Hài cốt người được tìm thấy tại Moya (Ý), làm sống lại cuộc tranh luận về lý do tại sao người Neanderthal ăn thịt lẫn nhau
Tại sao người Neanderthal sống trong hang Cova de les Teixoneres ở Moya (tỉnh Barcelona, Ý) khoảng 52 nghìn năm trước, lại ăn thịt lẫn nhau?
Khu vực này rất giàu thú vật, bằng chứng là có rất nhiều hài cốt của gấu, linh cẩu, sư tử, chó sói, hươu, ngựa và bò rừng được tìm thấy trong các hang động.
Nếu không đói thì tại sao họ lại ăn thịt đồng loại của mình?
Đây là câu hỏi chính mà các nhà khảo cổ học tự hỏi, khi phân tích hiện tượng ăn thịt đồng loại.
Câu hỏi chỉ trở nên phức tạp hơn khi chúng ta nhìn sâu hơn vào quá khứ. Thực tế là có quá nhiều trò chơi, cũng không làm cho mọi việc trở nên dễ dàng hơn chút nào. Vậy chuyện gì thực sự đã xảy ra?
Một nhóm các nhà khảo cổ học từ Viện cổ sinh thái học và tiến hóa xã hội loài người (Iphes) tại Đại học Rovira y Virgili ở Tarragona đã công bố phát hiện 2 mảnh xương chẩm của người Neanderthal trẻ tuổi.
Đặc điểm của các vết cắt trên xương cho thấy, thịt đã được tách ra khỏi xương để ăn. Trong quá trình khai quật tại đây, các nhà khoa học đã tìm thấy hài cốt của 4 người: 2 đứa trẻ khoảng 7 và 9 tuổi, một ông già và một thanh niên.
Tuổi có thể được tính bằng cách so sánh sự phát triển trao đổi chất của những xương này với xương của chúng ta.
Các phương pháp chính xác hơn sẽ khá ‘nguy hiểm’ và đe dọa sự an toàn của những ‘kho báu’ này.
Hài cốt của người Neanderthal được tìm thấy trong một môi trường kỳ lạ – giữa xương của động vật, có nghĩa là cuối cùng họ cũng nằm trên một chiếc đĩa. Nhiều mảnh xương được tìm thấy đã bị nghiền nát nặng nề.
“Chúng tôi không biết liệu họ có liên quan đến nhau hay không, nhưng DNA ty thể cho thấy những cá thể này thuộc về một loài người Neanderthal lâu đời hơn, so với những gì môi trường xung quanh họ cho thấy. Họ có DNA ty thể tương tự như những cá thể sống cách đây 100.000 năm”, Jordi Rosell, tác giả chính của nghiên cứu, giải thích trong cuộc trò chuyện qua điện thoại với một nhà báo từ La Vanguardia.
“Chúng tôi có xu hướng nghĩ việc ăn thịt người là một điều gì đó bạo lực, nhưng trong trường hợp này, chúng tôi không nói về một kiểu xâm chiếm lãnh thổ nào đó. Chúng tôi tin rằng, ở đây nó có thể mang một ý nghĩa khác và chúng tôi nghi ngờ rằng hiện tượng này có thể liên quan đến bất kỳ hình thức xâm chiếm lãnh thổ nào” – nhà khoa học giải thích.
Rất có thể, khoảng 100 nghìn người Neanderthal sống trên khắp châu Âu. Khi các nhóm khác nhau gặp nhau, có lẽ họ nghĩ nhiều về sinh sản hơn là ăn thịt lẫn nhau.
Đây không phải là trường hợp ăn thịt đồng loại đầu tiên được ghi nhận ở người Neanderthal, mặc dù hiện tượng này không phổ biến.
Trong những năm gần đây, các trường hợp ăn thịt đồng loại ở các giai đoạn phát triển khác nhau của con người, đã được ghi nhận tại hàng chục địa điểm, bao gồm cả Atapuerca.
Antonio Rodríguez-Hidalgo, nhà nghiên cứu tại Viện Iphes và là chuyên gia về nhân loại học, nói với La Vanguardia: “Ăn thịt đồng loại trong thời tiền sử là một hiện tượng tương đối phổ biến. Xét về quá trình tiến hóa của loài người, thời kỳ này là 3 triệu năm trước”.
“Chúng tôi không tìm thấy nhiều dấu vết về những gì đã xảy ra khi đó, nhưng chúng tôi tìm thấy bằng chứng về việc ăn thịt người”.
“Dựa trên điều này, chúng tôi có thể cho rằng đây là một hiện tượng thường xuyên. Chúng tôi tìm thấy dấu vết của nó ở những thời điểm khác nhau, và trong những tình huống khác nhau”.
Dấu vết của việc ăn thịt đồng loại thường được tìm thấy ở các địa điểm ở Châu Phi, cũng như ở Bỉ, Anh và Tây Ban Nha.
Phải đến cuối tháng 6/2023, Viện Smithsonian của Mỹ mới công bố rằng, hài cốt 1,45 triệu năm tuổi được tìm thấy ở miền bắc Kenya có thể là bằng chứng lâu đời nhất về tục ăn thịt đồng loại từng được phát hiện.
Một nhóm từ Bảo tàng lịch sử tự nhiên quốc gia Smithsonian đã phân tích xương của những người đầu tiên này. Họ phát hiện ra rằng, 9 vết cắt trên xương chày bên trái của một thành viên thuộc chi Homo sapiens có khả năng là dấu hiệu của ‘bệnh’ ăn thịt người. Phân tích chi tiết bằng mô hình 3D cho thấy những dấu vết này được tạo ra bởi các công cụ bằng đá, giống như ở Moya, mặc dù muộn hơn một triệu rưỡi năm.
Các nhà báo của La Vanguardia đã liên hệ với Brianna Pobiner, một nhà cổ sinh vật học tại Viện Smithsonian, qua email.
Cô ấy nói: “1,45 triệu năm trước, những con người đầu tiên có thể đã coi những người khác là thức ăn tiềm năng. Nhưng có quá ít hóa thạch – có dấu vết xương người bị xẻ thịt có niên đại từ khoảng 1 triệu năm trước. Chúng tôi không thể biết về nó một cách chắc chắn”.
Pobiner không loại trừ “khả năng tổ chức một loại bữa ăn nghi lễ nào đó”. Chuyên gia giải thích: “Tuy nhiên, vì chúng tôi thấy quá ít ví dụ về điều này nên tôi rất nghi ngờ rằng, đây là hành vi mang tính nghi lễ. Chúng tôi phải chờ để có thêm bằng chứng”.
Antonio Rodriguez-Hidalgo, nhà nghiên cứu từ Viện Iphes và là chuyên gia về nhân học cho biết: “Khi các nhà khảo cổ tìm thấy bằng chứng về tục ăn thịt đồng loại của người Neanderthal, họ ngay lập tức phân loại, đó là những kẻ man rợ. Nhưng trên thực tế, chúng tôi đang ngày càng đưa họ đến gần hơn với Homo sapiens, loài thực hiện hành vi này thường xuyên hơn những loài khác”.
“Từ việc ăn thịt đồng loại mang tính biểu tượng trong Cơ đốc giáo cho đến những tình huống cực đoan như câu chuyện nổi tiếng về chiếc máy bay trên dãy Andes hay chiến tranh – những lý do có thể khác nhau. Chúng ta đừng quên lập luận ủng hộ việc chinh phục nước Mỹ: Những kẻ man rợ này phải bị chinh phục. Và vấn đề mấu chốt là người Aztec tin rằng để mặt trời mọc, người ta phải ăn thịt đồng loại của mình”.
Bí ẩn lớn nhất của tục ăn thịt người nằm ở nguyên nhân của nó.
Có phải nó chỉ là thức ăn? Một loại nghi lễ nào đó? Hậu quả của chiến tranh?
“Chúng tôi không có bằng chứng cho thấy có bất kỳ nghi lễ hay mô hình hành vi văn hóa phức tạp nào cách đây 1,45 triệu năm. Chúng tôi không biết, liệu những điều cấm kỵ có tồn tại vào thời điểm đó hay không, nhưng nhiều loài động vật khác thực hành tục ăn thịt đồng loại, vì vậy có thể vào thời điểm đó là không cấm. Nhưng chúng tôi không thể biết chắc chắn. Tôi cho rằng hành vi này không liên quan đến việc cố tình ăn thịt người khác từ các nhóm thù địch, hoặc với việc tìm kiếm các ‘người vượn” khác làm con mồi”, Pobiner nói.
Ở một số nền văn hóa, người ta tin rằng, điều này có thể tước đi sức mạnh của người khác.
Rodriguez-Hidalgo nói: “Tôi rất cảnh giác khi áp dụng bất kỳ điều cấm kỵ văn hóa hiện đại nào đối với loài ‘người vượn’ sống cách đây 1,45 triệu năm. Tôi có thể tưởng tượng rõ ràng về một người Neanderthal coi đồng loại của mình là thực phẩm tiềm năng”.
Nhà khảo cổ học chỉ rõ rằng, tại một số địa điểm có niên đại từ thời kỳ đồ đá cũ (từ 35 đến 10 nghìn năm trước), “chúng tôi đã tìm thấy dấu vết của các nghi lễ ăn thịt người, đồ trang trí làm bằng xương người. Đây vốn đã là một yếu tố biểu tượng phức tạp”.
Rodriguez-Hidalgo kết luận: “Hiện tượng này phải được phân tích từ góc độ của thuyết tương đối về văn hóa. Ăn thịt người, cùng với loạn luân, là một trong số ít những điều cấm kỵ phổ biến. Nhưng chúng ta không thể áp dụng cách giải thích hiện đại của mình vào quá khứ”.
Tác giả bài viết: Ignacio Orovio