng cố trong bài phát biểu ở Munich của tổng thống Nga Vladimir Putin năm 2007.
Chủ nghĩa dân tộc và bộ ba lớn ‘Big Three’
Nói đến lý thuyết chính trị “bộ ba lớn”, câu hỏi đặt ra là vị trí của chủ nghĩa dân tộc. Đó có phải là một học thuyết độc lập? Chủ nghĩa dân tộc có thể được coi là một lý thuyết chính trị có thể so sánh với “bộ ba lớn”?
Chúng ta nên bắt đầu với thực tế rằng, chủ nghĩa dân tộc là một cấu trúc tư tưởng mạnh mẽ đã thể hiện trong sự phát triển chính trị của đại đa số các quốc gia hiện đại.
Trong một số trường hợp, nó dựa trên các nguyên tắc chính trị. Đặc biệt, nó có thể được coi là một sản phẩm phái sinh từ tư tưởng tự do, coi dân tộc như một cộng đồng chính trị.
Chủ nghĩa dân tộc cùng tồn tại khá tốt với chủ nghĩa xã hội, thông qua ý tưởng đại diện chính trị. Phiên bản chủ nghĩa xã hội của Liên Xô đã bổ sung thêm yếu tố dân tộc vào khái niệm quốc gia.
Các nước cộng hòa thuộc Liên Xô là đại diện chính trị của các nhóm dân tộc lớn được thống nhất bởi các nguyên tắc xã hội chủ nghĩa chung.
Chủ nghĩa dân tộc cũng tìm thấy điểm chung với chủ nghĩa bảo thủ. Truyền thống lịch sử và văn hóa đã trở thành nguồn lực quan trọng để xây dựng bản sắc của nhiều quốc gia dân tộc hiện đại; chính xác hơn, họ đã xây dựng những cách giải thích hiện đại về những truyền thống như vậy.
Sự khác biệt chính là, bất kỳ chủ nghĩa dân tộc nào cũng mang tính địa phương, trong khi các lý thuyết chính trị của “bộ ba lớn” lại mang tính phổ quát.
Vị trí của chủ nghĩa dân tộc không ngăn cản nó hiện diện một cách âm thầm ngay cả ở những quốc gia đề cao những tư tưởng phổ quát.
Chủ nghĩa tự do của Mỹ phù hợp với chủ nghĩa yêu nước của Mỹ và bản sắc địa phương cụ thể. Chủ nghĩa xã hội Trung Quốc hiện đại cũng được kết hợp với chủ nghĩa dân tộc Trung Quốc, làm nảy sinh chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc.
Điều tương tự cũng có thể nói về Liên Xô, nơi kết hợp chủ nghĩa dân tộc do nhà nước bảo trợ của các nước cộng hòa và chủ nghĩa yêu nước toàn Liên Xô.
Với Liên Xô, cách tiếp cận này là một ‘trò đùa khó khăn’. Bản sắc dân tộc của các quốc gia mới trong không gian hậu Xô Viết đã được chính giới lãnh đạo Liên Xô chuẩn bị kỹ lưỡng.
Trong một số trường hợp, chủ nghĩa dân tộc đã thoái hóa thành những hình thức xấu xí như chủ nghĩa phát xít – còn gọi là chủ nghĩa xã hội dân tộc. Sự đánh bại chủ nghĩa phát xít của Liên Xô và các đồng minh phương Tây là sự kiện quan trọng nhất của thế kỷ 20, nhưng nó không giải quyết được hoàn toàn vấn đề. Chủ nghĩa tân phát xít đã được biết đến vào thế kỷ 21.
Khoảnh khắc đơn cực
Sau khi Chiến tranh Lạnh kết thúc, Hoa Kỳ đạt đến đỉnh cao quyền lực. Có vẻ như lý thuyết tự do không còn lựa chọn nào khác. Nga đã rút lui khỏi cuộc cạnh tranh, nhanh chóng rũ bỏ ảo tưởng tự do và tập trung vào các lợi ích thực dụng cũng như mô hình chính sách đối ngoại hiện thực.
Trung Quốc vẫn giữ vững cam kết thực hiện chủ nghĩa xã hội mang đậm bản sắc dân tộc, nhưng đồng thời hội nhập thành công vào nền kinh tế toàn cầu lấy phương Tây làm trung tâm.
Liên minh Châu Âu, bất chấp sức mạnh kinh tế của nó, vẫn duy trì mô hình tự do và các biến thể của nó. Ấn Độ tập trung vào sự phát triển của mình, dựa vào các mối liên kết văn hóa và quốc gia tự cung tự cấp.
Thế giới Hồi giáo, bằng cách này hay cách khác, có một cộng đồng tôn giáo, nhưng không được củng cố về mặt chính trị. Không có sự thống nhất chính trị ở Châu Mỹ Latinh, Châu Phi hoặc Châu Á. Thế giới hậu Chiến tranh Lạnh dường như không thể lay chuyển được trong tính đơn cực của nó.
Tuy nhiên, khoảnh khắc đơn cực không kéo dài lâu. Tại chính Hoa Kỳ, nhận thức về khả năng vai trò của họ trên trường quốc tế đang bị suy yếu, đã bắt đầu hình thành ngay từ những năm 1990.
Xem thêm: BRICS Tương Lai Của Thế Giới Đa Cực
Có những yếu tố vật chất đã dẫn đến sự suy yếu như vậy. Trong số đó có sự tăng trưởng kinh tế của các trung tâm quyền lực mới, mà sớm hay muộn có thể chuyển thành sức mạnh quân sự và những tham vọng chính trị mới.
Giới hạn ảnh hưởng của Hoa Kỳ đối với các quy trình nội bộ ở một số nước đã được vạch ra. Có thể nhắm mắt làm ngơ trước những ‘quốc gia bất hảo’ như Triều Tiên hay Iran, nhưng lộ trình rõ ràng hướng tới việc hoạch định chính sách tự trị ở Trung Quốc và Nga chỉ có thể vấp phải sự báo động.
Đồng thời, cả Trung Quốc và Nga vẫn là một phần quan trọng của nền kinh tế toàn cầu lấy Mỹ làm trung tâm. Câu hỏi lớn là điều gì sẽ chiếm ưu thế – lợi ích của toàn cầu hóa hay mong muốn duy trì quyền tự chủ và độc lập, bao gồm cả các vấn đề cơ bản của chính sách đối ngoại?
Cuối cùng, chính Trung Quốc và Nga nổi lên như những mối đe dọa nguy hiểm nhất đối với giới lãnh đạo Mỹ. Hơn nữa, những mối đe dọa không chỉ là vật chất mà còn là ý thức hệ.
Sức mạnh kinh tế và quân sự ngày càng tăng của Trung Quốc, sự độc lập trong việc ra quyết định chính trị, sự kiên trì trong các vấn đề nguyên tắc trong chính trị thế giới và việc Trung Quốc dần dần rời bỏ chính sách ngoại giao bên ngoài khu vực châu Á – Thái Bình Dương, chỉ là một phần của vấn đề đối với Hoa Kỳ, và không phải là cái lớn nhất.
Suy cho cùng, Mỹ vẫn là một cường quốc quân sự và công nghệ với nhiều đồng minh và khả năng kiềm chế Trung Quốc. Quan trọng hơn, Trung Quốc đã điều chỉnh phiên bản lý thuyết xã hội chủ nghĩa của riêng mình cho phù hợp với thực tế mới của quan hệ quốc tế.
Bắc Kinh đã xây dựng một học thuyết có hệ thống và phát triển sâu sắc. Nó dựa trên ý tưởng về lợi ích chung, vận mệnh chung của nhân loại và vượt qua những ranh giới chia rẽ và xung đột.
Trung Quốc củng cố ý tưởng của mình bằng việc sẵn sàng thúc đẩy sự phát triển của các quốc gia khác vì lợi ích chung, dựa trên kinh nghiệm của chính họ về hiện đại hóa thành công và toàn diện.
Dù muốn hay không, Trung Quốc đã tạo ra một nền tảng tư tưởng mạnh mẽ dựa trên lý thuyết xã hội chủ nghĩa và kinh nghiệm hiện đại hóa của chính mình, hoàn toàn có khả năng trở thành một giải pháp thay thế cho tầm nhìn tự do về trật tự thế giới hiện đại.
Nga từ lâu đã tránh hình thành những ý tưởng như vậy, dựa vào các nguyên tắc của chủ nghĩa hiện thực trong chính sách đối ngoại. Tuy nhiên, việc Nga đưa ra thách thức mở đối với Mỹ và các đồng minh của nước này trong tình hình xung quanh Ukraine là một tiền lệ quan trọng.
Nếu “cuộc nổi dậy của Nga” không bị dập tắt, đòn giáng vào uy tín của Mỹ có thể vô cùng đau đớn. Một đòn như vậy không nhất thiết có thể hạ bệ giới lãnh đạo Mỹ. Tuy nhiên, nó có thể trở thành một yếu tố gây xói mòn. Kết hợp với các yếu tố khác, rủi ro đối với Mỹ đang gia tăng.
Đồng thời, có những dấu hiệu cho thấy Nga đang vượt xa chủ nghĩa hiện thực thông thường và nỗ lực tìm kiếm những nền tảng khái niệm mới về chính sách đối ngoại. Một dấu hiệu quan trọng là sự xuất hiện trong khái niệm ‘Chính sách đối ngoại mới về nền văn minh nhà nước’.
Nó có tiềm năng phát triển hơn nữa thành một mô hình mang tính hệ thống hơn, không thể quy giản vào các lý thuyết chính trị “bộ ba lớn”. Tuy nhiên, con đường hứa hẹn sẽ khá khó khăn.
Xem thêm: Nhà Nước Nên Là Công Trình Khoa Học?
Phương pháp tiếp cận văn minh
Khái niệm văn minh từ lâu đã xuất hiện trên “ra-đa” của lý luận chính trị. Đối với chủ nghĩa tự do và chủ nghĩa xã hội, nền văn minh được quyết định bằng thước đo sự thống trị của trí tuệ con người.
Xã hội càng văn minh thì càng hợp lý và tiến bộ. Bức tranh tuyến tính như vậy chia thế giới thành các xã hội văn minh phát triển và các xã hội kém văn minh kém phát triển, với một vùng xám lớn ở giữa.
Có một cách tiếp cận khác, coi các nền văn minh là những cộng đồng lớn, được thống nhất trong nội bộ bởi văn hóa tinh thần và vật chất và không phải lúc nào cũng bị thu hẹp thành các quốc gia riêng biệt.
Nền văn minh có thể vượt xa lịch sử của một quốc gia cụ thể, và cũng bao trùm một số lượng lớn các quốc gia đó về mặt không gian.
Mặt khác, chúng ta cũng có thể nói về sự tồn tại của các nền văn minh nhà nước như Trung Quốc hay Ấn Độ. Nhưng ngay cả trong trường hợp này, ranh giới văn minh của họ vẫn rộng hơn ranh giới quốc gia, có tính đến cộng đồng người Hoa và Ấn Độ đông đảo ở nước ngoài.
Ngoài ra, trong lòng một nền văn minh có thể có nhiều nhóm dân tộc khác nhau có những nét văn minh, bộ lạc tương tự nhau. Cách tiếp cận này giả định sự cùng tồn tại của một số nền văn minh cùng một lúc.
Trong quá trình phát triển của mình, họ có thể trải qua các giai đoạn sinh ra, hưng thịnh, suy tàn và diệt vong, mặc dù kịch bản như vậy không nhất thiết phải được định trước.
Khái niệm về các nền văn minh được phát triển bởi các nhà khoa học lỗi lạc như Nikolay Danilevsky, Oswald Spengler, Pitirim Sorokin, Arnold Toynbee và nhiều người khác, và sự phát triển của họ diễn ra song song với sự phát triển nhanh chóng về mặt khái niệm của các lý thuyết ‘bộ ba lớn’, hình thành nên một hiện thực trí tuệ song song.
Cách tiếp cận văn minh: Lợi ích
Ưu điểm của cách tiếp cận này trong quan hệ quốc tế là gì? Đầu tiên là chiều sâu lịch sử. Chủ nghĩa tự do, chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa bảo thủ thường hoạt động trong phạm vi kinh nghiệm lịch sử tương đối hẹp.
Tốt nhất thì chúng ta đang nói về vài thế kỷ, mặc dù nguồn gốc trí tuệ của họ sâu sắc hơn nhiều. Đối với những nghiên cứu về nền văn minh, độ sâu phân tích có thể lên tới hàng trăm, thậm chí hàng nghìn năm.
Các nút văn hóa hình thành hệ thống của các nền văn minh riêng lẻ đã được đặt từ rất lâu trước thời kỳ hiện đại và vẫn giữ được tính liên quan của chúng.
Thứ hai, cách tiếp cận này cho phép chúng ta vượt xa sơ đồ thông thường, trong đó người chơi là các quốc gia. Rõ ràng, động cơ văn hóa và văn minh có thể đóng vai trò là một yếu tố trong chính trị quốc tế, nơi mà không chỉ lợi ích mà còn cả bản sắc xung đột với nhau.
Ngoài ra, các thành phần văn minh khá cụ thể được sử dụng trong hệ tư tưởng dân tộc của một số quốc gia. Một ví dụ nổi bật là các quốc gia trong thế giới Hồi giáo.
Thứ ba, quan điểm văn minh bao hàm cả khía cạnh tinh thần và vật chất của văn hóa. Nhà nước dân tộc chỉ là một trong những hình thức chính trị khả thi được sinh ra từ nền văn minh phương Tây, và trong một khoảng thời gian tương đối ngắn, đã trở nên phổ biến.
Cách tiếp cận văn minh: Nhược điểm
Cũng có những nhược điểm rõ ràng. Trước hết, chiều sâu lịch sử không phải lúc nào cũng cho phép bộc lộ ảnh hưởng thực sự của lịch sử xa xưa đối với nền chính trị hiện đại.
Bản sắc chính trị của các quốc gia hiện đại thường được xây dựng một cách giả tạo. Nghĩa là, giới tinh hoa chính trị chọn những khía cạnh văn minh nhất định phù hợp với tầm nhìn của họ về bản sắc, nhưng cũng thành công trong việc bỏ qua những khía cạnh khác.
Theo cách tương tự, quá trình xây dựng hình ảnh “người quan trọng khác”, tức là ý tưởng về các đối thủ chính hoặc đối thủ cạnh tranh trên trường thế giới.
Những cấu trúc như vậy cũng mang tính thiên vị và không giải quyết được các vấn đề thực tiễn và ý thức hệ.
Nói cách khác, sẽ là không đúng nếu chỉ nhìn nhận nền văn minh từ góc độ văn hóa và lịch sử mà đánh mất việc xây dựng văn hóa và lịch sử của giới tinh hoa các quốc gia hiện đại. Ý tưởng hiện đại về nền văn minh không phải là ý tưởng về những nền văn minh đang tồn tại một cách khách quan, thường bị điều kiện hóa về mặt chính trị.
Một bất cập nữa là yếu tố văn minh đóng vai trò cực kỳ mâu thuẫn trong việc giải thích hòa bình và chiến tranh. Vì vậy, chẳng hạn, ‘người Anglo-Saxon’ ngày nay được đoàn kết bởi các mối quan hệ đồng minh và lợi ích chính trị chung.
Nhưng vào đầu thế kỷ 20, Anh đã nghiêm túc xem xét kịch bản một cuộc hải chiến chống lại Hoa Kỳ. Ngay tại Hoa Kỳ, vào năm 1861, một cuộc nội chiến đã nổ ra giữa ‘người Anglo-Saxon’, cướp đi sinh mạng của hơn nửa triệu người.
Năm 1814, người Anh đốt Nhà Trắng và nhiều tòa nhà chính phủ khác ở Washington, và vài thập kỷ trước đó, sự gần gũi về văn hóa và văn minh đã không giúp họ khiến 13 thuộc địa phải vâng lời.
Chúng ta có thể nói gì về lục địa Châu Âu, nơi mà vào đầu thế kỷ 18 được gọi là một cộng đồng Kitô giáo (Công giáo) duy nhất, nhưng đồng thời lại đứng trên xương cốt với hàng trăm cuộc chiến tranh giữa các quốc gia Châu Âu?
Nền văn minh hùng mạnh của Đế quốc Nga dưới hình thức một không gian văn hóa, chính trị và vật chất chung đã không ngăn được sự sụp đổ của nó. Điều tương tự cũng đúng với Liên Xô, trong đó chủ nghĩa dân tộc địa phương tại một thời điểm quan trọng trong lịch sử hóa ra lại mạnh mẽ hơn các mối ràng buộc chung về văn hóa, ngôn ngữ, hệ tư tưởng, cơ sở hạ tầng và nhiều mối liên kết khác.
Trong cuộc xung đột hiện nay ở Ukraine, các phe đối lập đối đầu nhau trên chiến tuyến đều có tinh thần gần như giống nhau. Họ có những thói quen, đức tin, ngôn ngữ và lối sống giống nhau.
Tuy nhiên, sự gần gũi như vậy không ngăn cản được sự can thiệp của chủ nghĩa dân tộc, các thế lực bên ngoài và các lợi ích an ninh cụ thể. Có rất nhiều ví dụ như vậy.
Một vấn đề khác được xác định bởi sự phức tạp của việc kết hợp các khái niệm về chủ quyền và văn minh.
Khái niệm chủ quyền được phát triển phù hợp với các lý thuyết duy lý và gắn chặt với khái niệm nhà nước dân tộc.
Sự gắn bó của nó với khái niệm văn minh là ít rõ ràng hơn nhiều. Nó sẽ có tác dụng trong những trường hợp mà ranh giới của nền văn minh và nhà nước ít nhiều trùng khớp với nhau.
Trong những trường hợp như vậy, mặc dù ở mức độ nào đó, chủ quyền của một nền văn minh có thể được đồng nhất với chủ quyền của một quốc gia. Với một số dè dặt nhất định, chúng ta đang nói về Ấn Độ, Trung Quốc, Nhật Bản (tất nhiên nếu chúng ta xem đây là một nền văn minh riêng biệt và không phải là một phần của phương Tây, điều này cũng không thể phủ nhận).
Nhưng còn những trường hợp ít rõ ràng hơn như Châu Phi, Châu Mỹ Latinh hay thế giới Hồi giáo thì sao? Họ có một điểm chung về văn hóa, lịch sử hoặc tôn giáo nhất định. Tuy nhiên, điều đó là chưa đủ để củng cố chính trị.
Các quốc gia dân tộc trong những nền văn minh như vậy có những lợi ích, nguồn lực vật chất và văn hóa địa phương khác nhau. Vì sự gần gũi về văn hóa của họ khó có thể tạo ra một ý chí chính trị vững chắc và ổn định, người ta khó có thể nói đến chủ quyền của nền văn minh trong mối quan hệ của họ. Nó chắc chắn sẽ trở nên gắn bó với quốc gia. Nếu một nền văn minh không có tính chủ quan về chính trị thì rất khó xem nó là chủ thể trong quan hệ quốc tế.
Khái niệm về nền văn minh nhà nước: Bối cảnh nước Nga
Hãy quay trở lại nước Nga. Sự xuất hiện trong tài liệu chính thức về khái niệm nền văn minh nhà nước đưa chúng ta trở lại những câu hỏi cơ bản về bản sắc của chúng ta.
Chúng ta là ai? Bản chất của nhà nước chúng ta là gì? Tầm nhìn của chúng ta về tương lai cho chính chúng ta và cho phần còn lại của thế giới là gì?
“Những người quan trọng khác” của chúng ta là ai? Chúng ta sẵn sàng phủ nhận hay chấp nhận “những người quan trọng khác” ở mức độ nào?
Các vấn đề về bản sắc là nền tảng cho tư duy chính sách đối ngoại. Hướng trả lời cho các câu hỏi được đặt ra phụ thuộc vào việc chúng ta lựa chọn những khái niệm mà chúng ta sử dụng để xác định bản thân.
Khó có thể đánh giá thấp khái niệm nền văn minh nhà nước như một khung khái niệm như vậy. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng công việc lý thuyết và thực tiễn theo hướng này rất phức tạp bởi một số yếu tố.
Đầu tiên là dấu vết bản sắc của nước Nga trong thế kỷ rưỡi qua. Vào cuối thế kỷ 19, những người theo chủ nghĩa phương Tây và những người theo chủ nghĩa Slav đã vẽ ra một bức tranh khá rõ ràng về sự xung đột về bản sắc.
Đối với người phương Tây, vấn đề của Nga nằm ở việc phương Tây hóa còn dang dở. Từ thời Peter Đại đế và thậm chí trước ông, chúng ta đã áp dụng một số mô hình phương Tây (tổ chức quân đội, bộ máy quan liêu và ở một mức độ nào đó là công nghiệp), nhưng vì nhiều lý do, chúng ta đã tránh những cải cách chính trị, kinh tế và xã hội quy mô lớn hơn.
Theo đó, người phương Tây nhìn nhận, nhiệm vụ của Nga là hoàn thành công cuộc hiện đại hóa theo mô hình phương Tây và đạt được trình độ phù hợp của nền văn minh phương Tây.
Ngược lại, những người theo chủ nghĩa Slav coi những cải cách của Peter Đại đế là khởi đầu cho sự biến dạng bản sắc văn minh của Nga, sự xuyên tạc văn hóa và lối sống của nước này, sự chia rẽ trong xã hội và giới thượng lưu, cũng như sự ‘satan hóa’ giới thượng lưu.
Theo đó, họ coi nhiệm vụ của nước Nga là quay trở lại với di sản văn hóa và văn minh của mình. Thắng lợi của cách mạng Nga năm 1917 là thắng lợi vô điều kiện của chủ nghĩa phương Tây.
Chủ nghĩa xã hội có nguồn gốc từ phương Tây. Đất nước đã có bước nhảy vọt mạnh mẽ. Dưới góc nhìn của chủ nghĩa phương Tây, sự sụp đổ của Liên Xô có thể coi là kết quả của dự án hiện đại hóa Liên Xô chưa hoàn thiện, thay thế các thể chế hiện đại bằng những mô phỏng cổ xưa, cùng tồn tại với những thành tựu tiến bộ chưa từng có.
Trên thực tế, những cải cách vào cuối những năm 1980 diễn ra chính xác dưới khẩu hiệu hiện đại hóa, và mong muốn hội nhập với phương Tây cũng phản ánh nhận thức về nguyên nhân của cuộc khủng hoảng thời đó là một dự án hiện đại hóa còn dang dở hoặc bị bóp méo.
Trong suốt thế kỷ 20, phương Tây hoặc một phần của nó là đối thủ chính trị của Nga. Nhưng xét về quan điểm tổ chức xã hội và các thể chế của nó, Liên Xô phát triển dưới ảnh hưởng của tư tưởng phương Tây.
Ba mươi năm lịch sử nước Nga hậu Xô Viết cũng đã trôi qua theo logic của chủ nghĩa phương Tây. Xu hướng bảo thủ bắt đầu vào cuối những năm 1990 rất phù hợp với nó.
Một điều nữa là phong trào không loại bỏ được những vấn đề chính trị cụ thể trong quan hệ với một số nước phương Tây, mà ở một số nơi còn làm chúng trầm trọng hơn.
Nguyên nhân của những vấn đề như vậy chủ yếu nằm ở xung đột lợi ích chứ không phải xung đột về bản sắc văn minh. Tư duy chính sách đối ngoại dưới góc độ nền văn minh nhà nước đưa chúng ta trở lại nhận thức về Nga như một nền văn minh riêng biệt mà phương Tây là một “nền văn minh quan trọng khác”. Đây là một lối thoát khỏi lối mòn suy nghĩ, trong ít nhất một thế kỷ. Thoát khỏi lối mòn này sẽ không dễ dàng.
Yếu tố thứ hai được quyết định bởi đặc thù phát triển của xã hội Nga. Những người Slav trong nước của thế kỷ 19 đã có một cuộc tranh luận nghiêm túc và thực tế dưới hình thức một bộ phận lớn dân chúng vẫn duy trì một hệ thống các giá trị và văn hóa truyền thống.
Chúng chưa bị ảnh hưởng bởi quá trình hiện đại hóa, chưa bị biến dạng bởi quá trình đô thị hóa, công nghiệp hóa và các thuộc tính khác của hiện đại hóa.
Một thế kỷ rưỡi hiện đại hóa như vậy đã thay đổi rất nhiều xã hội Nga. Nó đã trở nên ít tôn giáo hơn nhiều. Lối sống truyền thống của nó đã bị phá vỡ. Người Nga hiện đại hoàn toàn khác với tổ tiên của họ sống cách đây một thế kỷ.
Trong khi một số quốc gia đang phát triển ngày nay có nguồn lực con người thuần túy để dựa vào, mang lại những mối liên kết về văn hóa và văn minh, thì những nguồn lực đó đối với Nga lại khiêm tốn hơn nhiều.
30 năm qua đã phần nào giảm bớt sự thái quá của Liên Xô, nhưng không quay trở lại và không thể đưa nước Nga trở lại quá khứ. Hơn nữa, Nga đã trở thành một quốc gia tư bản chính thức, với tất cả những hậu quả kéo theo đối với văn hóa và lối sống của nước này.
Tất nhiên, nước Nga có kinh nghiệm lịch sử to lớn, điều này có thể và phải là một trong những nền tảng cho bản sắc của Nga.
Rất nhiều điều đã được thực hiện về mặt này trong nhiều thập kỷ qua. Nhưng mối liên hệ trực tiếp với truyền thống đã bị thu hẹp, cùng với sự thu hẹp ‘dấu ấn’ của xã hội truyền thống. Có thể hình dung nước Nga như một nền văn minh nhà nước, nhưng việc đặt nó trên một nền tảng văn minh thực tế sẽ khó hơn nhiều. Tuy nhiên, nhiều người khác cũng phải đối mặt với thách thức tương tự.
Yếu tố thứ ba liên quan đến thực tế là các quốc gia-nền văn minh khác, và thực tế là một số lượng lớn các quốc gia khác, duy trì mối quan hệ chặt chẽ với phương Tây và sẽ không từ bỏ mối quan hệ đó, ngay cả khi quan hệ chính trị với các quốc gia này nảy sinh những vấn đề riêng biệt.
Nhiều người ủng hộ một thế giới đa cực và quan hệ mang tính xây dựng với Nga, nhưng không vội từ bỏ một số sản phẩm của nền văn minh phương Tây. Trung Quốc vẫn là một nước xã hội chủ nghĩa, mặc dù có những đặc điểm riêng.
Ấn Độ đang xây dựng các thể chế dân chủ, ngay cả khi chúng không được một số nhà quan sát phương Tây coi là tự do. Nhiều quốc gia ở Châu Á, Châu Phi và Châu Mỹ Latinh thường tránh xa sự lựa chọn giữa phương Tây và phi phương Tây, sử dụng một cách thực tế những yếu tố của văn hóa vật chất và tinh thần phương Tây mà họ cho là có thể chấp nhận được và có lợi cho chính họ.
Với sự thành công tương tự, các yếu tố của văn hóa Trung Quốc có thể được tiếp thu trong tương lai. Những nền văn minh ít nhiều thuần khiết đều trở thành những thứ trừu tượng.
Trong khi đó, thực tiễn chính trị vẫn đòi hỏi những chi tiết cụ thể, đặc biệt là trong việc xây dựng đối thoại về các vấn đề cá nhân. Nhu cầu đa dạng hóa nền tài chính thế giới và thoát khỏi sự thống trị của đồng đô la dễ được biện minh bằng lợi ích an ninh chung hơn là dựa trên sự khác biệt về nền văn minh với phương Tây.
Xét trên mọi khía cạnh, khái niệm về nền văn minh nhà nước giúp chúng ta có thể xây dựng bản sắc chính trị của chúng ta, hoàn thiện nó bằng những yếu tố mới.
Nhưng điều này sẽ đòi hỏi rất nhiều công việc lý thuyết cả về bản thân khái niệm và về phạm vi chủ đề rộng hơn. Sẽ không dễ dàng để tạo ra một lý thuyết chính trị mới, đầy đủ, một sự thay thế cho ‘bộ ba lớn’.
Thực tế Nga và bản thân các mối quan hệ quốc tế đã thấm nhuần khái niệm của lý thuyết “bộ ba lớn”. Thời gian sẽ cho biết khái niệm văn minh nhà nước sẽ được phát triển đến mức nào cả về mặt lý thuyết và thực tế.
Ivan Timofeev là tổng giám đốc Hội đồng các vấn đề quốc tế Nga. Từ năm 2015, anh cũng là thành viên của Câu lạc bộ thảo luận Valdai, dẫn dắt chương trình về kinh tế chính trị. Ông là phó giáo sư tại Đại học MGIMO từ năm 2009.
Ông được trao bằng tiến sĩ khoa học chính trị tại Đại học MGIMO năm 2006.
